Wojna o Pacyfik (1879-1884) - konflikt o saletrę, który pozbawił Boliwię dostępu do morza |
Wojna o Pacyfik (1879-1884) spowodowała, że Boliwia do dziś nie ma dostępu do morza - jest jednym z dwóch państw Ameryki Południowej pozbawionych wybrzeża, obok Paragwaju. Jeszcze w XIX wieku posiadała jednak własne wybrzeże nad Oceanem Spokojnym - departament Litoral, którego głównym portem była Antofagasta. Region ten został utracony w wyniku wojny o Pacyfik - konfliktu między Chile a sojuszem Peru i Boliwii. Wojna zakończyła się zwycięstwem Chile oraz trwałą zmianą granic, która do dziś wpływa na stosunki w regionie.
Saletra z Atakamy - bogactwo, które rozpaliło wojnę o Pacyfik
Department Litoral w 1894 r.
Na początku lat 70. XIX wieku wybrzeże południowo-zachodniej Ameryki Południowej było podzielone między trzy państwa: Chile, Peru i Boliwię. Boliwia posiadała dostęp do morza w postaci wąskiego pasa wybrzeża z portem Antofagasta, zwanego departamentem Litoral. Na południe od niego rozciągały się tereny chilijskie, zaś na północ - peruwiańskie prowincje Tacna, Arica i Tarapacá. Takie rozgraniczenie Boliwia ustaliła z Chile w 1874 r., jednocześnie zobowiązując się do nie podnoszenia podatków dla chilijskich przedsiębiorstw przez 25 lat.
W XIX wieku pustynia Atakama, rozciągająca się wzdłuż wybrzeża Pacyfiku, okazała się bogata w guano i saletrę - surowce potrzebne do produkcji nawozów i prochu strzelniczego. Choć tereny wokół Antofagasty formalnie należały do Boliwii, głównymi inwestorami w regionie były firmy chilijskie i brytyjskie. Zatem Boliwia mimo posiadania bogactw naturalnych nie bogaciła się na wydobyciu saletry.
Dlatego w 1878 r. rząd Boliwii nałożył niewysoki podatek eksportowy na saletrę - 10 centavos od każdych 100 funtów eksportowanego surowca, który miał być przeznaczony m.in. na odbudowę portu Antofagasta zniszczonego przez falę przypływową. Stąd czasem konflikt, który wybuchł na kanwie tego sporu jest nazywany „wojną o dziesięć centavos”.
Batalion nr 3, linia armii chilijskiej, uformowany w kolumny na placu Colón w Antofagaście w 1879 r.
Rząd Chile odebrał działania Boliwii jako zagrożenie dla interesów swoich obywateli i firm, a także złamanie zawartego w 1878 r. traktatu. Dlatego chilijska firma Nitrates and Railroad Company odmówiła zapłaty, a Chile oskarżyło Boliwię o naruszenie zawartej umowy. Z kolei Boliwia zagroziła konfiskatą majątku tego przedsiębiorstwa. W odpowiedzi Chile zapowiedziało unieważnienie traktatu granicznego z 1874 r.,
W dniu wyznaczonej na 14 lutego 1879 r. konfiskaty chilijskie oddziały przystąpiły do wyprzedzających działań militarnych i zajęły bez walki port Antofagasta. W marcu Chile przejęło cały boliwijski nadmorski departament Litoral. Boliwia wypowiedziała Chile wojnę, a Peru - związane tajnym sojuszem obronnym z Boliwią - przystąpiło do konfliktu. W odpowiedzi Chile wypowiedziało wojnę obu tym państwom.
Przebieg wojny - jak Chile zdobyło przewagę
Bitwa pod Iquique
Starcie od początku przebiegało na korzyść Chile, które było lepiej przygotowane do wojny i szybko zdobyło panowanie na morzu mimo potknięcia w bitwie pod Iquique. Już w pierwszych miesiącach walk chilijska marynarka wojenna zablokowała porty wroga i pokonała Peruwiańczyków w bitwie morskiej pod Angamos w 1879 r., przejmując kontrolę nad wybrzeżem. Dzięki temu Chilijczycy mogli bezpiecznie przerzucić wojska na terytorium przeciwnika.
Chile zawdzięczało przewagę również efektywnej mobilizacji społeczeństwa, które z entuzjazmem wspierało działania wojenne. W kraju panował silny duch patriotyczny, a rząd Aníbala Pinto zyskał szerokie poparcie. Tę falę podgrzała sama Boliwia, która po rozpoczęciu wojny wydaliła Chilijczyków ze swoich granic.
