Mundury Wielkiej Wojny. Wielka Brytania

Przybywający na kontynent w 1914 r. brytyjscy żołnierze stanowili elitę British Army. Jak się jednak okazało, nie wystarczyło to, aby odnieść szybkie zwycięstwo – ogromne straty na początku wojny wymusiły powołanie pod broń rzeszy żołnierzy. Mimo to ich wyposażenie było ciągle bardzo dobre – strzelcy z Albionu wyekwipowani byli w świetne karabiny i nowoczesne mundury. O tych ostatnich w kolejnym artykule z cyklu „Mundury Wielkiej Wojny”.

Główną siła militarną Imperium Brytyjskiego w XIX i XX w. była marynarka wojenna. Armia, która składała się z samych ochotników, miała za zadanie przede wszystkim utrzymać porządek w zamorskich koloniach. Wybuch wojny w Europie w 1914 r. spowodował, że z tych właśnie jednostek utworzony został Brytyjski Korpus Ekspedycyjny, który w sile około 160 tys. żołnierzy natychmiast wyruszył do Francji. W ciągu pierwszego roku wojny formacji tej udało się zatrzymać niemiecką ofensywę, mimo iż poniosła olbrzymie straty. W związku z tym zadecydowano o sformowaniu kolejnej wielkiej jednostki. Z racji, iż doktryna Armii Brytyjskiej nie przewidywała obowiązkowego poboru, ówczesny Minister Wojny, Lord Kitchener, rozpoczął olbrzymią akcję rekrutacyjną. Dzięki temu British Army zwiększyła swoją liczebność do ok. 2 mln żołnierzy, z których ponad połowę stanowiła zwykła piechota. Po wprowadzeniu obowiązkowego poboru w 1917 r. liczba ta zwiększyła się ponad dwukrotnie, przez co Armia Brytyjska w ostatnim roku wojny liczyła około 5 mln żołnierzy1.

Podobnie jak wszystkie inne armie państw, które starły się ze sobą w 1914 r., tak i Armia Brytyjska nie była do tego przygotowana. Strategie, jakie były wykorzystywane na początku wojny, nie sprawdzały się, poza nowoczesnymi karabinami2 brakowało ciężkiego sprzętu. Brytyjscy dowódcy, tak jak ich francuscy czy niemieccy odpowiednicy, gotowi byli posyłać swoich żołnierzy do nieprzynoszących żadnych efektów ataków frontalnych, bez odpowiedniego wsparcia artyleryjskiego czy innej osłony. W zasadzie jedyną ochroną przed ogniem nieprzyjaciela był dla brytyjskiego piechura jego mundur, tzw. Service Dress.

Początki nowoczesnego umundurowania w Wielkiej Brytanii sięgają II poł. XIX w. Stacjonujące na odległych koloniach brytyjskie oddziały korzystały, oprócz standardowych do tej pory czerwono-białych uniformów, z mających praktyczne zastosowanie mundurów o barwie khaki. Armia Imperium Brytyjskiego używała ich już w czasie tłumienia buntów w Indiach pod koniec lat 50. XIX w., podczas II wojny afgańsko-brytyjskiej w latach 1878-1880 oraz w trakcie wojen burskich. Oficjalnie zaś, bowiem wcześniej kolor khaki używany był nieregularnie, bądź tylko przez pojedyncze jednostki wojskowe (np. przez 92 pułk piechoty górskiej Gordon Highlanders podczas wcześniej wspomnianej wojny w Afganistanie), nowy mundur w tej barwie wprowadzony został jako obowiązujący w całej British Army w 1902 r.3

Brytyjski żołnierz pułku Worcestershire, bitwa nad Sommą, 1916 r.

