Zjazd gnieźnieński i jego konsekwencje (1000) - przyczyny, przebieg i skutki

Zjazd gnieźnieński to wydarzenie z roku 1000, które miało miejsce po śmierci pierwszego historycznego władcy Polski, Mieszka I. Jego syn, Bolesław Chrobry, stał się centralną postacią tego zjazdu, w trakcie którego doszło do jego spotkania z cesarzem Ottonem III. Opis tego zjazdu, ważnego dla historii Polski znajduje się w kronikach Thietmara i Galla Anonima.

Zjazd gnieźnieński - przyczyny

Bolesław Chrobry

Mieszko I zmarł w 992 r. W chwili śmierci miał pięcioro dzieci, w tym czterech synów z dwóch małżeństw. Najstarszym z nich był Bolesław zwany później Chrobrym. To on zaraz po śmierci ojca bardzo szybko przejął władzę w księstwie przepędzając z niego trójkę przyrodnich braci. Ich losy nie są znane. Tak jak nie są znane okoliczności szybkiego przejęcie samodzielnej władzy przez Chrobrego. To, że nie podzielił się nią w jakikolwiek sposób z braćmi sugeruje, że było to uzgodnione jeszcze za życia Mieszka z nim i możnowładztwem.

Bolesław Chrobry urodził się w 967 r., a więc już po chrzcie Polski. Stąd od dziecka był wychowywany w wierze chrześcijańskie. Jako niezwykle zdolny polityk zrozumiał, że chrześcijaństwo otwiera drzwi w Europie Zachodniej i uniemożliwia po pretekstem misji chrystianizacji najazdy na jego księstwo. Jednocześnie sam zamierzał skorzystać z narzędzi jaką dała mu decyzja ojca o przyjęciu chrztu. Była nim chęć powiększenia swojego państwa o tereny zamieszkiwane przez plemiona Prusów.

Święty Wojciech przeprawiający się przez rzekę w Prusach na obrazie Wojciecha Gersona

Chrobry wykorzystał okoliczność, że biskup Pragi Wojciech musiał uciekać z Czech. Późniejszy święty za radą swojego przyjaciela cesarza Ottona III i za wiedzą Chrobrego w 997 r. udał się nauczać pogan. Wcześniej zatrzymał się w Polsce, gdzie wsparcia w wyprawie do Prusów udzielił mu polski książę. Tam został zamordowany, a Chrobry wykupił jego ciało za złoto równe wagi zmarłego, po czym złożył je w Gnieźnie. Już dwa lata później Wojciech został kanonizowany. To, że tak młody polski Kościół miał tak szybko swojego świętego i patrona było dla Chrobrego bardzo prestiżowego.

Jednocześnie korzystnie dla Chrobrego, panujący w Niemczech król i cesarz rzymski Otton III, miał wizję stworzenia uniwersalistycznej unii państw chrześcijańskich z cesarzem jako ich zwierzchnikiem. Obok Germanii, Italii i Galii jej częścią miała być Sclavinia, a więc Słowiańszczyzna. Za jej głównego przedstawiciela Otton III uznał Chrobrego. Polski książę od początku panowania miał dobre relacje z niemieckim królem, co też zaprocentowała w 1000 r. Idealną sposobnością do spotkania obu władców była chęć odbycia przez cesarza pielgrzymki do grobu swojego przyjaciela.

Zjazd gnieźnieński - przebieg

Bolesław Chrobry i Otton III u grobu św. Wojciecha

Do spotkania obu władców doszło w Gnieźnie między 7 a 15 marca 1000 r. Opis tego spotkania znamy z relacji dwóch kronikarzy.

Thietmar, niemiecki biskup, opisuje w swojej kronice, jak Bolesław Chrobry przyjął cesarza Ottona III z ogromną wspaniałością. Otton podszedł boso do Gniezna, gdzie został przyjęty przez biskupa Ungera. Otton, wzruszony, modlił się przy grobie świętego Wojciecha i ustanowił arcybiskupstwo w Gnieźnie, powierzając je bratu świętego, Radzimowi. Cesarz otrzymał od Bolesława wspaniałe dary, w tym 300 opancerzonych żołnierzy, a Bolesław odprowadził go aż do Magdeburga.

