Nieszczęśliwe małżeństwa córek sułtanki Kösem

Były najlepszymi partiami i każdy marzył o tym, aby dostąpić zaszczytu wzięcia ich za żony, mimo że życie z nimi nie było usłane różami. One same zaś, nieszczęśliwe, kilkakrotnie wychodziły za mąż, a wszystko nie z miłości, lecz ze względów politycznych.

Rycina najprawdopodobniej przedstawiające sułtankę Kösem

Sułtanka bierze ślub

Podczas gdy niemal wszystkie kobiety epoki nowożytnej, szczególnie księżniczki krwi, musiały liczyć się z tym, że po ślubie, najczęściej z niezbyt im przypadającym do gustu mężczyzną, będą musiały stać się mu posłuszne i lojalne, siostry i córki sułtana wiodły nieco inne życie. Fakt, często wydawane były za mąż za znacznie od nich starszych kawalerów lub po prostu takich, których wcale nie kochały, lecz to ów kandydat, a nie one musiał być posłuszny.

Sułtanka krwi reprezentowała Imperium Osmańskie, a ten, który miał ją poślubić stawał się na zawsze jej sługą i musiał spełniać wszelkie zachcianki żony. Świadczyć może o tym sama uroczystość, która miała miejsce po zaślubinach. Pan młody był prowadzony do komnaty swojej świeżo upieczonej małżonki przez czarnego eunucha. Siedząca sułtanka trzymała w ręku sztylet i pytała przybyłego, kto dał mu prawo do tak zuchwałego wtargnięcia do jej komnat, na co małżonek odpowiadał, iż ślub miał miejsce za przyzwoleniem samego padyszacha. Wtedy kobieta wstawała i okazywała mu swoją łaskawość, a eunuch wychodził, zabierając ze sobą obuwie mężczyzny i stawiając je przed drzwiami komnaty, co było dla wszystkich znakiem, że został przez sułtankę przyjęty. A czego symbolem był trzymany przez kobietę sztylet? Otóż podobno sam sułtan wydając za mąż swoje siostry lub ukochane córki mówił im: „Moja droga, daję ci tego mężczyznę wraz ze sztyletem jako twojego niewolnika, jeśli ci się nie spodoba lub coś zrobi, możesz go zabić”1.

Nie ma więc wątpliwości, że w małżeństwie sułtanki to ona była głową rodziny. Mało tego, jej małżonek, choć musiał ją utrzymywać, nie mógł podejmować samodzielnie żadnych decyzji (nawet o własnym leczeniu w przypadku choroby!), zmusić do niczego swojej małżonki, ani się z nią rozwieść – ten przywilej należał jedynie do niej. Sułtanka mogła podobno zdradzić swego męża, a nawet nie musiała z nim współżyć, jeśli tego nie chciała, co działo się w przypadku tych, które wychodziły za mąż za znacznie starszych od siebie. Przykładem może być tutaj córka Murada IV, Kaya Sultan, która została wydana za mąż za Meleka Ahmeda Paszę w wieku trzynastu lat i przez kolejnych siedem nie dopuszczała go do siebie. Mówiło się nawet, że w noc poślubną został raniony nożem, a wszystko dlatego, że obawiała się przepowiedni, która mówiła, że gdy urodzi córkę, umrze. Jak się okazało, miała rację i kiedy w końcu zbliżyła się do swojego męża, z którym ostatecznie czuła się szczęśliwa, zaszła w ciążę i zmarła w trakcie porodu w wieku zaledwie dwudziestu sześciu lat. Na świat wydała dziewczynkę.

Jak widać ci, którzy otrzymali zaszczyt wejścia do rodziny sułtana poprzez małżeństwo, nie zawsze wiedli łatwe życie i to pomimo faktu, że nie byli pierwszymi lepszymi osobnikami. Od XVI w. sułtanki były wydawane za mąż niemal wyłącznie za osmańskich bejów, paszów oraz wielkich wezyrów, dla których ślub był otwarciem drzwi do wielkiej, acz ryzykownej kariery.

Plany matki

Sułtanka Kösem, która od momentu trafienia do łoża Ahmeda I okazała się być niezwykle ambitna, największą nadzieję pokładała w swoich dzieciach. Jeden z synów miał pewnego dnia zostać sułtanem (a jak się okazało było ich dwóch), córki zaś należało dobrze wydać za mąż, najlepiej za wiernych Kösem paszów, co zapewniłoby jej niesłabnący wpływ na rządy. Prawdopodobnie dlatego właśnie, gdy układ sił w państwie ciągle ulegał zmianie, sułtanka nie wahała się wykorzystywać swoich córek i zmuszać ich do kolejnych niechcianych małżeństw. Żadna z nich nie mogłaby zapewne powiedzieć, że którykolwiek z zawartych związków był naprawdę szczęśliwy – stanowiły raczej drogę do władzy sułtanki Kösem. Spotkało się to oczywiście ze sporą falą krytyki, szczególnie, że jej córki wydawano za mąż lub zaręczano jeszcze w wieku dziecięcym.

Sułtanka Ayşe po raz pierwszy wyszła za mąż za wielkiego wezyra Nasucha Paszę, gdy miała zaledwie sześć lat, a jej siostra Fatma została żoną admirała Hasana Paszy będąc o rok młodszą. Oczywiście miało miejsce wesele, lecz nie noc poślubna, co wyraźne podkreślono – na taki skandal nie mógł pozwolić sobie nikt, nawet Kösem. Dziewczęta były wydawane za mąż jeszcze sześciokrotnie, choć w przypadku sułtanki Fatmy mówi się nawet o dwunastu małżeństwach, co jest chyba jednak sporą przesadą, mającą jedynie podkreślić bezwzględność jej matki w tej kwestii.

