Matura z historii – cz. V – „Wojny greckie oraz podboje Aleksandra Wielkiego”

Przyczyny oraz przebieg wojny grecko-perskiej, konfliktu peloponeskiego oraz podbojów Aleksandra Macedońskiego. Zapraszamy do lektury części piątej w serii naszego portalowego Vademecum!

Wojny grecko-perskie

Przyczyny:

Mapa działań militarnych podczas powstania jońskiego

- ekspansja terytorialna Persji
- wielkie obciążenia finansowe polis jońskich, które znajdowały się pod zwierzchnictwem Persji od 546 r. p.n.e.
- bunt Greków zamieszkujących Jonię (głównie mieszkańców Miletu) w 499 r. p.n.e.
- Sparta oraz Ateny odmówiły podporządkowania się władcy perskiemu

Przebieg:

490 r. p.n.e. – Bitwa pod Maratonem
Była to bitwa lądowa pomiędzy wojskami Persji oraz Aten. Zwyciężyli Ateńczycy (pierwsze zwycięstwo nad Persją), podnosząc tym samym morale wszystkich mieszkańców Grecji. Głównym dowódcą sił ateńskich był Militiades.

480 r. p.n.e. – Bitwa pod Termopilami
Słynna bitwa w Wąwozie Termopilskim, w której 300. Spartan stanęło przeciwko wielkiej armii perskiej. Z powodu zdrady zwyciężyły wojska króla Kserksesa, niemniej jednak władca Sparty – Leonidas – dzięki swej bohaterskiej postawie zyskał dużo czasu na przygotowania do wojny dla innych miast greckich.

Przemarsze wojsk greckich oraz perskich podczas wojny

480 r. p.n.e. – Bitwa pod Salaminą
Bitwa morska, w której wielkie zwycięstwo odniosły siły greckie. Był to swoisty punkt zwrotny w wojnie, który przechylił szalę zwycięstwa na stronę Greków. Strategiem i dowódcą ateńskiej floty był Temistokles.

479 r. p.n.e. – Bitwa pod Platejami
Bitwa lądowa, która rozegrała się w krainie zwanej Beocja (północna Grecja). Zjednoczone wojska greckie odniosły w niej spektakularne zwycięstwo, dzięki czemu Persowie zdecydowali się całkowicie opuścić ich ziemie. Przywódcą armii Greków był spartański dowódca, Pauzaniasz.

Bitwa pod Salaminą

Skutki:

- Grekom udało się utrzymać niezależność
- Ateny oraz Sparta znacznie urosły w siłę
- W 478 r. p.n.e. powstał Związek Morski, czyli związek miast-państw greckich, którym przewodziły Ateny. Pierwotnie służyć miał jako sojusz przeciwko Persom, później zaś Ateny wykorzystywały go do umocnienia własnej potęgi oraz dominacji nad Półwyspem Peloponeskim.
- W 481 r. p.n.e. powstał Związek Helleński, inaczej zwany Panhelleńskim. Założony został przez Spartę w celu utworzenia sojuszu przeciwko Persom.

Ostateczne zakończenie wojny grecko-perskiej miało miejsce w 449 r. p.n.e., kiedy to w Suzie podpisano pokój, w wyniku którego Persja zrzekła się dążeń do hegemonii w rejonie Morza Egejskiego i uznała niezależność polis w Jonii. Pakt ten nazywany jest pokojem Kalliasa (od nazwiska sygnatariusza greckiego).

Wojna peloponeska

Zasięg sojuszy i zdobyczy ateńskich ok. 450 r. p.n.e.

Po pokonaniu Persji przez wojska greckie, dwa dominujące polis – Sparta i Ateny – rozpoczęły rywalizację między sobą. Sparta była największą potęgą lądową w Grecji, Ateny zaś przewodziły na morzach. W 431 r. p.n.e. wybuchł konflikt pomiędzy Związkiem Morskim a Związkiem Peloponeskim, który ostatecznie doprowadził do wojny trwającej aż do 404 r. p.n.e.

Najważniejsze informacje:
421 r. p.n.e. – pokój Nikiasa – chwilowy rozejm pomiędzy Atenami oraz Spartą, podczas którego miasta te zdecydowały się przywrócić stan sprzed wojny.
415 r. p.n.e. – wyprawa sycylijska – inwazja wojsk ateńskich na Sycylię w celu zdobycia spartańskiej kolonii, Syrakuz. Wyprawa ta zakończyła się druzgocącą porażką, w wyniku której ze Związku Morskiego odchodzić zaczęły upokorzone miasta greckie, które nie chciały dłużej sprzyjać Atenom.
404 r. p.n.e. – koniec wojny peloponeskiej. Wojska Sparty zmusiły Ateny do kapitulacji poprzez zdobycie portu w Pireusie. Udało im się tego dokonać dzięki flocie zbudowanej za pieniądze Persów.

Skutki wojny peloponeskiej:
- Osłabienie wszystkich miast greckich
- Persowie ponownie zdobyli greckie polis w Jonii
- Upadek idei zjednoczeniowej wszystkich Greków

Imperium macedońskie

Królestwo Macedonii w 336 r. p.n.e.

