Podstęp Bolesława Chrobrego, który dał mu panowanie w Czechach i prawie zmienił je w polską prowincję

Bolesław Chrobry nie tylko był doskonałym wodzem i przenikliwym władcą, ale także intrygantem i okrutnikiem. Dzięki ostatnim dwóm cechom udało mu się, praktycznie bezkrwawo, przejąć władzę nad Czechami. Stało się to dzięki zręcznej intrydze, na skutek której sami Czesi poprosili Chrobrego o objęcie rządów w Pradze. Niewiele brakowało, by Czechy stały się kolejną polską prowincją.

Panowanie Bolesława III Rudego

Bolesław III Rudy

W 999 r. zmarł czeski książę Bolesław II Pobożny, który w chwili śmierci posiadał trzech synów. Był to Bolesław, Jaromir i Oldrzych. Pierwszy z nich, jako najstarszy, został wyznaczony na następcę zmarłego księcia. Rządy Bolesława III Rudego nie były jednak udane. Szybko popadł w konflikty z braćmi - Jaromira wykastrował, a Oldrzycha przepędził z kraju, wcześniej próbując zamordować go w łaźni. W ten sposób chciał utrwalić swoje władztwo i pozbyć się potencjalnych rywali. Dodatkowo Rudy skonfliktował się z biskupem praskim Thiedagą, co nie przysporzyło mu zwolenników.

Ucieczka Bolesława III z kraju i uzyskanie schronienia u Chrobrego

Bardzo okrutne rządy Bolesława III doprowadziły do buntu ludowego. Na jego fali Bolesław III został wygnany z Czech, a jego miejsce zajął Włodziwoj. Przegoniony władca schronienie uzyskał na dworze Chrobrego. Polski książę był synem jego ciotki, czyli Dobrawy, więc także z tego powodu mógł liczyć na przychylność Chrobrego.

Mógł o tym wiedzieć Włodziwoj, dlatego udał się do Ratyzbony i tam złożył hołd lenny niemieckiemu królowi Henrykowi II Świętemu. Liczył, że jako lennik niemiecki będzie chroniony przed zakusami Chrobrego. Jego panowanie zostało przerwane przez nagłą śmierć w styczniu 1003 r.

Interwencja Chrobrego w Czechach

Bolesław I Chrobry

Po śmierci Włodziwoja Czesi pozostali bez władcy. Toteż poszukiwali następcy zmarłego księcia. Zwrócili się wówczas do braci Bolesława III, którzy rzecz jasna nadal mieli prawo to tronu czeskiego. Wtedy Chrobry uznał, że jest to idealny moment by wmieszać się w sprawy w Czechach. Mimo sposobności nie zagarnął władzy dla siebie, ale osadził na tronie w Pradze Rudego.

Niemiecki kronikarz Thietmar w ten sposób opisał działania Chrobrego:

Podstępna intryga Chrobrego

Mapa Polski za Bolesława Chrobrego, 1025 r. Wówczas do Polski należały Miśnia, Łużyce, Morawy i Grody Czerwieńskie, ale już nie Czechy z Pragą

Prawdopodobnie Chrobry zdawał sobie sprawę, że panowanie Bolesława III znowu będzie katastrofą, a to mogło stworzyć dogodne warunki do już samodzielnego przejęcia władzy nad Wełtawą przez polskiego księcia. Rudy nie zawiódł tych oczekiwań i ponownie zaprowadził krwawą tyranię. Zaprosił swoich przeciwników na zamek, po czym ich po prostu wyrżnął. To oczywiście ponownie doprowadziło do buntu przeciwko Bolesławowi III. Czesi skrajnie niezadowoleni z postępowania tyrana, zwrócili się do Chrobrego błagając go o wybawienie.

Tak te wydarzenia relacjonował Thietmar:

Polski książę tylko na to czekał. Zaprosił Rudego na spotkanie do Krakowa, podczas którego oślepił go i wygnał. Aczkolwiek jedna z teorii mówi o tym, że Rudy do końca swych dni był więziony na Wawelu.

Panowanie Chrobrego w Czechach

Po załatwieniu sprawy z Bolesławem III Chrobry ruszył do Pragi, gdzie prawdopodobnie w marcu 1003 r. został obwołany władcą.

Thietmar w ten sposób opisał przejęcie władzy w Czechach przez Chrobrego:

„(...) książę polski pośpieszył następnego dnia do Pragi; jej mieszkańcy, radujący się zawsze z nowego panowania, wprowadzili go tutaj i obwołali jednomyślnie swoim władcą.”

O to, czy panowanie Chrobrego było legalne, czy było li tylko okupacją Czech, spór toczą historycy. Polscy, co do zasady, nie kwestionują prawnych podstaw panowania Chrobrego, a czescy nazywają je uzurpacją. Niezależnie od sporów historycznych należy wskazać, że przejęcie władzy przez polskiego księcia było, jak na tamten okres, zupełnie normalne. Dodatkowo sami Czesi obwołali go swoim panem, co powinno zamknąć dyskusję o legalności jego panowania. Wreszcie matka Chrobrego była Czeszką z dynastii Przemyślidów, co także działało na jego korzyść.

