Klasykiem, grzbietem czy kraulem? – Historia pływania sportowego

Pływanie jest sportem, który cieszy się coraz większym uznaniem. Wymaga poświęceń, determinacji, a przede wszystkim pasji. Podobnie jak inne, również i ta dyscyplina przeszła na przestrzeni lat wiele istotnych zmian. Ukształtowały one znane obecnie style pływackie oraz formy organizacji.

Pływanie sportowe i jego rozwój przypada na koniec XIX w. W 1869 r. w Anglii powołano do życia Amatorskie Stowarzyszenie Pływania (ang. Amateur Swimming Association – ASA)[1]. W ślad za Anglikami poszły z czasem kolejne państwa, które zaczęły organizować własne związki. Szwedzi uczynili to w 1882 r., Węgrzy i Niemcy w 1886 r., Francuzi w 1887 r., Amerykanie i Holendrzy w 1888 r., zaś Włosi i Austriacy w 1889 r. Pierwsze zawody pływackie (mistrzostwa Anglii) rozegrano w 1871 r. Właśnie to wydarzenie uważane jest na świecie za początek pływania sportowego. Pierwsza edycja międzynarodowych zawodów odbyła się natomiast w Budapeszcie w 1889 r.

W początkowym okresie brak było jakichkolwiek jednolitych przepisów regulujących pływanie. Z tego powodu organizatorzy ustalili tylko dystans – 100, 500 i 1200 m, zawodnicy zaś pływali stylem dowolnym, mając w trakcie zawodów możliwość jego zmiany. Sytuację rozwiązało powołanie w lipcu 1908 r. Światowej Federacji Pływackiej (fr. Fédération Internationale de Natation – FINA). Inicjatywa wyszła od ASA, zaś powołania dokonali przedstawiciele ośmiu krajów europejskich (Belgii, Danii, Finlandii, Niemiec, Węgier, Wielkiej Brytanii, Szwecji oraz Francji)[2]. Od tego momentu to w gestii tej organizacji leży ustalanie przepisów sportowych, dystansów, a także konkurencji. Od 1973 r. FINA organizuje mistrzostwa świata w pływaniu. Pierwsze odbyły się w Belgradzie, uczestniczyli w nich pływacy z 42 krajów całego świata. Początkowo brak było ściśle ustalonej cykliczności mistrzostw, zmieniło się to dopiero w 2001 r., gdy zdecydowano, iż będą one rozgrywane co 2 lata.

Pływanie na Igrzyskach Olimpijskich

Pływanie jest obecne w programie nowożytnych igrzysk od początku, czyli od 1896 r. W 1912 r. podczas piątej edycji (w Sztokholmie) po raz pierwszy wystartowały kobiety, a od 1924 r. pływacy konkurują na basenach o długości 50 m. W Atenach (1896 r.) zawodnicy pływali tylko stylem dowolnym. Na kolejnych igrzyskach w Paryżu rozegrano także wyścig dla grzbiecistów. Stylem klasycznym pierwszy raz pływano w 1908 r. w Londynie. Jako ostatni na olimpijskiej arenie zagościł styl motylkowy, stało się to w 1956 r. w Melbourne[3].

Rozwój technik pływackich

W pływaniu sportowym wyróżnia się następujące style pływackie:

motylkowy (motyl, motylek, delfin),

grzbietowy (grzbiet),

klasyczny (żabka),

dowolny (zwykle kraul)

zmienny (połączenie czterech stylów pływania podczas jednego wyścigu).