Czy dla Kösem ważniejsza była władza niż szczęście córek? Na to wygląda biorąc pod uwagę powyższe fakty i dość powszechną opinię, iż sułtanka nie darzyła swoich córek zbyt wielką miłością – bardziej musiała się skupić nad zapewnieniem bezpieczeństwa swoim synom. W tej kwestii historycy wydają się być niestety zgodni i twierdzą, że kobieta ta większą miłością darzyła swą pozycję niż własne dzieci. Dzięki temu pierwszemu i wyniesieniu na tron aż dwóch synów nazywano ją Matką Świata, choć nie potrafiła być dobrym rodzicem dla tych, których wydała na świat.

Sułtan Ahmed I

Nieszczęśliwa Fatma

W sytuacji, gdy zawarte przez sułtankę małżeństwo stawało się niekorzystne dla niej lub dla Imperium Osmańskiego, nie było przeszkód w tym, by rozwiodła się ze swoim mężem. Pierwszy związek Fatmy skończył się dwa lata po ślubie. Po kolejnych dwóch latach, a więc gdy miała niecałe dziesięć lat została żoną Kary Mustafy Paszy, lecz nieszczęśnika stracono zanim jego żona dojrzała do skonsumowania małżeństwa. Również jej kolejnego męża skazano na śmierć, aż w końcu Fatma miała zostać małżonką wspomnianego wcześniej Meleka Ahmeda Paszy, wdowca po nieszczęśliwe zmarłej w połogu sułtanki Kayi. Mężczyzna szczerze rozpaczał po swojej ukochanej małżonce, ale nie mógł dyskutować z decyzją padyszacha, który zgodził się na jego ślub z nieco otyłą Fatmą mającą wówczas aż pięćdziesiąt lat! Załamany pasza udał się nawet do wielkiego wezyra z pytaniem, czy ów związek ma być dla niego karą, na co wezyr odparł, iż dał mu wielkiego słonia, którego będzie musiał karmić. Melek do samego końca próbował uciec od małżeństwa z Fatmą i nawet zaraz po ślubie rozważał rozwód, gdy dowiedział się jakie wydatki będzie musiał ponieść utrzymując niemały dwór sułtanki. Zrozumiał jednak, że rozstanie nie będzie dla niego korzystnym rozwiązaniem.

Nie musiał długo wydawać zbyt wielu pieniędzy, gdyż zmarł zaledwie pół roku po ślubie. Prawdopodobnie Fatma wychodziła za mąż jeszcze kilka razy, a ostatni związek zawarła w wieku sześćdziesięciu dwóch lat – a wszystko to wyłącznie ze względów politycznych.

Ayşe, wieczna wdowa

Starsza siostra Fatmy, sułtanka Ayşe, również nie miała szczęśliwego życia miłosnego. Pierwszy małżonek dziewczyny, wielki wezyr Nasuch Pasza, został skazany na śmierć już w pierwszym roku ich małżeństwa. Następnym kandydatem do jej ręki był wdowiec po jednej z jej sióstr, lecz ten nawet nie dożył ślubu, a kolejny związek małżeński Ayşe zawarła, gdy miała już dwadzieścia dwa lata – także z wielkim wezyrem, który również został wkrótce zamordowany. Po jego śmierci matka zdecydowała się wydać ją za mąż za nieznanego dziś z imienia paszę, lecz ten także pożył zaledwie kilka lat i nie nacieszył się małżeństwem z sułtanką.

Minęły trzy spokojne lata, które prawdopodobnie były jak wzięcie głębokiego oddechu od ciągłych ślubów i pogrzebów i w końcu Ayşe musiała ponownie wyjść za mąż – małżeństwo trwało zaledwie cztery lata. Po raz ostatni sułtanka została zaślubiona w wieku pięćdziesięciu lat, po czym zmarła. Zapewne gdyby pożyła trochę dłużej, Kösem znalazłaby jej jeszcze kilku mężów, podobnie jak Fatmie.

Trzecią córką sułtanki Kösem, która była wydawana za mąż kilka razy była Gevherhan, a każdy z jej małżonków zyskał godność wielkiego wezyra. Dla nich była była to kariera, choć jak łatwo się można domyślić, bardzo krótka. Żaden wielki wezyr Imperium Osmańskiego nie mógł liczyć na to, że będzie żył wiele lat dzierżąc władzę w swoich rękach. Jedynym co było pewne, to sułtanki, wciąż zmieniające swoich mężów i wpędzające ich regularnie do grobu.

Bibliografia:

1. Kienzler I., Imperium Osmańskie we władzy kobiet. Dzieje Anastazji – Kösem, Warszawa 2016.

2. Kumrular Ö., Sułtanka Kösem. Władza i intrygi w haremie, Warszawa 2016.

^{Redakcja merytoryczna: Adrianna Szczepaniak}

^{Korekta językowa: Patrycja Grempka}

1. G. Sandys, A relations of a journey begun An. Dom. 1610, s. 74, cytat za: Ö.Kumrular, Sułtanka Kösem. Władza i intrygi w haremie, Warszawa 2016, s. 284. [↩]