„Ceauşescu. Piekło na ziemi” – T. Kunze – recenzja

Komunizm w wydaniu stalinowskim był najbardziej zbrodniczym systemem w historii świata. Wydawać by się mogło, że po śmierci Józefa Wissarionowicza niewielu dyktatorów będzie mogło dorównać mu w bezwzględności, okrucieństwie i propagowaniu kultu swojej osoby. W żadnym wypadku tak się nie stało. Po 1953 r. rządziło jeszcze kilku okrutników, którzy sposobem i metodami sprawowania władzy przypominali Stalina. Wśród nich był Nicolae Ceaușescu.

Na polskich półkach księgarskich przez kilka dekad można było znaleźć sporą ilość prac poświęconych życiorysom Adolfa Hitlera i Józefa Stalina. Tych dwóch arcyzbrodniarzy doczekało się bowiem bardzo wielu biografii – lepszych bądź gorszych, ale jednak. Możemy w nich przeczytać o młodości przywódców III Rzeszy i ZSRS, ich życiowych wyborach, dylematach, porażkach – prywatnych i politycznych. Ponadto dzięki tym publikacjom można poznać cały proces, który zaprowadził ich do miejsca, jakie w historii uzyskali.

Niestety, oprócz książek dotyczących życia Hitlera i Stalina, próżno było szukać opracowań opisujących życiorysy innych wielkich zbrodniarzy, choć w historii świata, a w szczególności w dziejach XX w., jest ich kilku. Naprzeciw tym oczekiwaniom wyszło wydawnictwo Prószyński i S-ka, które od jakiegoś czasu stara się wyposażyć polskie księgarnie w biografie ukazujące życie niektórych zbrodniarzy. W serii Oblicza zła ukazały się książki opisujące losy Hitlera i Stalina, ale również Ławrientija Berii, Martina Bormanna, Josepha Goebbelsa, Benito Mussoliniego i Pol Polta. Najnowszą książką z tej serii jest opracowanie niemieckiego historyka Thomasa Kunzego pt. Ceauşescu. Piekło na ziemi.

Omawiana pozycja jest pierwszą tak poważną próbą napisania biografii Słońca Karpat, czyli komunistycznego, absolutnego władcy Rumunii – Nicolae Ceauşescu. I mimo pewnych braków, jest to biografia udana. Publikacja Kunzego to przede wszystkim książka dobrze napisana, z której dowiadujemy się wiele o każdym etapie życia dyktatora Rumunii. Niemiecki historyk dość szczegółowo opisał wszystkie fragmenty jego życia.

Blisko 450-stronnicowa biografia Ceauşescu została podzielona na trzy części, te zaś sklasyfikowano w chronologicznych podrozdziałach, które stopniowo ujawniają kolejne fragmenty życiorysu dyktatora. Z nich dowiadujemy się o jego niełatwym i skomplikowanym dzieciństwie. Ceauşescu dorastał w wielkiej biedzie, co miało niebagatelne znaczenie dla jego całego życia. Po wyjeździe z rodzinnej Scorniceşti imał się różnych zajęć, aż wreszcie zafascynował się ruchem komunistycznym. Według relacji przytaczanych przez Kunzego przyszły dyktator miał bardzo trudny charakter. „Nikt nie lubił tego chłopaka, a i on też nikogo nie lubił, nie szukał niczyjej bliskości. Ideały czy przyjazne cechy ludzkiego charakteru były chłopcu obce” – cytuje jednego z krewnych Ceauşescu autor książki.

Jednak wielki upór, polityczne talenty, umiejętność dostosowywania się do sytuacji i lojalność w stosunku do Gheorghe Gheorghiu-Dej, świetnie zobrazowane przez Kunzego, doprowadziły Ceauşescu do samych szczytów partyjnej wierchuszki. Poprzez ministerstwo rolnictwa i obrony narodowej dotarł do Biura Politycznego Rumuńskiej Partii Komunistycznej. W następnych latach został sekretarzem generalnym RKP, przewodniczącym Rady Państwa, aż wreszcie, w 1974 r. objął urząd wszechwładnego prezydenta Rumunii. To stanowisko obejmował aż do swojej śmierci, czyli do grudnia 1989 r.

