„Rasputin. Wiara, władza i zmierzch dynastii Romanowów” – D. Smith – recenzja

Sacrum i profanum, seks i asceza, morderstwa i uzdrowienia – życie słynnego rosyjskiego mnicha, Grigorija Rasputina, oscylowało wokół wszelkich możliwych skrajności i perwersji. Douglas Smith podjął się niezwykłego wysiłku napisania biografii jednej z najbardziej tajemniczych postaci XX w.

Douglas Smith jest amerykańskim historykiem specjalizującym się w dziejach Rosji, wykładowcą uniwersyteckim oraz dyplomatą. Sławę swojego nazwiska zaczął budować jeszcze w czasach zimnej wojny, kiedy pracował w Radiu Wolna Europa w Monachium oraz pełnił funkcję osobistego tłumacza prezydenta USA Ronalda Reagana. Autor w polskim świecie literackim zasłynął kilka lat temu dzięki książce pt. Skazani. Ostatnie dni rosyjskiej arystokracji wydanej w 2014 r. nakładem Wydawnictwa Literackiego. Dziś – dzięki temu samemu wydawnictwu – można poznać jego najnowszą książkę, która z miesiąca na miesiąc zyskuje coraz większą popularność.

Grigorij Rasputin (1869–1916) był człowiekiem, którego życie oraz śmierć do dziś stanowią mroczną tajemnicę. Pochodzący z ubogiej syberyjskiej rodziny chłop, mając zaledwie 35 lat, dzięki swoim niezwykłym talentom stał się jedną z najbardziej wpływowych postaci w Rosji. Ale kim rzeczywiście był najsłynniejszy z rosyjskich mnichów? Religijnym fanatykiem? Chirurgicznie precyzyjnym manipulatorem? Genialnym politykiem? A może faktycznie posiadał nadprzyrodzone umiejętności? Douglas Smith wraz ze swoimi współpracownikami, próbując odpowiedzieć na powyższe pytania, dokonał wręcz heroicznego dzieła. Odwiedził wiele państw i przeszukał dziesiątki archiwów w celu zapoznania się z kilkoma tysiącami stron dokumentów związanych z tym tematem. To pozwoliło mu odkryć setki nieznanych dotąd informacji z życia Rasputina i osób z nim związanych, co bez wątpienia wyróżnia recenzowaną pracę na tle innych monografii traktujących o tym samym problemie. Rasputin… Smith’a stanowi bez wątpienia najbardziej wyczerpującą tematycznie biografię słynnego mnicha, jaka aktualnie jest dostępna na księgarnianym rynku.

„Życiorys Rasputina należy do najbardziej niezwykłych we współczesnej historii. Czyta się go jak jakąś mroczną baśń. Mało znany, niewykształcony wieśniak z syberyjskiej dziczy powodowany Bożym wezwaniem wyrusza na poszukiwanie prawdziwej wiary. Droga ku niej ma go przez wiele lat prowadzić po rozległych przestrzeniach Rosji, aż wreszcie zostaje przyjęty pod dach pałacu rodziny cesarskiej, którą oczarowuje pobożnością, nieomylną znajomością ludzkiej duszy i prostymi wiejskimi obyczajami. W cudowny sposób ratuje życie następcy tronu, jednak arystokraci, rozzłoszczeni obecnością obcego oraz wpływem, jaki ma on na cara i carycę, zwabiają go w pułapkę i zabijają. Wiele osób wierzyło, że święty wieśniak przewidział swoją śmierć i przepowiedział, że jeśli cokolwiek mu się stanie, car straci tron. Tak też się dzieje, a królestwo, którym władał, na długie lata pogrąża się w nieopisanych rzeziach i nędzy”1 – konstatuje autor. Fenomen Rasputina, jego przemożna władza, nieokiełznana inteligencja, wręcz nadludzka perwersja czy zdolność manipulowania ludźmi czynią z niego ucieleśnioną tajemnicę. Douglas Smith, będąc świadom trudności zadania, którego się podjął, zdecydował się nie traktować w swym dziele jedynie o życiu Rasputina, lecz na łamach niemal 900 stron książki barwnie opisał historię upadku dynastii Romanowów, sporządził swoisty portret rosyjskiego arystokraty i chłopa, zapoznał czytelnika z rzeczywistością życia dworskiego, duchownego oraz rosyjskich zabójców czy dziennikarzy. Wszystko razem stanowi klarowne tło umożliwiające lepsze zrozumienie istoty fenomenu, jakim był tajemniczy mnich z Syberii.

Rasputin. Wiara, władza i zmierzch dynastii Romanowów jest dziełem kompletnym, imponującym w swej treści oraz przyjemnym w odbiorze. Składająca się z siedmiu rozdziałów książka zabiera czytelnika w mroźny rosyjski świat na wiele, wiele godzin. W trakcie pochłaniania recenzowanej pozycji czytelnik napotka dziesiątki listów czy wspomnień wielu znakomitości ze świata przedrewolucyjnego Sankt Petersburga, dzięki czemu historia, wzbogacona o doskonałą prozę autora, zyskuje na wiarygodności i przejrzystości. Z pełną świadomością stwierdzam, iż zarówno miłośnicy historii, jak i amatorzy powieści kryminalnych, sensacyjnych czy psychologicznych odnajdą coś dla siebie w dziele Douglasa Smith’a.

Recenzowaną pozycję wyróżnia pasja i profesjonalizm. Wszystkie potencjalne nieścisłości oraz wykorzystywane cytaty zostały wzbogacone o przypisy – jest ich łącznie ponad dwa tysiące (sic!). Dzieło Smith’a zostało skomponowane w sposób logiczny i spójny. Zamieszczono w nim także ilustracje, których ilość nie przytłacza, lecz stanowi frapujące tło w niektórych fragmentach pracy. Na zdecydowaną pochwałę zasługuje również literacki talent autora cechujący się bogatym słownictwem, lekkością pióra i dostosowaniem treści do odbiorcy masowego. Zaś sama książka, choć olbrzymia w swym rozmiarze, posiada estetyczną i zarazem hipnotyzującą (jak sam wzrok Rasputina!) okładkę oraz dobrej jakości papier. W rzeczywistości trudno jest mi wypunktować słabości recenzowanego dzieła. Moim zdaniem spełnia ono wszystkie warunki bardzo dobrze napisanej książki biograficznej.

Plus minus:

Na plus:

+ bardzo bogata baza źródłowa

+ styl autora

+ bogata treść

+ wysoka jakość techniczna książki

+ interesujące ilustracje

Na minus:

- brak

Tytuł: Rasputin. Wiara, władza i zmierzch dynastii Romanowów

Autor: Douglas Smith

Wydawca: Wydawnictwo Literackie

Rok wydania: 2018

ISBN: 978-83-08-06470-2

Liczba stron: 925

Okładka: twarda

Cena: 89,90 zł

Ocena recenzenta: 9,5/10

^{Redakcja merytoryczna: Malwina Lange}

^{Korekta: Jagoda Marek}

1. D. Smith, Rasputin. Wiara, władza i zmierzch dynastii Romanowów, Kraków 2018, s. 11. [↩]