Kto wynalazł mydło? Historia mydła od zwierzęcego łoju po mydło w płynie

Historia mydła rozpoczęła się w już Babilonii, ale prawdziwymi mistrzami w mydlarstwie stali się mieszkańcy syryjskiego Aleppo. W Europie początkowo wytwarzano je z tłuszczu zwierzęcego, jednak pod napływem mydła z krajów arabskich, rozpoczęto jego produkcję z oliwy z oliwek. Takie mydło do dziś produkowane jest w Marsylii, która od średniowiecza jest stolicą europejskiego mydlarstwa. 

Najstarsza historia mydła

Najwcześniejsze informacje dotyczące wytwarzania mydła pochodzą z Babilonii z ok. 2 800 r. p.n.e. Zatem to Babilończyków należy uznać za pierwszych producentów tego środka higieny. Aczkolwiek prawdopodobnie używali go przede wszystkim do mycia ubrań. Produkowali go łącząc wodę, alkalia i olejek kasjowy wytwarzany z liści, młodych gałązek i niedojrzałych owoców cynamonowca wonnego. Podczas panowania Nabonida, władcy państwa nowobabilońskiego, przypadającego na lata 556-539 r. p.n.e. przepis na mydło zawierał już popiół, olejek cyprysowy i olej z nasion sezamu.

Starożytni Egipcjanie także mieli swoją recepturę na mydło. W trakcie swoich kąpieli używali mydła na bazie tłuszczów zwierzęcych i roślinnych zmieszanych z solami alkalicznymi.

Z kolei w Lewancie1 mydło wytwarzano z oliwy z oliwek, którą gotowano kilka dni. Podczas tego procesu do oliwy dodawano popioły alkaliczne i w nieznacznej ilości tlenek wapnia. Dodatkowo mydło urozmaicano aromatycznymi ziołami dla nadania mu miłego zapachu. Tak zmieszane składniki przelewano do ostygnięcia i stwardnienia. Następnie cięto je na mniejsze formy.

Mydło w starożytnym Rzymie

Rzymski historyk Pliniusz Starszy (23-79 r.) był twórcą dzieła Historia naturalna, która zawiera encyklopedyczny zbiór informacji na temat m.in. astronomii, matematyki, ogrodnictwa, czy farmakologii. Pliniusz opisał w nim także mydło. Podał jeden z przepisów na ten środek, który jednak był wykorzystywany jako pomada do włosów. Jak stwierdził był popularny wśród Germanów, zwłaszcza u mężczyzn. Rzymianie od mydła woleli wmasowywanie olejów w skórę, a następnie zeskrobywanie oleju i brudu z ciała. Natomiast mydło preferowali Galowie, którzy także wytwarzali go z tłuszczu zwierzęcego.

Galen (130-200 r.), będący jednym z najsłynniejszych lekarzy starożytności opisywał produkcję mydła z ługu, zalecając je jednocześnie do usuwania zanieczyszczeń z ciała i ubrań. W tym okresie mydło stawało się coraz popularniejsze. Galen za najlepsze mydła uważał te wyprodukowane przez Germanów i Galów.

Arabowie i mydło

Kostka mydła z Aleppo / fot. Donald Trung, CC-BY-SA 3.0

Mydło produkowano także na Bliskim Wschodzie, gdzie było bardzo popularne. Przepis na nie opisuje Muhammad ibn Zakariya al-Razi (854–925), ten sam autor podał także recepturę na produkcję gliceryny z oliwy z oliwek. Dziś gliceryna jest jednym ze związków organicznych wytwarzanych do produkcji kremów, pomadek, mydła i wielu produktów higieny osobistej. W Syrii mydło produkowano przy użyciu oliwy z oliwek wraz z alkaliami i wapnem. Głównym ośrodkiem mydlarskim było Aleppo. Z czasem produkcja arabskiego mydła została uprzemysłowiona, a sam produkt dopracowany. W średniowieczu to właśnie z Lewantu importowano mydło do Europy, z czasem Europejczycy przejęli także jego arabską technikę wytwarzania.

Mydło w średniowieczu

W średniowiecznej Europie znano i produkowano mydło, ale początkowo z tłuszczów zwierzęcych. W Neapolu, pod koniec VI w. mydlarze mieli osobną gildię. Z kolei w VIII w. produkcja mydła poza Włochami rozprzestrzeniła się także na Hiszpanię, co może mieć związek z arabskim podbojem Półwyspu Iberyjskiego. W okresie Karola Wielkiego jeden z kapitularzy nakłada obowiązek gromadzenia zapasów mydła przez zarządców królewskich posiadłości. Jednak mydło europejskie, jako wytwarzane z tłuszczów zwierzęcych swoim zapachem nie zachęcało do częstego mycia. Inaczej było z importowanym do Europy mydłem arabskim, które wytworzone z olejów roślinnych, które miało przyjemny zapach.

Mydło marsylskie

Mydło marsylskie / fot. Joël Peeters, CC-BY-SA 3.0

Początki mydlarstwa we Francji sięgają wypraw krzyżowych, gdy rycerstwo upowszechniło produkcję mydła z oliwy z oliwek, przywożąc recepturę z terenów Syrii. Pierwsze prymitywne fabryki powstały w Prowansji w XII w., a od połowy XV w. produkcja mydła ulegała uprzemysłowieniu.

