Elisha Otis - wynalazca bezpiecznych wind, które umożliwiły budowę wieżowców |
Elisha Otis był amerykańskim wynalazcą, który dokonał przełomu w dziejach budownictwa pionowego. To on opracował pierwszy skuteczny mechanizm bezpieczeństwa do wind, dzięki któremu kabina nie spadała nawet w razie zerwania liny. Jego pomysł - zapadkowy hamulec bezpieczeństwa - sprawił, że korzystanie z wind stało się bezpieczne, a wznoszenie wysokich budynków stało się możliwe.
Wczesne lata i pierwsze wynalazki
Elisha Otis
Elisha Graves Otis urodził się 3 sierpnia 1811 roku w Halifaksie w stanie Vermont na północnym wschodzie USA. Od najmłodszych lat interesował się warsztatem i maszynami. Miał zaledwie 19 lat, kiedy wyjechał z rodzinnej farmy na północ i osiedlił się najpierw w Troy, a potem w Brattleboro, gdzie pracował przy różnych warsztatach i naprawach. Gdy mieszkał w Troy przeszedł zapalenie płuc, które niemal zabiły przyszłego przedsiębiorcę. W latach 1838-1845 mieszkał w Brattleboro, budując tam wozy i powozy - zdobywał dzięki temu praktyczne doświadczenie w inżynierii warsztatowej.
W połowie lat 40. XIX wieku Otis przeniósł się do Albany, gdzie został głównym mechanikiem w fabryce ram łóżek. Już wtedy wykazywał się niezwykłą pomysłowością. W ciągu trzyletniej pracy w zakładzie opracował kilka urządzeń usprawniających produkcję mebli - na przykład system prowadnic przyspieszający składanie czterościennych łóżek. Jego konstrukcja hamulca bezpieczeństwa dla wagonów kolejowych oraz mechanizmy do usprawniania pracy turbin wodnych zostały opatentowane w tamtym okresie. Wszystkie te przedsięwzięcia przynosiły mu ceną umiejętność projektowania maszyn, choć nie zawsze gwarantowały sukces finansowy. W tym czasie próbował też opatentować automatyczny piec do wypieku chleba, jednak jego warsztat upadł, gdy władze Albany przekierowały strumień zasilający jego napęd na potrzeby miejskiego wodociągu.
Wynalezienie bezpiecznej windy
Patent na windę Otis
Przełom w karierze Otisa nastąpił jednak dopiero wraz z przejściem do firmy Maize & Burns w Yonkers na początku 1852 roku. Tam, poszukując sposobu na bezpieczne podnoszenie ciężkich ładunków, Otis skonstruował swój słynny bezpieczny podnośnik - pierwszą na świecie windę wyposażoną w automatyczny układ bezpieczeństwa.
Kluczowym elementem urządzenia Elishy Otisa był mechanizm bezpieczeństwa uruchamiany sprężyną, która połączona była z zapadkami po bokach kabiny. W normalnych warunkach napięta lina podtrzymywała ciężar kabiny i jednocześnie utrzymywała zapadki w pozycji spoczynkowej. Gdy lina ulegała zerwaniu, sprężyna natychmiast wypychała zapadki na zewnątrz, gdzie klinowały się one w ząbkowanych prowadnicach umieszczonych po obu stronach szybu. W ten sposób kabina była błyskawicznie unieruchamiana i nie mogła swobodnie spaść na sam dół. Wynalazek ten sprawił, że winda stała się po raz pierwszy w historii bezpieczna dla pasażerów, co otworzyło drogę do powstania wysokich budynków i współczesnych wieżowców.
Pokaz w Crystal Palace i rozwój przedsiębiorstwa
Demonstracja bezpiecznej windy Otisa w 1853 roku
Wynalazek Otisa szybko stał się przedmiotem publicznego zainteresowania. Już w 1853 roku - podczas wystawy przemysłowej w nowojorskim Crystal Palace - sam konstruktor odbył spektakularny pokaz działania windy. Wsiadł na otwartą platformę dźwigu, a następnie kazał ściąć linę podtrzymującą kabinę. Platforma spadła tylko kilka cali, po czym hamulec natychmiast ją zablokował. Przerażeni widzowie usłyszeli wtedy słynny okrzyk Otisa: Wszyscy bezpieczni, panie i panowie, wszyscy bezpieczni (All safe, ladies and gentlemen, all safe). Tak spektakularna demonstracja zaowocowała niemal natychmiastowym wzrostem zainteresowania jego urządzeniami. Wynalazek systemu zabezpieczającego przed upadkiem autorstwa również znacząco wzmocnił zaufanie ludzi do korzystania z wind.