Kunze znakomicie opisuje umiejętności polityczne Ceauşescu, jak choćby stopniowe zdobywanie pełnej władzy nad Rumunią czy też jego zdolności dyplomatyczne. Z jednej strony został nakreślony obraz człowieka, który potrafił wypowiedzieć posłuszeństwo ZSRS, z drugiej natomiast dowiadujemy się o neostalinizmie, wprowadzonym przez dyktatora w ojczystej Rumunii w drugiej połowie lat 70. XX w. Na łamach książki została opisana rumuńska policja polityczna – Securitate – czy też gospodarka państwa pod rządami Ceauşescu.

Niezwykle fascynujące są fragmenty dotyczące metod oraz sprawowania władzy przez dyktatora, który w pewnym momencie zamknął się w swoim nierealnym świecie. Był zupełnie oderwany od otaczającej go rzeczywistości, pragnął bowiem fanatycznego uwielbienia dla swojej osoby przez sterroryzowane rumuńskie społeczeństwo. Ponadto czytelnik będzie mógł dowiedzieć się o paranoicznych fobiach Ceauşescu, np. lęku przed otruciem lub zarażeniem jakąś groźną chorobą. W związku z tą ostatnią obsesją wszystkie dzieci, które miał przytulić lub całować Conducător (rum. przywódca), musiały być przebadane. Przy Ceauşescu inni komunistyczni dyktatorzy, np. polscy, byli prawdziwymi „aniołami”.

Kolejnym plusem książki jest wykorzystana przez autora literatura. Bibliografia składa się z przeszło 100 opracowań. Ponadto Kunze wykorzystał dostępne zbiory dokumentów, a także wywiady, różne ciekawostki oraz zebrane relacje, które zdecydowanie wzbogacają treść.

Niezłą robotę wykonali także polscy wydawcy. Książka została przygotowana bardzo solidnie – jest chroniona przez twardą oprawę. Czyta się ją z zapartym tchem. W tekście co prawda zdarzają się przejęzyczenia, jak np. na stronie 160, gdzie stwierdzono, że BP RPK zostało poinformowane o zbliżającej się śmierci Gheorghe Gheorghiu-Dej w dniu 18 kwietnia 1965 r. Oczywiście jest to niedociągnięcie, bowiem z całego fragmentu tego tekstu wynika jednoznacznie, że chodziło o dzień 18 marca. Przywódca Rumunii zmarł dzień później w godzinach popołudniowych.

Jednak oprócz pozytywów książka posiada również pewne wady. Przede wszystkim, poza przejęzyczeniami, zaskakujące jest, że Kunze zdecydował się przygotować tę biografię, nie mając dostępu do rumuńskich archiwów. Te są bowiem w zdecydowanej większości niedostępne, jeszcze przez kolejne 13 lat. Ich brak jest głównym zarzutem, który chciałbym postawić autorowi. Bez nich nie można przecież przygotować pełnego życiorysu tak ważnej persony, jaką w Rumunii był Ceauşescu. Nie znając treści dekretów, rozkazów, rozporządzeń itd., trudno jest weryfikować np. źródła wspomnieniowe. Autor jest wówczas skazany na przypuszczenia i domysły. Co prawda Kunze wykorzystał archiwalia niemieckie i zbiory z rumuńskiego Archiwum Państwowego w Konstancy, jednak mimo wszystko jest to zbyt mało, aby w pełni zobrazować życie Słońca Karpat. Szkoda, że autor nie sięgnął także do większej ilości bardzo bogatego materiału ilustracyjnego. Zdjęcia są bowiem sporym walorem każdej publikacji naukowej. Biografia Ceauşescu jest zatem niepełnym, ale mimo wszystko udanym dziełem, które przybliży polskiemu czytelnikowi życiorys jednego z największych satrapów w dziejach powojennej historii Europy.

Plus minus:

Na plus:

+ bardzo przystępnie napisana

+ bogata w informacje

+ dobrze wydana

Na minus:

- brak źródeł rumuńskich

- niewykorzystany dostatecznie materiał ilustracyjny

Tytuł: Ceauşescu. Piekło na ziemi

Autor: Thomas Kunze

Wydawca: Prószyński i S-ka

Rok wydania: 2016

ISBN: 978-83-8069-430-9

Liczba stron: 446

Okładka: twarda

Cena: 55 zł

Ocena recenzenta: 7/10

^{Redakcja merytoryczna: Adrianna Szczepaniak}

^{Korekta: Jagoda Marek}