„Wyklęci 1944-1963. Żołnierze podziemia niepodległościowego w latach 1944-1963” – pod red. K. Krajewskiego i T. Łabuszewskiego – recenzja

Żołnierze Wyklęci już na dobre zagościli w polskiej historiografii i w sercach patriotów. Mieli zostać zapomnieni, zasypani w bezimiennych dołach śmierci, wymazani ze świadomości rodaków, a stali się ziarnem wydającym plon stokrotny. Powstają o nich piosenki, filmy, książki i komiksy. Jedną z takich publikacji jest wydana w tym roku przez IPN praca zbiorowa pt. Wyklęci 1944-1963.

Recenzowana książka zawiera podstawowe wiadomości dotyczące życia i walki Żołnierzy Wyklętych oraz antykomunistycznej konspiracji. Szeroki zakres poruszanych zagadnień –  obszary walki drugiej konspiracji, przedstawione życiorysy bohaterów, jak i różnorodność oddziałów oraz organizacji niepodległościowych – niewątpliwie należy do jej atutów. Wartość merytoryczną gwarantują autorzy – historycy od lat pracujący nad tymi zagadnieniami. Pośród nich trzeba z pewnością wymienić dwóch pracowników warszawskiego IPN-u, którzy podjęli się redakcji całości zbioru. Kazimierz Krajewski to polski historyk, doktor nauk humanistycznych, znawca dwudziestowiecznej historii Polski, specjalizujący się głównie w dziejach polskich Kresów Północno-Wschodnich w czasie II wojny światowej i w okresie stalinizmu. Jest autorem m.in. prac: Na Ziemi Nowogródzkiej (1997), Jan Borysewicz „Krysia„, ”Mściciel” 1913-1945 (2013), Na straconych posterunkach (2015). Ponadto jest także współautorem (z T. Łabuszewskim) publikacji: „Łupaszka„, „Młot„, ”Huzar”. Działalność 5 i 6 Brygady Wileńskiej AK (1944-1952) (2002). Drugim z redaktorów przedstawionego woluminu jest Tomasz Łabuszewski – historyk, doktor nauk humanistycznych, dokumentalista i badacz historii polskiego podziemia niepodległościowego z czasu II wojny światowej i lat powojennych. Aktualnie Naczelnik Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN-u w Warszawie oraz autor i współautor kilku książek (m.in. Śladami zbrodni – red. naukowa, Białostocki Okręg AK-AKO – współautor z K. Krajewskim) oraz blisko 100 artykułów. Nie sposób wymienić wszystkich innych autorów tekstów zaprezentowanych w Wyklętych. Warto jednakże podać kilka nazwisk: P. Niwiński, T. Balbus, K. Kaczmarski, S. Poleszak, M. Korkuć. W. Frazik, D. Golik, J. Pawłowicz, T. Toborek, M. Bechta i G. Makus.

Recenzowana praca podzielona została na siedem głównych części. W pierwszej odsłonie autorzy postanowili przybliżyć czytelnikom historię walki o polskie Kresy, począwszy od pierwszych starć partyzantki sowieckiej z polskimi oddziałami AK. Druga część opowiada o antykomunistycznej partyzantce prowadzonej już na terenie Polski „lubelskiej” i zawiera podrozdziały traktujące m.in. o Białostockim Okręgu AK-AKO, 5 Brygadzie Wileńskiej AK i bitwie pod Kuryłówką. Kolejny rozdział zatytułowany Bić się czy nie bić omawia takie zagadnienia jak: Delegatura Sił Zbrojnych na Kraj (DSZ), deklaracja „Radosława„ i amnestia 1945, kolejne Zarządy Główne WiN (I-IV), operacja „Cezary„ (V fikcyjna komenda sterowana przez UB KG WiN), referendum 1946 r. i wybory roku 1947. W następnym rozdziale autorzy zaprezentowali bohaterów podziemia antykomunistycznego, przedstawiając m.in. postacie: „Łupaszki„, „Zapory”, „Orlika”, „Ognia”, „Warszyca” i „Inki”. Piąta część książki opowiada o lokalnych oddziałach i konspiracji (batalion ROAK „Znicz”, WSGO „Warta”, KWP, oddział ”Błyskawica”), a szósta zajmuje się obozem narodowym (Brygada Świętokrzyska, NZW, Zgrupowanie ”Bartka”). W końcowej części autorzy przedstawili Ostatnich „leśnych”, którzy do końca nie złożyli broni, ale trwali na „straconych posterunkach„. Przybliżają życiorysy i walkę „Roja„, „Uskoka”, „Żelaznego”, „Bruzdy”, ”Drągala” i ”Lalka”. Całą pracę zamykają dwa, jakże wymowne, teksty. Tomasz Łabuszewski zajmuje się tematem Rozliczeń, których nie było, natomiast Filip Musiał przedstawia szczegóły prowadzonej Propagandy przeciw podziemiu.

Omawiana praca jest bardzo bogata, zarówno w wiedzę historyczną, jak i materiał ilustracyjny. Nazwiska historyków, którzy od lat zajmują się tematami dotyczącymi Żołnierzy Wyklętych, zapewniają rzetelne podejście do przedstawionych w książce wątków. Warto podkreślić, iż jest to praca o charakterze popularnonaukowym. Po książkę mogą sięgnąć zarówno pasjonaci tematu, jak również osoby chcące poznać historię i losy Żołnierzy Wyklętych. Ze swej strony uważam, że nikt nie powinien być zawiedziony, a przedstawiony pasjonujący fragment historii Polski być może zaowocuje w przyszłości chęcią poznania dalszych losów Wyklętych, a nawet wyborem studiów czy pracy zawodowej. Lektura recenzowanej pozycji wciąga, a różnorodność tematów i autorów jeszcze bardziej potęguje zainteresowanie w czasie czytania.

Zaprezentowane w pracy teksty zostały znakomicie uzupełnione o materiał ilustracyjny: zdjęcia archiwalne, skany dokumentów i ówczesną prasę. Pod każdą częścią znajduje się kalendarium wydarzeń porządkujące zdobytą wiedzę, a na końcu książki wykaz skrótów i indeks osobowy. Wysoko oceniam również pracę redakcji i korekty. Chociaż nie zauważyłem błędów podczas czytania, to odczułem brak bibliografii. Największym minusem książki jest miękka oprawa i klejenie kartek. Sądzę, że przy takim wydaniu (format A4, ponad 500 str.) nie powinno się oszczędzać – kartki powinny zostać zszyte, a całość materiału zamknięta w twardej oprawie. Pomimo tych drobnych uwag, bardzo wysoko oceniam publikację IPN-u i szczerze ją polecam.

Plus minus:

Na plus:

+ kompendium wiedzy na temat Żołnierzy Wyklętych

+ popularyzacja tematu i szerokie przedstawienie zagadnienia

+ wysoka wartość merytoryczna pracy

+ wielu znakomitych autorów i różnorodność stylów

Na minus:

- brak bibliografii

- miękka oprawa

Tytuł: Wyklęci 1944-1963. Żołnierze podziemia niepodległościowego w latach 1944-1963

Autor: red. Kazimierz Krajewski i Tomasz Łabuszewski

Wydawca: IPN

Rok wydania: 2017

ISBN: 978-83-8098-099-0

Liczba stron: 536

Okładka: miękka

Cena: ok. 69 zł

Ocena recenzenta: 9/10

^{Redakcja merytoryczna: Malwina Lange}

^{Korekta językowa: Patrycja Grempka}