Kraul

Od pierwszych mistrzostw w Anglii do 1900 r. pływano stylem dowolnym, a w tej konkurencji najczęściej żabką (bez zanurzania głowy) lub na boku. Ruch ramion w przód pod wodą działał jednak hamująco, z tego powodu zaczęto przenosić jedno ramię nad poziom wody. W ten sposób narodził się styl zwany overarm. William Cole na zawodach w Anglii w 1871 r. zdobył dzięki niemu pierwsze mistrzostwo. Z kolei Anglik John Arthur Trudgen udoskonalił tę technikę. W czasie pływania przenosił oba ramiona nad wodą. Styl ten nazywano trudgen od nazwiska pływaka lub też double-overarm-stroke. Ten sposób pływania przyczynił się do największych sukcesów w latach 1894–1901. Kolejne zmiany wprowadzili w 1902 r. pochodzący z Australii bracia Richard i Tom Cavillowie. Po wnikliwych obserwacjach doszli do wniosku, iż nożycowy ruch nóg również działa hamująco. Z tego powodu w swych próbach próbowali płynąć bez poruszania nimi, a następnie z pojedynczymi kopnięciami nóg ugiętych w kolanach. Wypracowany przez nich styl nazwano „kraulem australijskim„. Pierwszymi pływakami odnoszącymi sukcesy w tym stylu byli R. Cavalii oraz Z. Halmay z Węgier. Nowa odmiana kraula pojawiła się na Igrzyskach Olimpijskich rozgrywanych w 1912 r. Paoa Duke Kahanamoku, reprezentujący Stany Zjednoczone, przedstawił wersję, którą zaobserwował u mieszkańców jego rodzinnych Wysp Hawajskich oraz nurków. W stylu tym, znanym później jako ”kraul amerykański”, zwiększył on częstotliwość ruchu nóg zmniejszając jednocześnie zakres ich ruchu. Uderzenia były bardziej płynne, wdech natomiast brał poprzez skręt głowy w bok, podobnie jak we współczesnym czterouderzeniowym kraulu. Kahanamoku w 1920 r. uzyskał na 100 m wynik 1:04,4 min. Następne udoskonalenia wprowadził amerykański trener Billy Bachrach. Szkoleni przez niego zawodnicy jako pierwsi pływali nową odmianą stylu, gdzie na ruch ramion przypadała nieparzysta liczba ruchów nóg (1:3). W 1924 r. na igrzyskach w Paryżu stylem tym pływali ówcześni zdobywcy złotych medali, m.in. Ethel Lackie (100 m kraulem) i Johnny Weissmuller (100 m stylem dowolnym). Kolejne zmiany zostały wprowadzone w latach 1960–1970. Pływano w następującej koordynacji – dwa ruchy nóg na jeden cykl ramion. Większość zawodników pływa jednak kraulem z koordynacją tradycyjną – sześć uderzeń nóg na jeden cykl ramion. Odmiana ta jest uważana za jeden z najszybszych stylów pływackich.

Styl klasyczny

Jest on jedną z najstarszych sportowych technik pływania. To właśnie tym stylem pływano na pierwszych zawodach w 1871 r., zawodnicy wówczas utrzymywali głowę nad powierzchnią wody[4]. Z czasem, w wyniku wzrostu popularności kraula, coraz mniej zawodników pływało żabką. W 1904 r. wyodrębniono osobną konkurencję – pływanie stylem klasycznym, co spowodowało udoskonalenie tej techniki pływania. W celu zwiększenia prędkości zawodnicy zanurzali głowę pod wodę. Aż do 1935 r. nie wprowadzano żadnych istotnych zmian w stylu, który zaczęto nazywać żabką tradycyjną. W 1936 r. rozwinęła się nowa technika – tzw. styl motylkowy. Jako pierwsi zaprezentowali go pływacy ze Stanów Zjednoczonych. Podczas pływania przenosili oni ręce w przód ponad wodą. Od 1953 r. na podstawie decyzji FINA jest to osobna konkurencja. Istotna zmiana nastąpiła natomiast w 1956 r., gdy Federacja zabroniła pływania pod wodą w stylu klasycznym.

Styl grzbietowy

Po raz pierwszy w pływaniu sportowym wyodrębniono ten styl w 1900 r. Była to wówczas żabka na grzbiecie. Wraz z doskonaleniem kraula, podejmowano próby wykonywania podobnych ruchów na grzbiecie. W 1912 r. podczas V Igrzysk Olimpijskich Harry Hebner popłynął kraulem na grzbiecie, pokonując tym samym swoich rywali. Osiągnął przy tym także rekordowy wynik na 100 m – 1:21,2 min. Istotną zmianę w tym stylu wprowadzono dopiero po II wojnie światowej. Do tego czasu pływano sposobem zaprezentowanym przez Hebnera – ramiona pod wodą wyprostowane w łokciach, nad wodą ugięte, ruchy nóg zaś obszerne, koordynacja w postaci trzech cykli ruchów nóg na jeden cykl ruchu ramion. Zmianę wprowadziły holenderskie pływaczki na igrzyskach w 1952 r. (m.in. Geertje Wielema, zajmując 2 miejsce na dystansie 100 m stylem grzbietowym). Dotyczyła ona ruchu ramion, zawodniczki uginały je bowiem w czasie przeciągania przez wodę, a wyprostowane przemieszczały ponad wodą.

