Reparacje i kontrybucje wojenne w historii. Były już znane w starożytności, Polsce musieli je zapłacić Krzyżacy

Reparacja to inaczej odszkodowanie wojenne, które strona przegrywająca wojnę musi zapłacić innemu państwu. Natomiast kontrybucja służy nie tyle wyrównaniu szkód, co wzbogaceniu się na przegranym przeciwniku. Obie stanowiły częsty element traktatów kończących wojny w historii świata. Były znane już w starożytności, gdy po pierwszej wojnie punickiej Rzymianie zmusili Kartaginę do zapłaty ogromnego odszkodowania.

I wojna punicka (264-241 p.n.e.)

Moneta rzymska nawiązująca do zwycięstwa Gajusza Lutacjusza Katulusa

Bezpośrednią przyczyną wojny Rzymu z Kartaginą zwaną I wojną punicką był spór o północnosycylijską Mesynę. Miasto było kontrolowane przez Mamertynów, którzy poczuli się zagrożeni przez króla Syrakuz Hierona II. Pomocy udzielili im Rzymianie. Wówczas z Hieronem sprzymierzyli się Kartagińczycy, a król Syrakuz rozpoczął oblężenie Mesyny. Trwająca w kolejnych ponad dwudziestu latach wojna na wyniszczenie zakończyła się ostatecznym zwycięstwem Rzymu.

Kartagina u progu wojny próbowała zająć Mesynę, a kończyła ją wycofując się ze wszystkich swoich posiadłości na Sycylii. Musiała także zwrócić Rzymowi wszystkich jeńców, a także zapłacić w przeciągu 10 lat odszkodowanie w kwocie 3200 talentów eubejskich, co równało się 82 t. srebra, płatnych przez 10 lat. Traktat, który regulował te postanowienia otrzymał swoją nazwę od zwycięskiego wodza Gajusza Lutacjusza Katulusa, który również negocjował jego wstępny projekt.

Wielka wojna z zakonem krzyżackim (1409-1411)

Henryk von Plauen, wielki mistrz zakonu krzyżackiego, zawiera pokój z Władysławem Jagiełłą, królem polskim i Witoldem, wielkim księciem litewskim / fot. Archiwum Główne Akt Dawnych

Wojna polsko-litewsko-krzyżacka, zwana też Wielką Wojną, trwała w latach 1409-1411 między Krzyżakami a sprzymierzonym Królestwem Polskim i Wielkim Księstwem Litewskim. Wojna rozpoczęła się najazdem krzyżackim na Polskę w sierpniu 1409 r. Jednak do głównych walk doszło latem następnego roku, gdy polsko-litewska armia całkowite rozbiła Krzyżaków w bitwie pod Grunwaldem. Większość dowództwa krzyżackiego została zabita lub wzięta do niewoli. Mimo to Krzyżakom udało się odeprzeć oblężenie ich stołecznego Malborka.

Wojna kończyła się pokojem zawartym 1 lutego 1411 r. w Toruniu. Mimo złamania potęgi militarnej Krzyżacy ponosili niewielkie straty terytorialne. W warunkach pokoju znalazło się także zobowiązanie Krzyżaków do zapłacenia odszkodowania za straty wojenne i wykup jeńców w kwocie 10 milionów groszy czeskich.

Wojny napoleońskie (1799–1815)

Kongres wiedeński

Wojny napoleońskie (1803-1815) były serią wielkich globalnych konfliktów, w których Cesarstwo Francuskie i jego sojusznicy pod wodzą Napoleona I walczyło ze zmieniającym się szeregiem państw europejskich tworzących różne koalicje. W tym okresie powstał kilkuletni okres francuskiej dominacji nad większością kontynentalnej Europy. Jednak po porażce pod Waterloo potęga francuska ostatecznie się załamała. Nowy ład w Europie narzuciło 16 państw podczas kongresu wiedeńskiego.

Równolegle państwa koalicji antyfrancuskiej zawarły 20 listopada 1815 r. traktat paryski. Miał on dużo cięższe warunki niż traktat pokojowy zawarty w poprzednim roku. Jako, że Napoleon powrócił i rozpoczął kolejną wojnę (1oo dni Napoleona) to narzucono Francji dużo mniej dla niej korzystne warunki. Nakazano jej zapłacić 700 mln franków odszkodowań, a jej granice zostały zredukowane do tych, które istniały 1 stycznia 1790 r. Francja miała także zapłacić kolejne pieniądze na pokrycie kosztów zapewnienia dodatkowych fortyfikacji obronnych przez sąsiednie kraje koalicyjne. Zgodnie z postanowieniami traktatu część Francji miała być zajęta przez ok. 150 000 żołnierzy przez pięć lat, przy czym Francja miała pokrywać także koszty ich utrzymania.

Proporcjonalnie do PKB jest to najwyższa reparacja wojenna kiedykolwiek zapłacona przez jakikolwiek kraj.