Regulamin ubiorczy, który określał nazwę nowego umundurowania jako Service Dress, znacząco rozdzielał nowe uniformy na wersję oficerską i tę przeznaczoną dla szeregowych żołnierzy. Obie produkowano z mocnej tkaniny wełnianej, wytrzymalszej niż zwykłe sukno, w kolorze khaki o odcieniu brunatnobrązowym. Przepis ustalał za obowiązujące następujące elementy ubioru oficera: zdobioną złotymi laminatami bluzę z otwartym, wykładanym kołnierzem (przeznaczoną do noszenia wraz z koszulą i krawatem) oraz czterema kieszeniami, spodnie typu bryczesy do sztylpów, wysokich butów lub trzewików i owijaczy, czapkę garnizonową z półtwardym denkiem i daszkiem, oraz dwurzędowy płaszcz (ten wykonywano z wytrzymałego, grubego sukna wełnianego) z dwoma kieszeniami u pasa. Service dress dla szeregowych zawierał: bluzę bez zdobień, z czterema kieszeniami i wykładanym, zapinanym po szyję kołnierzem, spodnie do owijaczy i trzewików, czapkę garnizonową z daszkiem i miękkim denkiem, oraz jednorzędowy płaszcz z dwiema kieszeniami. Mundury wersji oficerskiej i szeregowych różniły się od siebie dodatkowo jakością wykonania, wynikało to z faktu, iż oficerowi sami zaopatrywali się w swoje mundury, zlecając ich szycie najczęściej prywatnym krawcom4.

W czasie trwania działań wojennych w latach 1914-1918 doszło do delikatnych zmian w Service Dressie. Przede wszystkim, podobnie jak w przypadku innych mundurów tamtego okresu, uproszczono jego krój, aby sprostał produkcji wojennej – zmieniono podszewkę oraz zlikwidowano wcięcia w talii, zmiękczono jeszcze bardziej czapkę garnizonową dla szeregowych, aby można było ją zwinąć i schować, celem założenia hełmu wprowadzonego pod koniec 1915 r.5 Ogólnie rzecz ujmując, wprowadzony w 1902 r. mundur spełnił pokładane w nim oczekiwania, był uniformem bardzo praktycznym z wysokimi jak na ówczesne czasy walorami maskującymi. Jak każdy jednak ubiór wojskowy tamtego okresu – miał swoje wady. Przy wysokich temperaturach stawał się niewygodny, a mocne wiązanie owijaczy, choć skutecznie usztywniało nogę, to jednak tamowało dopływ krwi6.

Poza kosmetycznymi zmianami, kształt brytyjskiego munduru zachował się w niezmienionej formie i był przepisowym mundurem żołnierza Imperium Brytyjskiego do 1939 r., kiedy został oficjalnie zastąpiony przez nowocześniejszy Battle Dress. Mimo to Service Dress pozostawał w użyciu w trakcie II wojny światowej, zaś jego wyjściowa wersja używana jest do dzisiaj7.

Bibliografia:

1. Chappel M., The British Army in World War I (1): The Western Front 1914-16, Osprey Publishing 2003.
2. Chappel M., The British Army in World War I (2): The Western Front 1916-18, Osprey Publishing 2005.
3. Chwalba A., Samobójstwo Europy, Kraków 2014.
4. Kennedy P., The Rise and Fall of the Great Powers: Economic Change and Military Conflict From 1500 to 2000, Londyn 1988.
5. Peggler M., British Tommy 1914-18, Osprey Publishing 1996.
6. Żuk A., Karabiny, karabinki i pistolety maszynowe. Historia długiej broni wojskowej XX wieku, Warszawa 2016.

^{Korekta: Klaudia Orłowska}

1. M. Peggler, British Tommy 1914-18, Osprey Publishing 1996, s. 5. [↩]
2. Armia Brytyjska miała na wyposażeniu karabiny powtarzalne Lee-Enfield. Posiadały one dwurzędowy, 10-nabojowy magazynek i nowoczesny zamek, który zapewniał najwyższą w tamtym okresie szybkostrzelność pośród innych konstrukcji tego typu. Za: A. Żuk, Karabiny, karabinki i pistolety maszynowe. Historia długiej broni wojskowej XX wieku, Warszawa 2016. [↩]
3. M. Chappel, The British Army in World War I (1): The Western Front 1914-16, Osprey Publishing 2003, s. 37. [↩]
4. Tamże. [↩]
5. M. Chappel, The British Army in World War I (2): The Western Front 1916-18, Osprey Publishing 2005, s. 40. [↩]
6. M. Peggler, British Tommy 1914-18, Osprey Publishing 1996, s. 12. [↩]
7. Współcześnie Service Dress wykorzystywany jest przez British Army jako ubiór wyjściowy, obok polowego Combat Dress i paradnego Full Dress. [↩]