Motyl

Jest to najmłodsza technika pływacka, wyodrębniona została na mocy przepisów FINA opracowanych w 1953 r. Zawodnicy wykonują ruchy symetryczne względem długiej osi ciała, ramiona muszą być przenoszone w przód ponad wodą, a nogi wykonywać ruch w dół i w górę. Z czasem powstała kolejna odmiana tej techniki – delfin. Ruchy nóg prowadzono z góry w dół, co umożliwiało przyspieszenie pływania.

W pierwszych latach rozwoju stylu delfina szczególną uwagę zwrócono na bardziej efektywną pracę nóg oraz tułowia. Zawodnicy po starcie pływali 20–30 m pod wodą, pracując jedynie nogami. Pragnąc jak najlepiej wykorzystać ruch powyższych, wykonywano trzy, a nawet cztery, ruchy nóg na jeden ruch ramion. Znaczące zmiany pojawiły się w latach 60., kiedy to przepisy FINA ograniczyły możliwość przebywania zawodników pod wodą po starcie. Obecnie pływacy najczęściej wykonują dwa uderzenia nóg na jeden cykl ruchu ramion. Duża częstotliwość ruchu powoduje branie wdechów raz na dwa cykle ruchu ramion. Wdech wykonuje się poprzez ruch głowy ku górze lub podobnie jak w kraulu przez skręt głowy w bok. Styl ten uważany jest za jeden z najtrudniejszych do opanowania.

Warto wiedzieć!

Pierwszy klub pływacki powstał w 1796 r. w Szwecji i jest to istniejący do dzisiaj Upsala Simsällskap[5].

Bibliografia:

1. Czabański B., Pawełko B., Elementy teorii pływania, Wrocław 2003.
2. FINA & AQUATICS, a bit of history, „Fina.org”, http://www.fina.org/content/fina-aquatics-bit-history (dostęp: 23 kwietnia 2018).
3. Historia pływania na letnich Igrzyskach Olimpijskich, „Sport.onet.pl” z 27 lipca 2016 r., https://sport.onet.pl/rio-2016/plywanie/historia-plywania-na-letnich-igrzyskach-olimpijskich/9lk876 (dostęp: 12 marca 2018 r.).
4. Kieżun P., Upsala Simsällskap – najstarszy klub pływacki na świecie, „Światwpław.pl” z 10 marca 2017 r., http://swiatwplaw.pl/2017/03/10/plywanie-upsala-simsallskap-najstarszy-klub-plywacki (dostęp: 12 marca 2018 r.).
5. Wiesner W., Jaki był Marek Petrusewicz?, Wrocław 2009.

Redakcja merytoryczna: Marcin Petrynko

Korekta językowa: Aleksandra Czyż

1. Czabański B., Pawełko B., Elementy teorii pływania, Wrocław 2003.
2. FINA & AQUATICS, a bit of history, „Fina.org”, http://www.fina.org/content/fina-aquatics-bit-history (dostęp: 23 kwietnia 2018).
3. Historia pływania na letnich Igrzyskach Olimpijskich, „Sport.onet.pl” z 27 lipca 2016 r., https://sport.onet.pl/rio-2016/plywanie/historia-plywania-na-letnich-igrzyskach-olimpijskich/9lk876 (dostęp: 12 marca 2018 r.).
4. Kieżun P., Upsala Simsällskap – najstarszy klub pływacki na świecie, „Światwpław.pl” z 10 marca 2017 r., http://swiatwplaw.pl/2017/03/10/plywanie-upsala-simsallskap-najstarszy-klub-plywacki (dostęp: 12 marca 2018 r.).
5. Wiesner W., Jaki był Marek Petrusewicz?, Wrocław 2009.