Otton III

Gall Anonim, anonimowy autor Kroniki polskiej, podkreśla okazałość i ceremonialność przyjęcia Ottona przez Bolesława. Opisuje przygotowania - hufce i rycerstwo w różnobarwnych strojach, wspaniałe dary i hołdy. Zwraca uwagę na gest Ottona, który zdjął swój diadem i położył go na głowie Bolesława, co miało symbolizować ich przyjaźń i sojusz, a także według niektórych interpretacji wynosiło Chrobrego do godności królewskiej. W zamian Bolesław ofiarował Ottonowi relikwie świętego Wojciecha i wsparcie trzystu zbrojnych. Cesarz przekazał także Chrobremu kopię włóczni św. Maurycego (broń ceremonialna uznawana za symbol władzy cesarzy Świętego Cesarstwa Rzymskiego, do dzisiaj zachował się jej grot przechowywany w Muzeum Katedralnym w Krakowie).

Obie kroniki podkreślają znaczenie tego spotkania w kontekście politycznym i religijnym tamtych czasów, ukazując różne perspektywy i szczegóły. To wydarzenie miało ogromne znaczenie dla relacji między Polską a Świętym Cesarstwem Rzymskim oraz dla pozycji Polski w średniowiecznej Europie.

Zjazd gnieźnieński - skutki

Detale Włóczni św. Maurycego

Najważniejszym skutkiem wizyty cesarza w Polsce wcale nie była wymiana relikwiami tudzież docenienie Chrobrego. Zresztą dwa lata później Otton III zmarł, a jego następca nie kontynuował jego uniwersalistycznej wizji, a w Chrobrym widział rywala. Tym kluczowym skutkiem było utworzenie arcybiskupstwa w Gnieźnie, na którego pasterza powołano brata św. Wojciecha, Radzima-Gaudentego.

Arcybiskupstwu gnieźnieńskiemu podporządkowano nowo utworzone biskupstwa w Kołobrzegu, Wrocławiu i Krakowie. Natomiast biskupstwo poznańskie pozostało podporządkowane bezpośrednio Stolicy Apostolskiej. Był to niewątpliwie sukces polityczny chrobrego, który uniezależniał polski Kościół od niemieckiego arcybiskupstwa magdeburskiego.

Koronacja pierwszego króla

Kolejnym już symbolicznym skutkiem politycznym była zachęta polskiego księcia do starań o uzyskanie korony. Tak odczytuje się nałożenie na jego skroń diademu przez Ottona III w trakcie zjazdu. Rzeczywiście Chrobry przystąpił do starań, które zostały przerwane śmiercią cesarza. Jego następca Henryk II już tym planom nie sprzyjał. Toteż Chrobremu przyszło czekać na koronę 25 lat. W 1024 r. zmarł Henryk II, co Bolesław wykorzystał i został koronowany w 1025 r. na pierwszego króla Polski. Nie nacieszył się tytułem długi, bowiem wkrótce potem zmarł.

Zjazd gnieźnieński - podsumowanie

Zjazd gnieźnieński z 1000 r., będący spotkaniem Bolesława Chrobrego z cesarzem Ottonem III, miał ogromne znaczenie dla historii Polski. Wydarzenie to, odnotowane w kronikach Thietmara i Galla Anonima, nie tylko umocniło pozycję Polski w Europie, ale również przyczyniło się do uniezależnienia polskiego Kościoła od wpływów niemieckich poprzez utworzenie arcybiskupstwa w Gnieźnie. Symboliczne nałożenie diademu przez Ottona III na głowę Chrobrego wskazywało na jego aspiracje do korony królewskiej, co ostatecznie zrealizował w 1025 r., stając się pierwszym królem Polski. Zjazd ten stanowi ważny rozdział w procesie kształtowania się państwowości polskiej i jej roli w średniowiecznej Europie.

Bibliografia:

1. Gall Anonim, Kronika Marcina Galla, Warszawa 1873.
2. G. Labuda, Pierwsze państwo polskie, „Dzieje narodu i państwa polskiego”, Kraków 1989.
3. J. Strzelczyk, Bolesław Chrobry, Poznań 2003.
4. S. Szczur, Historia Polski. Średniowiecze, Kraków 2002.
5. P. Urbańczyk, Bolesław Chrobry - lew ryczący, Toruń 2018.
6. J. Wyrozumski, Dzieje Polski piastowskiej, Kraków 1999.
7. J. Wyrozumski, Historia Polski do 1505, Warszawa 1982.
8. Kronika Thietmara, pod red. M. Z. Jedlicki, Poznań 1953.