W kolejnych miesiącach wojska chilijskie wylądowały w Tarapacá - bogatym w saletrę regionie, należącym do Peru. Mimo że sojusznicze siły Boliwii i Peru miały więcej ludzi, były słabo zorganizowane i nieprzygotowane. W bitwie pod San Francisco (znanej też jako Dolores) w listopadzie 1879 r. oraz pod Tacną w maju 1880 r. Chile odniosło zdecydowane zwycięstwa. Pod San Francisco skompromitował się prezydent Boliwii Hilarión Daza, który porzucił armię. Ucieczka prezydenta stała się narodowym skandalem - Boliwijczycy poczuli się zdradzeni przez własnego przywódcę.
Hilarión Daza sportretowany przez Le Monde, francuski magazyn o tematyce światowej, podczas wojny o Pacyfik
W obliczu katastrofy na froncie, pod koniec 1879 r. doszło w Boliwii do przewrotu wojskowego. Niepopularny Daza został w grudniu obalony przez grupę oficerów dowodzących armią i ratował się ucieczką na wygnanie. Nowym prezydentem mianowano generała Narcisa Campero, który na początku 1880 r. próbował jeszcze organizować obronę. Los Boliwii był już jednak przesądzony - połączone siły boliwijsko-peruwiańskie poniosły klęskę w decydującej bitwie pod Tacną. Boliwia po tej bitwie została wyeliminowana z wojny.
Chile, mając otwartą drogę na północ, postanowiło zmusić także Peru do kapitulacji. Na początku 1881 r. chilijskie wojska wylądowały na peruwiańskim wybrzeżu centralnym i ruszyły na Limę. W dwóch wielkich bitwach pod Chorrillos i Miraflores (13-15 stycznia 1881 r.) pokonały siły peruwiańskie broniące stolicy. Lima została zajęta, złupiona i przez kilka lat okupowana przez Chile. To oznaczało ostateczną przegraną Peru.
Skutki - utrata wybrzeża i długotrwałe konsekwencje
Mapa przedstawiające powojenną granice między Chile, Boliwią i Peru
W 1883 r. Chile podpisało traktat pokojowy z Peru w Ancón. Na jego mocy utraciło na rzecz Chile region Tarapacá. Kwestia przynależności Arici i Tacny miała zostać rozstrzygnięta w późniejszym plebiscycie, który jednak nigdy się nie odbył. Oba państwa nie były w stanie dojść do wspólnego ustalenia jego warunków. Ostatecznie w 1929 r., przy mediacji USA i osobistym zaangażowaniu prezydenta Herberta Hoovera, zawarto kompromis i podpisano w Limie traktat, na mocy którego Arica przypadła Chile, a Tacna wróciła do Peru.
Z kolei w 1884 r. Boliwia podpisała rozejm w Valparaíso, a w 1904 r. zawarto traktat pokojowy w Santiago de Chile. Na jego mocy Boliwia zrzekła się na rzecz Chile departamentu Litoral i formalnie utraciła dostęp do Pacyfiku. W zamian Chile zobowiązało się zapewnić Boliwii prawo do swobodnego handlu zagranicznego poprzez porty Arica i Antofagasta oraz możliwość budowy własnych urzędów celnych. Chile zgodziło się również na budowę linii kolejowej łączącej stolicę Boliwii La Paz z portem Arica.
Utrata wybrzeża stała się jednym z kluczowych traum historycznych Boliwii. Co roku obchodzony jest Dzień Morza (Día del Mar), a temat odzyskania dostępu do Pacyfiku wraca regularnie w debacie publicznej. W 2018 r. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze oddalił jednak roszczenia Boliwii wobec Chile, uznając, że Chile nie ma prawnego obowiązku negocjowania takiego dostępu. Spór został formalnie zamknięty, lecz emocje w regionie pozostały żywe.
Bibliografia:
- A. Chwalba, Historia powszechna. Wiek XIX, Warszawa 2008.
- W. Q. Morales, A Brief History of Bolivia, New York 2010.
- P. Olender, Wojny morskie 1860-1883, Warszawa 2005.
- W. F. Sater, Andean Tragedy. Fighting the War of the Pacific, 1879-1884, Nebraska 2007.
Te artykuły również mogą Cię zainteresować:
Znajdujące się w portalu artykuły nie zawsze prezentują opinie zgodne ze stanowiskiem całej redakcji. Zachęcamy do dyskusji nad treścią przeczytanych artykułów, by to zrobić wystarczy podać swój nick i wysłać komentarz. O naszych artykułach możesz także porozmawiać na naszym forum. Możesz także napisać własny artykuł i wysłać go na adres naszej redakcji.