Główne ośrodki mydlarskie znajdowały się w Tulonie, Hyeres i w Marsylii, w której produkcja była największa. Te miasta specjalizowały się w wytwarzaniu mydła z olejów roślinnych, w szczególności z oliwy z oliwek. Pierwszym znanym mydlarzem z Marsylii był Crescas Davin, którego usługi zostały udokumentowane już w 1371 r. W 1593 r. Georges Prunemoyr został założycielem pierwszej fabryki mydła w Marsylii. W 1660 r. w mieście działało już siedem fabryk, których roczna produkcja wynosiła nawet 20 000 ton. Największą konkurencję dla mydła z Prowansji było to produkowane we włoskiej Genui i hiszpańskim Alicante.

Tradycyjne mydło marsylskie wytwarzane jest ze zmieszania wody morskiej z Morza Śródziemnego, oliwy z oliwek i alkalicznego popiołu z roślin morskich w dużym kotle. Tak zmieszane składniki ogrzewano przez kilka dni, ciągle mieszając. Po czym ostygniętą ciecz wlewano do form, a gdy mydło nieco stwardniało, cięto je na kawałki i stemplowano. Po całkowitym stwardnieniu sprzedawano klientom.

Forma do wyrobu mydła / fot. Robin Müller, CC-BY-SA 3.0

Za czasów Ludwika XIV jakość produkcji mydeł marsylskich była tak dobra, że władca postanowił chronić oznaczenie ​​„mydło marsylskie”. Zgodnie z edyktem z dnia 5 października 1688 r. król zakazał używania w fabrykach mydła jakiegokolwiek innego oleju lub tłuszczu jak tylko oliwy z oliwek, pod karą konfiskaty towaru. Dodatkowo latem fabryki miały być zamknięte, gdyż wysoka temperatura szkodziła produktowi. Te i inne szczegółowe uregulowania miały chronić jakość i reputację mydła z Marsylii.  W 1786 r. w Marsylii działało już czterdzieści dziewięć fabryk, a roczna produkcja wzrosła do 76 000 ton. Natomiast od 1820 r. zaczęto importować inne tłuszcze i wykorzystywać je do produkcji mydła. W szczególności były to: olej palmowy, orzechowy, kokosowy i sezamowy.

W XVIII w. mydło produkowano już w sposób przemysłowy, a jego wytwórcy prowadzili kampanie reklamowe swojego produktu. Zwłaszcza w Europie i Ameryce Północnej sprzedaż mydła rosła, wraz ze wzrostem świadomości co do higieny.

Mydło kastylijskie

Produkcja mydła kastylijskiego w XIX w.

Długa tradycja mydlarska obecna jest także w Hiszpanii. W tamtejszym regionie Kastylii od wieków wytwarza się mydło z popiołu uzyskanego z rośliny o nazwie solanka. Następnie alkaliczny popiół łączy się z lokalną oliwą z oliwek. W procesie produkcji uzyskuje się twarde mydło o białej barwie. Prawdopodobnie mydło kastylijskie było pierwszym twardym i białym mydłem.

Rewolucja przemysłowa

Mydło Sunlight produkowane przez Lever Brothers Limited

Szkocki chemik James Keir w 1780 r. założył zakłady chemiczne do produkcji alkaliów. Wkrótce przy fabryce otworzył także wytwórnię mydła. Dziesięć lat później Nicolas Leblanc odkrył, jak wytwarzać alkalia ze zwykłej soli. Postęp w chemii zmieniał także produkcję mydła. W 1807 r. Andrew Pears zaczął wytwarzać w Londynie wysokiej jakości, przezroczyste mydło. W Anglii do połowy XIX w. mydło obłożone było podatkiem od luksusu, gdyż ten towar używali wyłącznie zamożni Brytyjczycy. William Hesketh Lever w 1886 r. w Warrington założył firmę mydlarską, która dzisiaj stała się jednym ze światowych koncernów produkujących środki higieny osobistej. Jego mydła jako jedne z pierwszych promowane były kampaniami marketingowymi.

Mydło w płynie

Rewolucją w wytwarzaniu mydła było rozpoczęcie jego produkcji w postaci płynu. W 1865 r. William Shepphard opatentował jego płynną wersję. Jego wynalazek stał się powszechny w miejscach publicznych, dopiero z czasem takiego mydła zaczęto używać także w domach. Z kolei w 1898 r. zostało opracowane mydło pochodzące z oleju palmowego i oliwy z oliwek.

Dziś mydło produkowane jest na skalę przemysłową i jest podstawowym artykułem higieny osobistej. Na rynku dostępne są mydła z pilingiem czy mydła antybakteryjne. Jednak jego produkcja odbywa się przede wszystkim na skalę przemysłową, daleką od klasycznej i naturalnej metody.

1. Obszar obejmujący dzisiejsze państwa: Syrię, Jordanię, Liban oraz Izrael. [↩]