W ślad za tym wydarzeniem Otis i jego dwaj synowie - Charles i Norton - założyli w Yonkers warsztat zajmujący się produkcją nowych wind. Najpierw działał pod nazwą Union Elevator and General Machine Works. W ciągu kilku następnych lat firma zaczęła przyjmować pierwsze zamówienia. W 1853 roku Otis sprzedał swój pierwszy dźwig (przeznaczony do przewozu towarów), a wkrótce potem rozpoczął instalację pierwszych wind dla pasażerów. W 1854 roku Otis sprzedał osiem wind, a w kolejnym roku już piętnaście. Części do windy były produkowane w Yonkers, a następnie wysłane do klienta, gdzie lokalny instalator faktycznie montował ostateczne urządzenie w szybie klienta. Tak ten proces wygląda po dziś dzień.
E. V. Haughwout Building
Pierwsza pasażerska winda Otisa została zainstalowana 23 marca 1857 roku w domu handlowym E. V. Haughwout przy Broadwayu 488 w Nowym Jorku. To właśnie właściciele budynków użyteczności publicznej byli pierwszymi klientami Otisa. Wynalazca dokładał starań, aby ciągle udoskonalać swoje urządzenia i opatentował także inne modyfikacje, na przykład silnik parowy z trójdrożnym zaworem, pozwalający sterować ruchem kabiny w górę, w dół i natychmiast ją zatrzymać.
Dalsze losy firmy i dziedzictwo Otisa
Elisha Otis zmarł w kwietniu 1861 roku na skutek epidemii dyfterytu, w wieku zaledwie 49 lat. Tuż przed śmiercią zdążył opatentować kolejny silnik parowy dla wind, a jego wynalazek bezpieczeństwa stał się podstawą prosperującej działalności. Po jego śmierci firmę przejęli synowie, Charles i Norton Otis. Już w 1867 roku przekształcili oni warsztat w spółkę Otis Brothers & Company i zaczęli sprzedawać windy w całych Stanach Zjednoczonych.
Burdż Chalifa w Dubaju posiada windy Otisa (fot. Tom Sespene, CC-BY-SA 2.0)
W drugiej połowie XIX wieku liczba wind produkowanych przez Otisów gwałtownie rosła - bezpieczne windy pojawiały się w tysiącach budynków w Ameryce. W 1898 roku spółka przyjęła nazwę Otis Elevator Company i wprowadziła do oferty pierwsze windy elektryczne oraz ruchome schody. W kolejnych dziesięcioleciach windy Otisa zostały zamontowane m.in. w nowojorskim Empire State Buildin, paryskiej Wieży Eiffela, a także w najwyższym budynku świata Burdża Chalifa w Dubaju.
Dziś Otis Elevator Company pozostaje największym na świecie producentem dźwigów i schodów ruchomych. Wynalazek Elishy Otisa - wdrożenie skutecznego hamulca bezpieczeństwa - okazał się przełomowy. Pozwolił on czynić budowę drapaczy chmur praktycznie możliwą. To on sprawił, że winda z urządzenia warsztatowego stała się podstawą nowoczesnej architektury i umożliwiła powstanie drapaczy chmur.
Bibliografia:
- G. Hoover, Two Billion Passengers a Day: The Otis Story, americanbusinesshistory.org z 4 lipca 2021 r., https://americanbusinesshistory.org/two-billion-passengers-a-day-the-otis-story/ (dostęp 26 października 2025 r.).
- R. Kabir, Who Invented The Elevator? Elisha Otis Elevator and Its Uplifting History, historycooperative.org z 1 listopad 2024 r. (dostęp 26 października 2025 r.).
- O. B. Waxman, This Is the Patent for the Device That Made Elevators a Lot Less Dangerous, „Time” z 23 marca 2017 r., https://time.com/4700084/elevator-patent-history-otis-safety/ (dostęp 26 października 2025 r.).
- The First Passenger Elevator: This Day in Otis History, otis.com z dnia 23 marca 2024 r., https://www.otis.com/en/us/news?cn=this-day-in-otis-history (dostęp 26 października 2025 r.).
- Zabytkowe krakowskie windy, „Spotkania z Zabytkami”, R. 32, nr 9 (wrzesień 2008), nr 259.
Lubisz czytać nasze historie?
Na historia.org.pl codziennie opowiadamy dzieje Polski i świata tak, jak na to zasługują - rzetelnie, pasjonująco, z szacunkiem do faktów. Ale żadna opowieść nie przetrwa bez tych, którzy chcą jej słuchać i ją wspierać.
Postaw nam wirtualną kawę - to darowizna, która realnie pomaga nam działać dalej. To dzięki takim gestom możemy nadal pisać o zwycięstwach, bohaterach i wydarzeniach, które zbudowały naszą tożsamość.
Znajdujące się w portalu artykuły nie zawsze prezentują opinie zgodne ze stanowiskiem całej redakcji. Zachęcamy do dyskusji nad treścią przeczytanych artykułów, by to zrobić wystarczy podać swój nick i wysłać komentarz. O naszych artykułach możesz także porozmawiać na naszym forum. Możesz także napisać własny artykuł i wysłać go na adres naszej redakcji.