Formalnie Chrobry, zapewne zgodnie z czeskim zwyczajem, zasiadł na tronie w ubogim stroju i chodakach legendarnego Przemysła, a dopiero potem wdział paradny strój koronacyjny.

I wojna polsko-niemiecka

Henryk II Święty

Panowanie polskie w Czechach musiało wzbudzić zaniepokojenie w Niemczech. Bowiem Chrobry od dawna umacniał swoją potęgę, która dodatkowo po zajęciu Czech stawała się naprawdę groźna dla Henryka II. Król niemiecki najpierw z wyższością zarządał od Chrobrego by ten uznał, że panuje w Pradze z jego woli. Polski książę to wezwanie odrzucił. Wtedy Henryk II zażądał, by polski książę złożył mu hołd lenny, tak jak to zrobił Włodziwoj. Z jednej strony taki hołd legalizowałby władzę Chrobrego w Czechach i dawałby jej międzynarodowe uznanie, z drugiej jednak Chrobry postawiłby się w roli lennika niemieckiego, a tego robić nie chciał.

Wobec nieprzejednanej postawy Chrobrego, Henryk II rozpoczął I wojnę polsko-niemiecką. Co prawda za początek tego konfliktu uznaje się najczęściej rok 1002 i wydarzenia występujące bezpośrednio po zjeździe w Merseburgu (24 lipca), niemniej, otwarty konflikt i zintensyfikowanie działań zbrojnych nastąpiło właśnie na tle niemiecko-polskiego sporu o Czechy.

Historycy są raczej zgodni, że nawet gdyby Chrobry jedną z tych propozycji przyjął, to wojna i tak by wybuchła. Po prostu Henryk II był zajęty walkami na innych frontach, ale niechybnie i tak rozpocząłby działania przeciwko Chrobremu. To dobrze świadczyło o dalekowzroczności polskiego księcia, który wiedząc, że wojna jest nieuchronna, bronił niezależności Czech od niemieckiego króla.

Henryk II uderzył na Chrobrego w 1004 r. Najpierw próbował bezskutecznie zająć Budziszyn. Gdy to mu się nie udało, zaskoczył polskiego księcia atakiem na Czechy. Chrobry spodziewając się raczej ataku od zachodu, nie zdołał przerzucić sił na południe.

Henrykowi II sprzyjał także bunt Czechów, którzy uznali, iż wolą zachować swoją państwowość jako lenno niemieckie, niż stać się kolejną polską prowincją. Czesi pamiętali, co Polacy uczynili ze Śląska i Małopolski, które uznawali za swoje. Wobec tego obawiali się, że w przypadku dalszego panowania Chrobrego, całe Czechy staną się polską prowincją, a sami Czesi utracą tożsamość narodową. Tym samym idea stworzenia przez Chrobrego jednego wielkiego państwa słowiańskiego upadła. Był to zarazem chyba ostatni dziejowy moment, gdy państwo polsko-czeskie było jeszcze możliwe.

Podczas zbliżania się niemieckich oddziałów do Pragi, przebywał w niej Chrobry, który w porę został ostrzeżony, o czym tak napisał Thietmar:

„Ostrzeżony przez owych wysłańców, Bolesław poczynił w tajemnicy przygotowania do odjazdu i w połowie następnej nocy słysząc, jak w sąsiednim grodzie zwanym Wyszehrad dzwony wzywały mieszkańców do walki, opuścił Pragę z pierwszym oddziałem wojska i uciekł do ojczyzny.”

Jaromir

W ten sposób w 1004 r. zakończyło się panowanie Chrobrego w Czechach. Kolejnym księciem w Pradze został Jaromir, który rzecz jasna miał poparcie Henryka II, któremu natychmiast złożył hołd lenny. Chrobry zachował jednak kontrolę nad Słowacją (do 1018 r.) oraz nad Morawami. Ten etap szeregu wojen polsko-niemieckich toczonych podczas panowania Chrobrego zakończył się zwycięstwem niemieckim. Jednak ostatecznie w 1018 r. odniósł on zwycięstwo zakończone pokojem w Budziszynie.

Bibliografia:

1. M. Maciorowski. B. Maciejewska, Władcy Polski. Historia na nowo opowiedziana, Warszawa 2018.
2. M. Matla-Kozłowska, Bolesław Chrobry legalny władca Czech czy uzurpator, „Mówią wieki”, Nr 3 (602).
3. J. Strzelczyk, Bolesław Chrobry, Poznań 2003.
4. Kronika Thietmara, pod red. M. Z. Jedlicki, Poznań 1953.