Macedonia jest krainą znajdującą się na północ od tzw. Grecji kontynentalnej. Mieszkańcy tego kraju byli spokrewnieni zarówno kulturowo, jak i etnicznie ze swymi południowymi sąsiadami. Gospodarki obu ludności także  funkcjonowały w sposób bardzo podobny - obie opierały się przede wszystkim na rolnictwie i rzemieślnictwie. Stolicą Macedonii była Pella, formą rządów zaś monarchia dziedziczna. Macedonia stała się hegemonem na Półwyspie Bałkańskim za rządów króla Filipa II, który zjednoczył wszystkich mieszkańców Macedonii pod jednym sztandarem, przeprowadził reformy społeczne i wojskowe (m.in. utworzył formacje lądowe, które były lekko opancerzone i uzbrojone w sarissy, czyli włócznie o długości 7 m) oraz podbił nowe tereny na północ od swego kraju, czyli Pajonię oraz Trację. Wielkim przeciwnikiem politycznym Filipa II był słynny mówca grecki, Demostenes, którego mowy przeciw królowi Filipowi nazywano filipikami.

338 r. p.n.e. – Bitwa pod Cheroneą – Wojska Filipa II Macedońskiego pokonały Greków i narzuciły im swoją zwierzchność.

Po zdominowaniu Grecji władca Macedonii zdecydował się utworzyć Związek Koryncki, który skupiał wokół siebie wszystkie greckie miasta (poza Spartą). Dwa lata później Filip Macedoński zmarł.

Aleksander Wielki

Zasięg terytorialny imperium Aleksandra Wielkiego

Aleksander przejął władzę po swoim zmarłym ojcu w 336 r. p.n.e. Po zdobyciu korony zdecydował się kontynuować zamiary polityczne Filipa II – rozpoczął przygotowania do inwazji na Persję. W szybkim czasie ukonstytuował w swoim kraju monarchię despotyczną (był władcą absolutnym), zintegrował wokół siebie wszystkie siły greckie i w 334 r. p.n.e. wyruszył na podbój kraju Persów.

334 r. p.n.e. – Bitwa nad rzeką Granik
Wojska Aleksandra zwyciężyły i opanowały całą Anatolię (dzisiejsza zachodnia Turcja)

333 r. p.n.e. – Bitwa pod Issos
Władca Persji, Dariusz III, pomimo olbrzymiej ilości wojsk przegrał z siłami Aleksandra oraz uciekł z pola bitwy. Dzięki temu zwycięstwu armia grecko-macedońska opanowała tereny Syrii i Fenicji. Niedługo później podbito także potężne miasto Tyr, okupowano Palestynę tudzież zdobyto Egipt (założenie Aleksandrii).

331 r. p.n.e. – Bitwa pod Gaugamelą
Ostateczna klęska Persów, Aleksander zajął Babilon oraz stolicę Persji – Persepolis.

327 r. p.n.e. – Wyprawa do Indii
Wojska Aleksandra podbiły Pendżab, niemniej z powodu przemęczenia i braku zapasów zmuszone zostały do odwrotu.

323 r. p.n.e. – Śmierć Aleksandra Wielkiego
Po powrocie do Babilonu Aleksander Macedoński zmarł, prawdopodobnie w wyniku zatrucia.

Rozpad imperium

Grecki hoplita

Po śmierci Aleksandra jego główni dowódcy zwani diadochami (wśród nich był m.in. Ptolemeusz, Seleukos, Antygonos), rozpoczęli między sobą walkę o dominację nad pozostawionym przez swego wodza imperium. Ptolemeusz zdobył władzę w Egipicie, Seleucydzi na terenach azjatyckich, zaś Antygonidzi przejęli kontrolę nad Macedonią i Grecją.

Ważne informacje i terminy

W wyniku podbojów Aleksandra Wielkiego kultura grecka rozprzestrzeniła się na cały wschód, dając początek  kulturze hellenistycznej. Powstało także wiele nowych miast, w tym m.in. Aleksandria z największą biblioteką w starożytności, Antiochia oraz Pergamon.

Hoplici – greccy piesi wojownicy, uzbrojeni w ponad dwumetrową włócznię, krótki miecz, okrągłą tarczę, pancerz oraz hełm.

Falanga – główna formacja bitewna hoplitów, polegała na walce w zwartym szyku (walczyły dwa pierwsze szeregi, pozostałe pchały walczących do przodu).

Falanga macedońska – ulepszona formacja greckiej falangi, żołnierze uzbrojeni byli w siedmiometrowe włócznie, oddział składał się z szesnastu szeregów (z przodu znajdowali się ciężej uzbrojeni piechurzy, z tyłu zaś lżej odziani wojownicy trzymali pochylone w kierunku wroga włócznie), zaś siły piechoty wzmocniono dodatkowo jazdą konną, łucznikami, oszczepnikami i procarzami.

Model Triery

Triery – greckie okręty wojenne, których charakterystycznymi cechami są: trzy rzędy wioślarzy, szybkość, zwrotność i duża pojemność (na jednym okręcie mogło znajdować się łącznie ok. 200 osób).

→ CZĘŚĆ VI.

Bibliografia:

1. Jarosz J., Historia: vademecum gimnazjalisty, Warszawa 2002.
2. Kręc A., Noskowiak J., Zapiór B., Vademecum Maturzysty Historia, Kraków 2016.
3. Wolski J., Historia powszechna: starożytność, Warszawa 1998.