Matura z historii – cz. IV – „Ustroje, gospodarka i społeczeństwo starożytnej Grecji” |
Formy rządów starożytnych Aten i Sparty oraz gospodarka i społeczeństwo antycznych Greków. Zapraszamy do lektury części czwartej w serii naszego portalowego Vademecum!
Typy ustrojów Grecji
W czasach antycznych w Grecji wytworzyły się liczne niezależne miasta-państwa, które dziś znamy pod ogólną nazwą polis („miejsce warowne”). Miasta greckie różniły się od siebie ustrojem, kulturą, tradycją i wielkością – największe były Ateny, których centrum życia gospodarczego i politycznego była agora, czyli rynek.
Pozostałości ateńskiej agory
Trzy najważniejsze typy ustrojów to:
Tyrania – system, w którym władzę sprawował jeden przywódca, który zazwyczaj ów władzę przejmował w sposób niezgodny z prawem. Do ok VI w. p.n.e. był to popularny, choć nielubiany ustrój wśród miast greckich.
Oligarchia – system, w którym władzę posiadali konkretni urzędnicy lub rada. Funkcje te pełnili najczęściej arystokraci lub bogaci obywatele.
Demokracja – system, w którym władzę sprawował ogół obywateli (np. poprzez wybory).
Demokracja ateńska
Pierwszym, legendarnym władcą i założycielem Aten według tradycji był Tezeusz. Jednakże wraz z upływem czasu władza królewska słabła i przechodzić zaczęła w ręce archontów, czyli urzędników, którzy powoływani byli przez Radę Aeropagu (w której zasiadali dożywotnio byli przedstawiciele władzy). Z czasem jednak chłopi i najuboższa ludność zaczęła domagać się swoich praw, walczyła z arystokracją o wolność ekonomiczną i prawa polityczne, w związku z czym system władzy w Atenach powoli ewoluować zaczął w kierunku demokracji.
| Drakon (621 r. p.n.e.) | - spisał prawa polepszające sytuację chłopów w sądach - prawa Drakona były bardzo surowe, w związku z czym do dziś termin „drakońskie prawa” dotyczy okrutnych i trudnych do realizacji obowiązków prawnych |
| Solon (594 r. p.n.e.) – początek demokratyzacji życia politycznego Aten | - podzielił obywateli na 4 klasy majątkowe, każda posiadała inne obowiązki i prawa - utworzył sąd ludowy (zwany przysięgłym), dzięki któremu chłopi mogli odwoływać się od wyroków urzędników - utworzył Radę Czterystu i Zgromadzenie Obywateli (ekklesia) - ograniczył władzę arystokracji - umorzył długi chłopów, które zaciągnęli u arystokratów |
| Tyrania Pizystrata i jego synów (561–510 r. p.n.e.) | - przejął władzę poprzez demagogię - jego władza uderzyła we wpływy arystokratów, pozbawiał ich urzędów i konfiskował majątki, które następnie przekazywał małorolnym chłopom |
| Klejstenes (508-507 r. p.n.e.) | - stworzył nowy podział administracyjny (10 fyli i 100 demów), dzięki czemu zlikwidował on znaczenie rodów arystokratycznych kosztem ludzi z majątkiem i popularnością. Każda z fyl brała udział w sprawowaniu władzy - powiększył Radę Czterystu do Rady Pięciuset, w której znajdowało się po 50 obywateli z każdej z fyl - stworzył urząd strategów zajmujących się kwestiami wojskowymi, było ich 10 - wprowadził sąd skorupkowy, czyli tzw. ostracyzm |
| Temistokles (490-480 r. p.n.e.) | - zadecydował, iż archonci i inni urzędnicy wybierani będą poprzez losowanie oraz ograniczył ich rolę w państwie - zwiększył znaczenie Rady Pięciuset i Zgromadzenia Ludowego |
| Perykles (444-429 r. p.n.e.) – pełnia demokracji ateńskiej | - upadek znaczenia Aeropagu - w skład Zgromadzenia Ludowego weszli wszyscy obywatele Aten - wprowadził wypłaty dla urzędników, dzięki czemu mogli zostawać nimi ludzie ubodzy |
Perykles (ok. 495 - 429 p.n.e.)
Ustrój Sparty
Legendarnym założycielem, twórcą praw i ustroju Sparty był Likurg (IX/VIII w. p.n.e.). Spis spartańskiego prawa określany jest nazwą Wielka Rhetra. Charakterystyczną cechą ustroju tego polis była diarchia (podwójne królestwo), polegająca na tym, iż władza w państwie należała do dwóch królów – jeden w trakcie wojny wyruszał na czele wojsk, drugi zaś panował wówczas w mieście. Niemniej jednak najważniejszą funkcję w Sparcie pełniła geruzja, czyli rada starszych składająca się z 28 członków wybieranych spośród obywateli powyżej 60 roku życia, oraz eforowie, którzy zwoływali zgromadzenia, przewodniczyli obradom i czuwali nad sprawami wewnętrznymi polis. Ponadto ważnym elementem ustroju spartańskiego było Zgromadzenie Ludowe (tzw. apella), które zwoływane co miesiąc podejmowało decyzje dotyczące m.in. prawa czy wyboru eforów.
