„Maj 1926. Utracone szanse polskiej demokracji” – Gdańskie Debaty Obywatelskie

Na ostatnim spotkaniu w ramach cyklu debat, zorganizowanych w Gdańsku dla uczczenia setnej rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości, prelekcję wygłosił znany historyk i literaturoznawca, prof. Wiesław Władyka. Temat referatu dotyczył trudnego i kontrowersyjnego zagadnienia, jakim jest słynny przewrót majowy z 1926 roku.

Prof. Wiesław Władyka jest polskim dziennikarzem, publicystą, literaturoznawcą oraz historykiem specjalizującym się w dziejach prasy. Organizatorzy Gdańskich Debat Obywatelskich zaprosili go do wzięcia udziału w spotkaniu majowym, gdzie wygłosił referat pt. „Maj 1926. Utracone szanse polskiej demokracji”.

Prof. Wiesław Władyka / fot. Grzegorz Mehring / gdansk.pl

Na samym początku swojej prelekcji prof. Władyka wspomniał o czasach, gdy Polska odzyskiwała niepodległość, zaś w całej Europie panować zaczął duch demokracji. Niemniej jednak okres ten nie trwał długo – bardzo szybko liczne państwa w wyniku mniej lub bardziej drastycznych wydarzeń przeobrażać zaczęły się w kraje rządzone w sposób autorytarny. Wśród państw, które „zrezygnowały” z demokracji na rzecz dyktatury profesor wymienił m.in. Hiszpanię, Portugalię, Litwę, Węgry, Rumunię, Bułgarię, Austrię, Grecję, Jugosławię, Estonię oraz oczywiście Polskę. Ponadto wspomniał o przejęciu rządów przez faszystów we Włoszech, nazistów w Niemczech oraz o totalitaryzmie rosyjskim.

Fot. Grzegorz Mehring/gdansk.pl

W kwestii polskiego przewrotu, tj. zamachu majowego z 12-15 maja 1926 roku, profesor przyjął stanowisko krytyczne, nazywając ów wydarzenia „krwawym, brutalnym zamachem stanu, złamaniem prawa i konstytucji„. Konstatował także, iż przewrót majowy stanowi ówcześnie ważną cezurę czasową nie tylko dla historii II Rzeczpospolitej, ale także dla biografii Józefa Piłsudskiego, który od tego czasu – zdaniem profesora – przestał być bohaterem i stał się dyktatorem. Niemniej łagodząc nieco swoje stanowisko dodał, iż zgadza się on z prof. Andrzejem Friszke, który uważa, że sanacyjnej Polsce daleko jednak było od faszyzmu – istniała bowiem wolna prasa tudzież opozycja sejmowa. Przypomniał również słowa Jerzego Giedroyca, w którego opinii słaba i rozdarta ideowo II Rzeczpospolita Polska poniekąd „wymusiła„ tzw. ”mniejsze zło” w postaci zamachu majowego.

fot. Grzegorz Mehring/gdansk.pl

W debacie polskich historyków zarówno postać Józefa Piłsudskiego jak i wydarzenia majowe wciąż spotykają się z niejednoznacznymi ocenami. Między innymi właśnie wyżej wspomniane kontrowersje przyczyniły się do ciekawej i merytorycznej dyskusji, która miała miejsce po wygłoszeniu referatu przez prof. Władykę. Każdy uczestnik debaty mógł ustosunkować się do prelekcji oraz podjąć dyskusję w zakresie wartości, sensu oraz następstw decyzji Józefa Piłsudskiego o zbrojnym przejęciu władzy, jak i sprawowanych przez niego rządów  w II Rzeczpospolitej.