„Turkusowe szale” – R. Mróz – recenzja

„Doskonała wojenna przygoda pióra mistrza gatunku„, „fascynująca powieść sensacyjno-przygodowa„, ”doskonała szpiegowska fabuła”. Po takich frazach umieszczonych na okładce musiałem wziąć tę książkę do ręki. Czy było warto?

Odpowiem na wstępie – nie było warto. Koniec, kropka, cześć. Na tym nawet chciałbym skończyć tę recenzję, ale wypada się wytłumaczyć. Ab ovo!

Tematyka książki – kryminał osadzony w realiach jednego z polskich dywizjonów w Royal Air Force – miała świetny potencjał. Rozczytując się od dzieciństwa we wspomnieniach pilotów i ich zbeletryzowanych wersjach pióra niezrównanych Fiedlera czy Meissnera, chciałem czegoś nowego, co by dało mi dreszczyk innego rodzaju. Powieść Mroza, podobno cenionego pisarza młodego pokolenia, miała więc możliwość przejechać palcem wzdłuż mojego kręgosłupa i sprawić, bym dostał gęsiej skórki. Och! Jak ja tego chciałem!

Autor zechciał jednak sprowadzić mnie na ziemię. Zrobił to w sposób mało przyjemny, by nie rzec, brutalny, do tego stopnia, że po przeczytaniu stu stron nie chciało mi się czytać, po dwustu chciałem tę książkę wyrzucić, a do końca dotrwałem tylko ze względu na dziennikarską rzetelność i ludzką uczciwość. Mróz zastosował chyba wszystkie chwyty, które mogą doprowadzić do zniechęcenia lekturą, chapeau bas!

Akcja, jak wspomniałem, dzieje się w Anglii, w 307. Dywizjonie Myśliwskim Nocnym „Lwowskich Puchaczy”, od początku istnienia jednostki aż do przezbrojenia jej w ciężkie myśliwce nocne Bristol Beaufighter Mk VIF w maju 1942 r. W teorii głównym wątkiem powinny być poszukiwania szpiega, który zaszył się w jednostce, a jego tłem, jak zrozumiałem ze słów na okładce, działania bojowe dywizjonu. Nic bardziej mylnego. Turkusowe szale są powieścią. Tyle mogę powiedzieć. Ani jednak wojenną, ani szpiegowską, ani tym bardziej sensacyjną czy historyczną. To po prostu powieść, tak. Nie da się określić jej inaczej, skoro „akcja szpiegowska„ rozgrywa się na ostatnich 30–40 stronach, a reszta jest wypełniona ”przygodami” słabo powiązanymi z tym motywem czy nawet zupełnie go pomijającymi oraz pourywanymi wątkami. Dalej nie wiem, co działo się z kilkoma postaciami, a także jakie zadanie i jaki cel miał kret zagnieżdżony w oddziale.

Poprzedzające „sensacyjne zakończenie„ pięćset stron to marny opis działalności Dywizjonu 307. Jest dramatycznie słaby, drętwy i wyrwany z jakichkolwiek realiów, jakie wyłaniają się z dzienników poszczególnych pilotów czy też z oficjalnych dokumentów jednostek. Szczególnie działało mi na nerwy przedstawienie polskich lotników jako bandy moczymordów, niesfornej i niesłuchającej rozkazów, mającej w głębokim poważaniu przełożonych i pyskującej każdemu na równi z wygrażaniem pięścią. Są zaślepionymi furiatami, wdającymi się ciągle w nic niewnoszące do fabuły bójki i pyskówki z osobami przewyższającymi ich rangą włącznie. Szczytem absurdu była kłótnia pomiędzy polskim sierżantem a angielskim pułkownikiem. Okropne! W dodatku te dialogi – sztuczne, nudne, sztywne, drętwo chwackie, pełne przekleństw. Aż się tego czytać nie chciało, bo pomimo wyraźnego aspirowania do naśladowania powieści Meissnera czy Fiedlera, nie miało to w ogóle klimatu Polskich Sił Lotniczych na Zachodzie. Był także wątek ”romansowy”, ale pozwolę go sobie pominąć milczeniem.

