„Świt narodów europejskich” – B. Zientara – recenzja

Wczesnośredniowieczne dzieje kontynentu europejskiego to czas, w którym jeszcze nikt nie zastanawiał się czy jest Niemcem, Francuzem, Włochem, Hiszpanem, czy może Flamandem. Wymienione narody były częścią uniwersalnego Imperium Karolińskiego. Wszystko zaczęło się zmieniać dopiero po śmierci jego twórcy – Karola Wielkiego.

Po śmierci cesarza w 814 r., na tron wstąpił jego najmłodszy syn Ludwik I, zwany Pobożnym, który politycznymi zdolnościami nie dorównywał ojcu. Pomimo to zdołał utrzymać jedność imperium przez niemal 30 lat. Był to jednak okres narastających tendencji separatystycznych oraz buntów. Po śmierci Ludwika I Pobożnego na skutek walk pomiędzy jego synami doszło do rozpadu państwa i pojawienia się na mapie Europy nowych tworów politycznych.

O tym wszystkim opowiada książka Świt narodów europejskich, której pierwsze wydanie ukazało się w latach 80. XX w. Jej autorem jest Benedykt Zientara – historyk, profesor zwyczajny Uniwersytetu Warszawskiego, autor wielu publikacji z dziedziny mediewistyki, z których na pierwszy plan wysuwa się Historia powszechna średniowiecza, będąca do dziś jednym z podstawowych podręczników akademickich.

Po prawie trzydziestu latach od pierwszego wydania, Państwowy Instytut Wydawniczy postanowił opublikować ponownie pracę Benedykta Zientary. Nie zawiera ona jednak ani poprawek, ani uzupełnień, albowiem, jak pisze we wstępie Marek Barański, „zasadnicze myśli Zientary nie straciły na swojej aktualności”. Jedynym novum tej reedycji jest poszerzenie bibliografii o nowsze publikacje, ale znalazły się w niej wyłącznie opracowania polskich autorów.

Świt narodów europejskich został podzielony na osiem części, uzupełnionych dodatkowo o wstęp, zakończenie, bibliografię, indeksy, mapy oraz wkładki z ilustracjami. Dzieło nie należy do opasłych, liczy niewiele ponad czterysta stron.

Na początku autor próbuje zdefiniować podstawowe pojęcia „narodu„, „populacji„, „ziemi„, ”państwa” oraz ”terytorium” i zmiany ich znaczenia na przestrzeni wieków, kładąc przy tym główny nacisk na wieki średnie. Jest to niewątpliwy plus, który mniej zorientowanemu czytelnikowi z pewnością ułatwi zrozumienie dalszych partii książki.

W następnej części znajduje się krótki opis barbarzyńskiej ekspansji oraz upadku Imperium Rzymskiego. Krótki, gdyż tym dwóm zagadnieniom zostały poświęcone osobne dzieła, znacznie przewyższające swoją objętością pracę Zientary. Autor pokusił się tutaj o ocenę nieudanej próby asymilacji plemion barbarzyńskich z Cesarstwem Rzymskim, tj. ludnością imperium, jej wierzeniami, zwyczajami i prawami.

Kolejne części pracy dotyczą już zasadniczego problemu postawionego w tytule, a więc kształtowania się postrzymskich narodów europejskich wraz z początkami ich państwowości, wytwarzaniem świadomości narodowej, wierzeń oraz nowoczesnych zwyczajów ich mieszkańców.

Benedykt Zientara skupia się wyłącznie na państwach zachodniej Europy, wyrosłych na rozpadzie Imperium Karolińskiego, któremu poświęcono najwięcej miejsca. Omówiono jego powstanie, strukturę ludności, terytorium, czynniki rozsadzające je oraz tradycje. To właśnie rozpad tego państwa przyczynił się do tego, że dziś w Europie są Francuzi, Włosi, Niemcy, Burgundowie, Akwitańczycy, Lotaryngowie czy Flamandowie.

Dużo miejsca poświęcono też symbolom i wierzeniom mieszkańców nowych tworów państwowych, w dużej mierze opierających się na mitologii, w której wielką rolę pełniło przekonanie o monarszej boskości, będącej symbolem państwa. Wierzono, że monarchowie, których uznawano za wybitnych, nie umierali jak zwykli ludzie, lecz odchodzili, żyjąc gdzieś w ukryciu i pojawiając się w najważniejszych dla narodu momentach, głównie w decydujących potyczkach wojennych.

Ostatnia część recenzowanej książki wybiega nieco dalej niż poprzednie, zahaczając o słowiańskie narody Europy Środkowej. Autor próbuje tutaj nakreślić dalsze drogi rozwoju opisywanych narodów oraz zaakcentować przeszkody, jakich można się na nich spodziewać.

Dużym plusem jest liczba przypisów, jednak niedogodność stanowi umieszczenie ich na końcu książki razem z bibliografią. Jest to rzadko spotykany zabieg, niebywale utrudniający ich odszukiwanie w trakcie lektury.

Podsumowując: pracę Benedykta Zientary czyta się dobrze, lecz aby ją zrozumieć należy posiadać pewien stopień wiedzy historycznej z tego okresu. Przeznaczona jest bowiem przede wszystkim dla historyków, studentów tej dziedziny humanistyki, a także dla zainteresowanych zagadnieniem genezy romańskich narodów europejskich.

Ze swojej strony poleciłbym ją również współczesnym politykom europejskim oraz dziennikarzom relacjonującym bieżące wydarzenia polityczne. Dzięki Zientarze mogą zrozumieć np. skąd biorą się tendencje separatystyczne w poszczególnych państwach. Nie są one nowym zjawiskiem, lecz efektem ujarzmiania pewnych grup etnicznych w okresie kształtowania się nowoczesnej państwowości.

Plus minus:

Na plus:

+ podjęta tematyka

+ solidne wydanie

+ wkładka z ilustracjami

+ bibliografia uzupełniona o nowsze opracowania

+ aktualność problemu

Na minus:

- przypisy wymieszane z bibliografią

- książka dla wąskiego grona odbiorców

- opis głównie państw zachodnioeuropejskich

Tytuł: Świt narodów europejskich

Autor: Benedykt Zientara

Wydawca: Państwowy Instytut Wydawniczy

Rok wydania: 2017

ISBN: 978-83-06-03401-1

Liczba stron: 416

Okładka: twarda

Cena: 64,90 zł

Ocena recenzenta: 8/10

^{Redakcja merytoryczna: Malwina Lange}

^{Korekta językowa: Patrycja Grempka}