Projekt „Cieszyn 1918. Powrót do Ziemi Obiecanej”

W dniach 12–19 października 2018 r. w Cieszynie odbędzie się cykl wydarzeń składających się na koordynowany przez Książnicę Cieszyńską projekt „Cieszyn 1918. Powrót do Ziemi Obiecanej”, realizowany w ramach Programu Dotacyjnego „Niepodległa” Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w związku z setną rocznicą odzyskania niepodległości przez Polskę. Inicjatywa obejmuje przygotowanie trzech – wyposażonych w katalogi – wystaw, publikację albumu „Cieszyńscy Żołnierze Niepodległości„ oraz zorganizowanie debaty edukacyjnej dla młodzieży pod hasłem ”Ze współczesnych problemów patriotyzmu”.

Projekt „Cieszyn 1918. Powrót do Ziemi Obiecanej„ jest kontynuacją i rozwinięciem ubiegłorocznego przedsięwzięcia „Cieszyn 1918. Polski my naród, polski lud„. Tym razem formuła projektu jest szersza, a do współpracy zaproszone zostały Muzeum Śląska Cieszyńskiego, Stowarzyszenie „Wszechnica” oraz Zamek Cieszyn. O ile w zeszłorocznej edycji skupiono się na przełomowym okresie od października 1918 do stycznia 1919 r., w trakcie którego polska większość na Śląsku Cieszyńskim zrealizowała ideę prawa do samostanowienia, tworząc Radę Narodową Księstwa Cieszyńskiego i dokonując pod jej kierunkiem aktu włączenie regionu do odradzającego się państwa polskiego, tak teraz moment powstania Rady stał się punktem wyjścia do przedstawienia dziejów przyznanego Polsce obszaru Śląska Cieszyńskiego w okresie istnienia niepodległej Rzeczpospolitej, do 1939 r. Realizowane w ramach projektu inicjatywy zorientowane są zatem przede wszystkim na prezentację życia regionu w odrodzonej Polsce, która dla pokoleń cieszyńskich Polaków żyjących pod obcym panowaniem pozostawała – jak ujął to Władysław Zabawski (1882-1950) w tytule swojej wydanej w 1934 r. książki poświęconej polskiemu ruchowi narodowemu na Śląsku Cieszyńskim i udziałowi w nim środowiska ewangelickiego – ”Ziemią Obiecaną”.

W środę 17 października 2018 r. o godz. 17.00 w Oranżerii Zamku Cieszyn będzie miał miejsce wernisaż drugiej ekspozycji – „Gospodarze. Cieszyńscy przedsiębiorcy w pierwszych latach Niepodległej”, wraz z prezentacją katalogu wystawowego. Wystawa zwróci uwagę na rzadko poruszany temat udziału lokalnych cieszyńskich przedsiębiorców w budowaniu niepodległego Państwa Polskiego w okresie dwudziestolecia międzywojennego (acz ukaże również późniejsze losy prezentowanych firm i zakładów). Przedstawiony zostanie dorobek przedsiębiorstw takich, jak – istniejące do dzisiaj – Olza (fabryka wafelków, powstała z połączenia działających w międzywojniu fabryki wafli Tip-Top oraz fabryki czekolady Dea/Delta), Polkap (fabryka kapeluszy), Celma (fabryka silników, przez większość dwudziestolecia międzywojennego działająca pod szyldem Brown-Boveri), PSS „Społem„ (sieć sklepów, w międzywojniu – Konsum Robotniczy) i innych. Przedmiotem zainteresowania autorów ekspozycji stanie się jednak nie tylko historia, ale również stosowane przez cieszyńskie zakłady rozwiązania z zakresu wzornictwa i projektowania. Wystawa potrwa do 9 grudnia 2018 r. Równocześnie z otwarciem ekspozycji Zamku, w Oranżerii udostępniona zostanie druga, zrealizowana poza projektem wystawa – ”Rok 1918 na Śląsku Cieszyńskim i w zachodniej Galicji w zasobie archiwalnym Oddziałów w Bielsku-Białej i Cieszynie Archiwum Państwowego w Katowicach”, przygotowana przez Archiwum Państwowe w Katowicach.

