Żmudź. Historia i geografia Żmudzi - gdzie znajduje się Żmudź? |
Żmudź, znana również jako Žemaitija w języku litewskim, a historycznie określana jako Samogitia w łacinie czy Žemaitėjė w dialekcie żmudzkim, stanowi jeden z pięciu regionów etnograficznych Litwy. Nazwa regionu pochodzi od litewskiego słowa „žemas”, które oznacza „niski”.
Geografia Żmudzi
Mapa Żmudzi, Kurlandii i Semigalii z 1659
Historia Żmudzi nierozerwalnie związana jest z historią Litwy. Stanowi jeden z jej pięciu regionów etnograficznych. Obok Żmudzi są to Auksztota (Kowno), Dzukia (Wilno), Suwalszczyzna (Mariampol) i Litwa Mniejsza (Kłajpeda).
Źmudź graniczy z trzema z nich. Na południu z Małą Litwą i Suwalszczyzną, a na wschodzie z Auksztotą. Od północy graniczy z Semigalią i Kurlandią, które są krainami historycznymi Łotwy.
Historycznie, Żmudź była znana jako Dolna Litwa, a w okresie Rzeczypospolitej Obojga Narodów funkcjonowała jako Księstwo Żmudzkie, będąc częścią Wielkiego Księstwa Litewskiego, a jej administracyjna rola była porównywalna do województwa. Od 1918 roku jest integralną częścią niepodległej Republiki Litewskiej.
Miasta Żmudzi
Mapa Carta Marina ukazujące fragment Wielkiego Księstwa Litewskiego wraz ze Źmudzią z 1539 r.
Do największych miast Żmudzi należą Szawle, Możejki, Kiejdany i Taurogi. Ich historia powiązana jest z historią Polski. W Szawlach, 16 kwietnia 1794 ogłoszono akt powstania Wielkiego Księstwa Litewskiego. W Możejkach znajduje się rafineria, która należy do ORLEN. Polski koncern w 2006 r. odkupił pakiet kontrolny tej rafinerii od rosyjskiego koncernu Jukos. W Kiejdanach w 1655 r. Radziwiłłowie zawarli układ z królem szwedzkim Karolem X Gustawem. Układ oddawał pod protekcję Szwecji całą Litwę. Wraz z układem zawartym w Ujściu stanowiła faktyczne poddanie Litwy i Wielkopolski Szwecji. Natomiast Taurogi zostały ukazane w Potopie Henryka Sienkiewicza jako siedziba Bogusława Radziwiłła, gdzie więziona była Aleksandra Billewiczówna.
Historia Żmudzi
Regiony etnograficzne Litwy: 1. Auksztota – kolor czerwony, 2. Dzukia – kolor żółty, 3. Żmudź – kolor zielony, 4. Litwa Mniejsza – kolor niebieski, 5. Suwalszczyzna – kolor pomarańczowy / fot. wikipedia.org
W historii, Żmudź często była przedmiotem rywalizacji między sąsiednimi państwami, zwłaszcza w średniowieczu, kiedy to region ten był ważnym obszarem strategicznym. W średniowieczu tereny te zamieszkiwały plemiona bałtyjskie, które stawiały opór procesom chrystianizacji.
W XIII w. niemiecki zakon kawalerów mieczowych próbował podbić Żmudź ale został w 1236 r. rozbity w bitwie pod Szawlami. Podboje kontynuowali krzyżacy, którzy w 1226 r. zostali sprowadzeni do Polski przez Konrada Mazowieckiego. Wkrótce jednak zakon rozpoczął własną politykę zaganiając bezprawnie część terytoriów Królestwa Polskiego. Krzyżacy starali się także podbić Żmudź, ale napotkali na zacięty opór miejscowej ludności. Problem krzyżacki, wspólny dla Polski i Litwy zbliżył oba państw, które w 1385 r. zawarły unię w Krewie.
W 1398 roku Witold oddał Krzyżakom tereny Żmudzi, ale w 1401 roku wybuchło tam antykrzyżackie powstanie. W 1404 r. po wojnie z Litwą, Żmudź została uznana za część Krzyżackiej ziemi dzięki pokojowi w Raciążku. W 1409 roku powstanie wybuchło ponownie, ale po bitwie pod Grunwaldem w 1411 roku Krzyżacy oddali Żmudź Witoldowi. Po śmierci Witolda, Żmudź miała wrócić pod władzę Krzyżaków.
W 1413 roku powstało Księstwo Żmudzkie, które stało się częścią Litwy. W 1418 roku doszło do kolejnego buntu na Żmudzi, który został stłumiony rok później. W 1422 roku, po kolejnym pokoju, Krzyżacy zrzekli się Żmudzi na stałe. W wyniku tego porozumienia Litwa uzyskała od zakonu trwałe prawa do Żmudzi, obszaru położonego na lewym brzegu Niemna oraz dostępu do Morza Bałtyckiego w okolicy Połągi. Z kolei Polska zyskała pewne niewielkie obszary terytorialne i odzyskała miejscowości takie jak Nieszawa, Orłowo, Murzynno i Nowa Wieś, lecz jednocześnie zrezygnowała z roszczeń do Pomorza Gdańskiego oraz terenów chełmińskiego i michałowskiego.
W 1440 roku mieszkańcy Żmudzi zbuntowali się przeciwko Kazimierzowi Jagiellończykowi, ale zostało to zażegnane. Żmudź stała się księstwem z równymi prawami jak inne województwa w Polsce i Litwie. Władcy Polski w swojej tytulaturze nazywani byli książętami żmudzkimi.
Po III rozbiorze Polski w 1795 r. Żmudź została podzielona między Rosję i Prusy. W 1807 r. fragment Żmudzi należący do Prus trafił do Księstwa Warszawskiego, a od 1815 r. był częścią Królestwa Polskiego. Mieszkańcy Żmudzi brali udział w powstaniu listopadowym i styczniowym walcząc z rosyjskim zaborcą.
W XX w. po I wojnie światowej, Żmudź stała się częścią Litwy. Potem była okupowana przez Niemców w II wojnie światowej, a następnie weszła w skład ZSRR. Od 1990 roku jest częścią niepodległej Litwy.
Te artykuły również mogą Cię zainteresować:
Znajdujące się w portalu artykuły nie zawsze prezentują opinie zgodne ze stanowiskiem całej redakcji. Zachęcamy do dyskusji nad treścią przeczytanych artykułów, by to zrobić wystarczy podać swój nick i wysłać komentarz. O naszych artykułach możesz także porozmawiać na naszym forum. Możesz także napisać własny artykuł i wysłać go na adres naszej redakcji.