Wojna francusko-pruska (1870-1871)

Oglądany przez Bismarcka, Jules Favre, francuski minister spraw zagranicznych, przypieczętowuje traktat frankfurcki

Wojna francusko-pruska była konfliktem między II Cesarstwem Francuskim a Związkiem Północnoniemieckim pod kierownictwem Królestwa Prus. Trwający w latach 1880-1871 konflikt był spowodowany przede wszystkim determinacją Francji do umocnienia swojej dominującej pozycji w Europie kontynentalnej. Francja poczuła się zagrożona próbą osadzenia na tronie w Hiszpanii księcia pruskiego, Leopolda von Hohenzollern-Sigmaringen. Doprowadziłoby to do otoczenia Francji z dwóch stron przez wrogo do niej nastawione państwa. Także Prusy były zainteresowane zbrojnym rozstrzygnięciem sporu i sprowokowały Francję do rozpoczęcia wojny. Ostatecznie zdecydowane zwycięstwo odniosły Prusy.

Wojnę kończył zawarty 10 maja 1871 r. traktat frankfurcki. Francja była zobowiązana do wypłacenia odszkodowania wojennego w wysokości 5 miliardów franków w złocie w ciągu 5 lat. Przy czym spłata pierwszego miliarda miała nastąpić w ciągu roku. Odszkodowanie było proporcjonalne do liczby ludności, tak aby było dokładnym odpowiednikiem odszkodowań nałożonych przez Napoleona na Prusy w 1807 r. Wojska niemieckie pozostały w niektórych częściach Francji do czasu, gdy ostatnia rata odszkodowania została wypłacona, co stało się we wrześniu 1873 r.

Wojna chińsko-japońska (1894-1895)

Scena podpisania traktatu z Shimonoseki

W 1894 r. wybuchła chińsko-japońska wojna o Koreę. Zakończyła się szybkim zwycięstwem Japonii. Jej armia najpierw opanowała Koreę, a następnie ruszyła na północ, zdobywając terytoria chińskie. Wówczas rząd Qing poprosił o pokój.

Wojnę kończył zawarty 17 kwietnia 1895 r. traktat z Shimonoseki. Zgodnie z nim Chiny traciły na rzecz Japonii półwysep Liaodong, Tajwan i Peskadory. Dodatkowo Japonia otrzymywała ogromne odszkodowanie w wysokości 200 mln taeli srebra, płatnych przez siedem lat.

Wojna grecko-turecka (1897)

Greckie obraz przedstawiający bitwę pod Velestino podczas wojny grecko-tureckiej w 1897 r.

Wojna grecko-turecka z 1897 r., była wojną toczoną między Królestwem Grecji a Imperium Osmańskim. Jej bezpośrednią przyczyną był status osmańskiej prowincji Krety, której w większości grecka ludność od dawna zabiegała o połączenie z Grecją. Wojna trwała zaledwie trzydzieści dni i zakończyła się całkowitą klęską Greków.

Pokonana Grecja na mocy postanowień traktatu zawartego 4 grudnia 1897 r. w Konstantynopolu została zmuszona do wypłacenia Turcji dużych reparacji wojennych. Aby je spłacić, grecka gospodarka znalazła się pod międzynarodowym nadzorem.

I wojna światowa (1914-1918)

Niemiecki delegat Johannes Bell podpisuje traktat wersalski w Sali Lustrzanej, a przed nim siedzą i stoją różne delegacje alianckie

Traktat Wersalski był najważniejszym traktatem pokojowym I wojny światowej. Podpisano go 28 czerwca 1919 r. w Wersalu, dokładnie pięć lat po zamachu na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda, który był bezpośrednią przyczyną wojny. Inne państwa walczące po stronie niemieckiej podpisały odrębne traktaty.

Zgodnie z jego postanowieniami Niemcy musiały zgodzić się z licznymi stratami terytorialnymi na rzecz Dani, Polski, Litwy, Czechosłowacji, Belgii i Francji. Dodatkowo Niemcy musiały się zgodzić na demilitaryzację Nadrenii. Jednakże elementem traktatu były także reparacje wojenne.

Niemcy przyjęły odpowiedzialność za straty i szkody wyrządzone przez wojnę. Traktat ustanowił aliancką Komisję Odszkodowań, która określiła dokładną kwotę i formę, w jakiej Niemcy ją spłacą. Komisja ostatecznie ustaliła ich wysokość na 132 mld marek w złocie (co odpowiadało ok. 3% PKB Niemiec rocznie), płatnych przez 50 lat. Ostatecznie ostatnia część reparacji po I wojnie światowej została spłacona przez Niemcy w 2010 r. Reparacjami wojennymi Niemcy zostały także obciążone po II wojnie światowej.

Bibliografia:

1. A. Chwalba, Historia powszechna. Wiek XIX, Warszawa 2021.
2. E. Czapiewski, J. Tyszkiewicz, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2022.
3. M. Jaczynowska, D. Musiał, M. Stępień, Historia starożytna, Warszawa 2008.
4. R. Michałowski, Historia powszechna. Średniowiecze, Warszawa 2022.
5. J. Osterhammel, Historia XIX wieku. Przeobrażenie świata, Poznań 2020.
6. S. Szczur, Historia Polski. Średniowiecze, Kraków 2002.
7. E. N. White, Making the French pay: The costs and consequences of the Napoleonic reparations, „European Review of Economic History”, Volume 5, Issue 3, December 2001.
8. J. Wolski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2002.
9. A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2009.
10. M. Żywczyński, Historia powszechna. 1789-1870, Warszwa 2021.