„Mussolini. Butny faszysta” – G. Hägg – recenzja

DUCE! Benito! Mussolini! Dumny i butny nawet na zdjęciach, z wysuniętym wojowniczo podbródkiem, gestykulujący. Dyktator w niemal białych rękawiczkach. Wspaniała i tak wieloznaczna postać. Czy dał się zamknąć w ramach biografii?

Postać Mussoliniego działa na mnie, jak miód na niedźwiedzia. To wybitna jednostka, niezwykły dyktator, twórca faszyzmu, którym teraz każdy wyciera sobie gębę. Kim był, jak doszedł do władzy i jak wszystko stracił – to trzy główne pytania, które można postawić w rozmowie o tej niezwykłej osobistości. Duce był powszechnie szanowany nie tylko we Włoszech, gdzie jego kult nie gaśnie, ale i na świecie. Przyjacielem i obrońcą Mussoliniego był Winston Churchill. Miał też zagorzałych wrogów, których potrafił sam sobie stworzyć.

Historia Mussoliniego to historia sprzeczności i maniakalnego wręcz dążenia do władzy. Od socjalisty-pacyfisty-antyklerykała do wodza wysyłającego wojsko na podbój obcych krain, twórcy państwa watykańskiego i jednej z bardziej wpływowych doktryn politycznych XX w. wiodła go droga długa i kręta, pełna niebezpieczeństw i samotności. Przyszły dyktator był redaktorem, właścicielem gazet, agitatorem, politykiem, żołnierzem-ochotnikiem, mężem, ojcem, kochankiem, sportowcem – był zwykłym człowiekiem, opanowanym jednak przemożną żądzą władzy.

W taki właśnie sposób – zwykły, ludzki – przedstawia go szwedzki historyk G. Hägg. Już we wstępie książki deklaruje, że nie będzie patrzył na Mussoliniego w oderwaniu od włoskich tradycji politycznych i społecznych. Faktycznie, udało mu się to doskonale, bo poglądami i kulturą polityczną współczesnego Zachodu (słowem – prezentyzmem) nie zanieczyścił obrazu operetkowego dyktatora. Z drugiej jednak strony nie zauważyłem też, by gdziekolwiek w książce Duce był wybielany czy usprawiedliwiany.

Opis zawiera wszystkie etapy życia Mussoliniego – dzieciństwo, młodość, agitację socjalistyczną i antywojenną, udział w walkach nad Isonzo, przemiany światopoglądowe po Wielkiej Wojnie, zdobycie władzy, okres prosperity, wojnę w Abisynii oraz okres błędnych decyzji i upadek w trakcie wojny, a w konsekwencji śmierć. W każdej z części dyktator pokazany jest jako człowiek, a dopiero potem jako polityk i dyktator. To pozwala dobrze wytłumaczyć jego działania, przy osadzeniu ich oczywiście w głębokim kontekście Włoch 1. połowy XX w.

Biografia Duce jest też biografią jego ruchu politycznego. Faszyzm ukazany został wielopłaszczyznowo, ale z każdej z nich wyłania się w zasadzie tylko jeden wniosek – faszyzm to podporządkowanie człowieka państwu, podobnie jak nazizm jest podporządkowaniem człowieka rasie, a komunizm klasie. To niezwykle cenne odkrycie w czasach, gdy „faszyzm” jest uniwersalną obelgą polityczną.

Osobiście najbardziej zafascynował mnie okres rządów Mussoliniego pomiędzy Marszem na Rzym a włączeniem się w wojnę domową w Hiszpanii po stronie Franco. To czas wyjątkowej prosperity, rozwoju ekonomicznego i politycznego Włoch. Jednocześnie – podobnie jak inne okresy – jest to dyktatura w białych rękawiczkach, brzydząca się zabijaniem politycznych przeciwników czy byłych przyjaciół. Rozdział traktujący o zabójstwie Mateottiego, które było jedynym zabójstwem politycznym we Włoszech Duce, wyjaśnia wiele z życia politycznego Włoch, ale i pokazuje naturę faszyzmu włoskiego, która dziś jest przemilczana i przytłoczona przez „faszyzm niemiecki”, czyli nazizm.

Nie mogę zarzucić tej pozycji uchybień merytorycznych. Jest napisana porządnie, dobrym, zrozumiałym językiem. Obiektywizm stoi na najwyższym możliwym poziomie, a współczesne wzory myślenia nie zakłócają narracji. Ciekawostką jest opis większości romansów Mussoliniego oraz przyzwoita warstwa ilustracyjna.

Plus minus:

Na plus:

+ wyczucie realiów czasów Mussoliniego

+ obiektywizm autora

Na minus:

- brak odpowiedniej reklamy, ponieważ książka jest praktycznie nieznana i zapomniana

Tytuł: Mussolini. Butny faszysta

Tytuł oryginalny: Mussolini. En studie i makt

Autor: Göran Hägg

Tłumaczenie (z jęz. szwedzkiego): Wojciech Łygaś

Wydawca: Prószyński i S-ka

Rok wydania: 2015

ISBN: 978-83-8069-061-5

Liczba stron: 448

Okładka: e-book

Cena: 49 zł

Ocena recenzenta: 9/10

^{Redakcja merytoryczna: Marcin Tunak}

^{Korekta językowa: Patrycja Grempka}