W piątek 19 października 2018 r. o godz. 16.00 w Galerii Książnicy Cieszyńskiej otwarta zostanie trzecia wystawa – „Ziemia Obiecana. Śląsk Cieszyński w II Rzeczypospolitej 1920-1939”. Podczas wernisażu zaprezentowany zostanie także katalog wystawy oraz pamiątkowy segregator z projektu „Cieszyn 1918. Powrót do Ziemi Obiecanej„, do którego wpiąć będzie można katalogi wszystkich trzech wystaw. W segregator zwiedzający będą się mogli zaopatrzyć w Książnicy, po okazaniu katalogów otrzymanych wcześniej w Muzeum i Zamku. Celem ekspozycji będzie prezentacja całokształtu procesów integracji regionu z pozostałymi ziemiami odrodzonej Rzeczpospolitej oraz próba udzielenia odpowiedzi na pytanie, jak w tym czasie zmieniło się życie mieszkańców wschodniej części Śląska Cieszyńskiego. Ważnym punktem wystawy będzie ukazanie wkładu polskiej części Śląska Cieszyńskiego w budowę II Rzeczypospolitej. Wystawa potrwa do 15 lutego 2019 r. Bezpośrednio po wernisażu w sali konferencyjnej Książnicy Cieszyńskiej odbędzie się wykład dr. hab. Krzysztofa Nowaka (Uniwersytet Śląski w Katowicach) ”Ziemia Cieszyńska w II Rzeczypospolitej”, który zakończy się ok. godz. 17.45.

Wernisażom wystaw towarzyszyć będzie prezentacja albumu „Cieszyńscy Żołnierze Niepodległości”, która nastąpi w czwartek 18 października 2018 r. o godz. 16.00 w sali sesyjnej ratusza w Cieszynie. Starannie opracowany i atrakcyjny pod względem edytorskim album prezentuje sylwetki 25 pochodzących ze Śląska Cieszyńskiego żołnierzy, oficerów i członków konspiracji, których heroizm i zasługi w walkach o niepodległość Polski w latach 1914–1947 są najwyższej próby i zapewniają im trwałe miejsce wśród najlepszych żołnierzy Rzeczpospolitej. Wydawnictwo jest jednak nie tylko wyrazem hołdu dla bohaterów, spośród których ciągle jeszcze wielu pozostaje w zapomnieniu, ale posiada także wymiar dokumentacyjny. Przynosi bowiem nowe ustalenia i zawiera reprodukcje nieznanych dotąd, a ważkich i interesujących dokumentów oraz fotografii. Nie bez znaczenia są także edukacyjne walory albumu. Prezentowane w nim biografie unaocznić bowiem mogą, zwłaszcza młodszym generacjom, iż patriotyzm, służba ojczyźnie, bezinteresowne działanie dla dobra wspólnego, gotowość do poświęceń i honor, które to pojęcia wydają się współcześnie zdewaluowane, w rzeczywistości wypełnić można bardzo realnymi treściami. Uczestnicy prezentacji będą mogli otrzymać egzemplarz albumu, który – podobnie jak pozostałe wydane w ramach projektu publikacje – kolportowany będzie bezpłatnie.

Obecne w przestrzeni publicznej odniesienia historyczne zachęcają do refleksji nad współczesnym znaczeniem takich pojęć jak niepodległość czy patriotyzm. Zagadnieniom tym poświęcona zostanie debata edukacyjna dla uczniów cieszyńskich szkół ponadgimnazjalnych o profilu ogólnokształcącym pod hasłem „Ze współczesnych problemów patriotyzmu”, która zorganizowana zostanie we wtorek 16 października 2018 r. o godz. 9.00 w sali widowiskowej Cieszyńskiego Ośrodka Kultury „Dom Narodowy” w Cieszynie. Debata będzie składać się z dwóch części. W pierwszej – publiczną wymianę poglądów na tematy związane z patriotyzmem, niepodległością etc. (w ujęciu współczesnym, choć z uwzględnieniem kontekstu historycznego, zarówno w wymiarze regionalnym, jak i ogólnopolskim) przeprowadzi młodzież. W części drugiej odbędzie się publiczna debata w interdyscyplinarnym gronie czworga cieszyńskich badaczy, reprezentujących różne dziedziny nauk humanistycznych – dr. Jolanty Skutnik (Uniwersytet Śląski w Cieszynie), dr. hab. Grzegorza Studnickiego (Uniwersytet Śląski w Cieszynie), dr. Grzegorza Wnętrzaka (Akademia Sztuki Wojennej w Warszawie) oraz prof. Radosława Zenderowskiego (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie). Naukowcy będą proszeni przez moderatora o ustosunkowanie się do kwestii, które poruszyła w swojej części debaty młodzież. Honorowy Patronat nad wydarzeniem objął katowicki oddział Instytutu Pamięci Narodowej.

Projekt „Cieszyn 1918. Powrót do Ziemi Obiecanej” wpisuje się w ogólnomiejskie cieszyńskie uroczystości setnej rocznicy odzyskania niepodległości przez Polskę, których kulminacją będą uroczystości dnia 20 października 2018 r., kiedy to na cieszyńskim Rynku dojdzie m.in. do rekonstrukcji wielkiego wiecu zorganizowanego przez Radę Narodową Księstwa Cieszyńskiego 27 października 1918 r., podczas którego proklamowana została przynależność regionu do odradzającego się po 123 latach zaborów państwa polskiego.