Gospodarka starożytnej Grecji
Najważniejsze informacje:
- większość obszaru Grecji stanowiły góry, w związku z czym brakowało terenów pod uprawę
- brak ziemi, bliski dostęp do morza oraz liczne wyspy sprawiły, że Grecy bardzo szybko specjalizować się zaczęli w handlu morskim
- wśród upraw rolniczych dominowały oliwki, winogrona, drzewa owocowe
- hodowano głównie owce, kozy oraz (rzadziej) bydło
- w rzemiośle dominowało garncarstwo, produkcja ozdób, broni i tkanin.
Najważniejsze terminy:
Ostraki, czyli skorupki służące do głosowania, podczas którego wolni obywatele typowali osoby podejrzane o dążenie do tyranii i zasługujące na wygnanie z miasta na 10 lat
Drachma – nazwa pieniądza greckiego, który bity był najczęściej ze stopu złota i srebra
Wielka kolonizacja – z powodu przeludnienia, braku ziem pod uprawę oraz potrzeby zdobywania surowców naturalnych, Grecy zaczęli w VIII w. p.n.e. kolonizować inne, odległe tereny. Pierwsze kolonie greckie powstawały na Półwyspie Apenińskim i Sycylii, określanej mianem Wielkiej Grecji. Ponadto Grecy budowali miasta także na wybrzeżach Morza Egejskiego, Morza Czarnego, w północnej Afryce czy też na wybrzeżu południowej Francji.
Społeczeństwo
Struktura społeczna Aten
Niewolnicy – ludzie bez praw, służący głównie w domach bogatszych obywateli, w kamieniołomach, kopalniach.
Metojkowie – ludność wolna pochodzenia cudzoziemczego, zazwyczaj zajmowali się handlem i rzemiosłem, nie posiadali praw politycznych ale zmuszani byli do pełnienia służby wojskowej.
Chłopi – posiadali pełnię praw obywatelskich, obowiązek służby wojskowej oraz – jeżeli pozwalał im na to majątek – mogli brać aktywny udział w życiu politycznym Aten.
Arystokracja – ludzie „dobrze urodzeni”, bogaci, wpływowi, zazwyczaj byli oni posiadaczami ziemskimi oraz wielkimi kupcami, dominowali w życiu politycznym miasta.
Srebrne drachmy z Syrakuz
Struktura społeczna Sparty
Heloci – najliczniejsza grupa społeczna, byli własnością Spartan, nie mogli bez ich zgody opuszczać swoich miejscowości, nie posiadali żadnych praw i zmuszani byli do płacenia olbrzymich podatków na rzecz miasta.
Periojkowie – ludność wolna ale bez praw politycznych, zajmowali się najczęściej uprawą ziemi, handlem i rzemiosłem.
Spartiaci – pełnoprawni obywatele, brali czynny udział w życiu politycznym Sparty, posiadali duże majątki ziemskie, zaś ich podstawowym obowiązkiem była służba wojskowa, do której przygotowywani byli przez niemal całe życie. Spartiata otrzymywał pełnię praw po ukończeniu 30. roku życia.
Agoge – wychowanie spartańskie, na które składały się trzy podstawowe okresy:
chłopcy 7-11 lat – w tym okresie nie byli jeszcze zabierani od matki i koszarowani. Codziennie wychodzili z domu na wspólne zabawy i ćwiczenia
chłopcy 12-15 lat – państwo odbierało dziecko rodzicom i umieszczało je w koszarach, gdzie żyło pod dużą presją dyscypliny i licznych obowiązków
efebowie (ejreni) – 16-20 lat – zorganizowane przygotowywanie młodych mężczyzn do służby wojskowej.
→ CZĘŚĆ V.
Bibliografia:
- Jarosz J., Historia: vademecum gimnazjalisty, Warszawa 2002.
- Kręc A., Noskowiak J., Zapiór B., Vademecum Maturzysty Historia, Kraków 2016.
- Wolski J., Historia powszechna: starożytność, Warszawa 1998.
Te artykuły również mogą Cię zainteresować:
Znajdujące się w portalu artykuły nie zawsze prezentują opinie zgodne ze stanowiskiem całej redakcji. Zachęcamy do dyskusji nad treścią przeczytanych artykułów, by to zrobić wystarczy podać swój nick i wysłać komentarz. O naszych artykułach możesz także porozmawiać na naszym forum. Możesz także napisać własny artykuł i wysłać go na adres naszej redakcji.
Bardzo ciekawe, dzięki
takie sobie
wielkie dzięki, rozszerzona historia pozdrawia
Bardzo przydatny artykuł