Mróz spartolił również opisy walk powietrznych i opisy maszyn. Mam wrażenie, że nie chciało mu się nawet wpisać poszczególnych zapytań do Googleʼa. Dzięki autorowi dowiedziałem się, że Bolton Paul Defiant to maszyna dwusilnikowa, że istnieje Me 111 (zamiast He 111), że bombowe Heinkle potrafiły wymanewrować jednosilnikowe myśliwce i ostrzelać je z działek obsługiwanych przez pilota (sic!). Kosmos zawiesił się jednak, kiedy pilotowany przez Polaków bombowiec Bristol Blenheim wymanewrował trzy ścigające go Me 109. Raz, że działo się to w nocy, czyli w porze, kiedy bombowce operują same, a dwa – Chryste, bombowiec wymanewrował TRZY Messerschmitty! To jest gwałt na prawach aerodynamiki!

Nie byłbym sobą, gdybym nie wspomniał o tym, że „leżą i kwiczą” też podstawy terminologii wojskowej i bronioznawczej. Próbowałem dociec, jakim cudem autor doszedł do tego, aby uzbrojenie wieżyczki w myśliwcu Defiant opisać jako „7,7 mm podwójne, czterolufowe działko hydrauliczne, zdolne wypluć z siebie sześćset pocisków”. Nie można było napisać, że zamontowano tam cztery Browningi? Serio, trzeba było tak kombinować, żeby stało się to aż śmiesznym?

Do pełnego obrazu brakuje wspomnieć, że wg Remigiusza Mroza spadający w nocy do morza pilot jest w stanie dokładnie zobaczyć topografię lądu odległego o kilka kilometrów. Autor nie zauważa także subtelności historycznych. Według niego już na początku 1941 r. cały świat, a przynajmniej Dywizjon 307. wiedział o wielkiej akcji mordowania Żydów w obozach koncentracyjnych i innych obozach zagłady, chociaż decyzja w sprawie Endlösung der Judenfrage zapadła dopiero pod koniec tego roku, a dopiero rok później Zachód dowiedział się o istnieniu i przeznaczeniu obozów koncentracyjnych dzięki działalności Jana Karskiego. Również założone na wyspie Alderney  obozy dla robotników przymusowych powstały rok później niż życzyłby sobie tego autor. Prezentyzm w powieści aspirującej do bycia opartą na historii jest, najdelikatniej ujmując, niewskazany. Wypada tylko spytać o to, gdzie była redakcja merytoryczna tego tekstu, skoro roi się od nonsensów.

Koniec końców – okładka. Wszystko byłoby fajnie, bo jest estetyczna, ładna, ale w żaden sposób nie przystaje do treści książki! Chłopiec machający (?) Spitfire’om czy Thunderboltom ma się nijak do działań Dywizjonu 307. czy sprzętu przez niego używanego. Z żalem stwierdzam, że ostatnio coraz mniej jest okładek związanych logicznie z fabułą książek.

Autor twierdzi, że zapoznał się z dokumentami, a w posłowiu historycznym, że świadomie odbiegał od historii przedstawionej jednostki. Moim zdaniem albo nie studiował źródeł dostatecznie głęboko, czemu przeczyłoby kilka interesujących dykteryjek, albo „odleciał”, ulegając mitowi polskich lotników – romantycznych, szalonych i bez strachu rzucających się na każdego przeciwnika.

Nie polecam tej książki. Ani nie jest ciekawa, ani nie jest dobra, ani nie jest historyczna, ani nie jest sensacyjna, ani kryminalna, ani nawet wciągająca. Daję dwa punkty – jeden za próbę ciekawego podejścia do tematu, a drugi za to, że udało się wyciągnąć kilka smaczków z historii Dywizjonu 307., które całkiem zgrabnie zostały wplecione w narrację, co jednak nie zmienia ogólnie niskiej oceny.

Plus minus:

Na plus:

+ próba ciekawego podjęcia tematu Polskich Sił Powietrznych na Zachodzie

Na minus:

- błędy merytoryczne

- nuda

- brak klimatu

Tytuł: Turkusowe szale

Autor: Remigiusz Mróz

Wydawca: Bellona

Rok wydania: 2017

ISBN: 978-83-111-4327-2

Liczba stron: 528

Okładka: miękka

Cena: 34,90 zł

Ocena recenzenta: 2/10

^{Redakcja merytoryczna: Malwina Lange}

^{Korekta: Edyta Chrzanowska}