Zwrot zrabowanych dóbr kultury. Do Polski wracają dokumenty polsko-krzyżackie z XIII-XV wieku |
Polska odzyskuje jedne z najcenniejszych zrabowanych dóbr kultury w swojej historii. Do kraju wracają 73 pergaminowe dokumenty z XIII-XV wieku, a także gotycka głowa św. Jakuba Starszego z kościoła NMP na Zamku Wysokim w Malborku. Minister kultury Marta Cienkowska podkreśliła, że odzyskanie tych obiektów zamyka wieloletni proces starań o zwrot zrabowanych archiwaliów i stanowi realny przełom w relacjach polsko-niemieckich w obszarze restytucji. Strona niemiecka zadeklarowała jednocześnie przyspieszenie procedowania kolejnych polskich wniosków.
Jakie dokumenty wracają do Polski?
Zwrot zrabowanych dóbr kultury. Do Polski wracają dokumenty polsko-krzyżackie z XIII-XV wieku / fot. mkidn.gov.pl
Odzyskany zbiór pergaminów obejmuje 73 dokumenty przechowywane przed wojną w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie, a zagrabione przez Niemców po zajęciu stolicy w 1939 r. Trafiły one najpierw do Królewca, a następnie do Berlina, gdzie pozostały w zbiorach Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz.
Zbiór ma ogromną wartość dla historii Polski i dziejów zakonu krzyżackiego. Obejmuje m.in.:
- przywilej protekcyjny dla Zakonu Niemieckiego wydany w 1215 r. przez papieża Innocentego III - najstarszy odzyskany pergamin,
- nadanie ziemi chełmińskiej zakonowi przez Konrada Mazowieckiego z 1228 r.,
- dokument papieża Aleksandra IV wzywający Krzyżaków do walki z Tatarami (1259),
- przymierze Wacława księcia mazowieckiego z zakonem (1326),
- dokument Kazimierza Wielkiego dotyczący wytyczenia granicy z zakonem (1349),
- traktat melneński z 1422 r. - niezwykle ważny pokój polsko-krzyżacki,
- list żelazny Kazimierza IV Jagiellończyka z 1466 r. dla wielkiego mistrza zakonu - najmłodszy obiekt w zbiorze.
Pergaminy obejmują przywileje papieskie, cesarskie, nadań władców Polski i Luksemburgów, a także dokumenty regulujące granice i stosunki polityczne w regionie.
Od Archiwum Koronnego po dramat wojny
Dokumenty te przez stulecia przechowywane były na terenie Rzeczypospolitej. Po sekularyzacji państwa zakonnego w 1525 r. Albrecht Hohenzollern - zgodnie z traktatem krakowskim - przekazał królowi Zygmuntowi Staremu komplet dokumentów dotyczących relacji polsko-krzyżackich. Trafiły one do Archiwum Koronnego na Wawelu, a później - po 1765 r. - do Warszawy, gdzie stały się częścią Archiwum Ogólnego Krajowego, kontynuowanego dziś przez AGAD.
Po agresji Niemiec w 1939 r. archiwalia stały się celem zaplanowanej grabieży. Formalnie wydane okupantom 17 grudnia 1940 r., zostały przewiezione do Królewca, a następnie do Berlina. Tylko jeden dokument z kolekcji zaginął bezpowrotnie.
Proces ich odzyskania trwał od 1948 r., lecz dopiero wnioski restytucyjne przygotowane przez MKiDN w latach 2022-2023 i intensywne negocjacje doprowadziły do dzisiejszego finału.
Powrót gotyckiej rzeźby z Malborka
Drugim odzyskanym zabytkiem jest głowa św. Jakuba Starszego, część gotyckiej rzeźby z ok. 1340 r. stanowiącej dawniej dekorację kościoła NMP na Zamku Wysokim w Malborku. Figura została zniszczona podczas sowieckiego ostrzału zamku w 1945 r., a oddzielona głowa - nielegalnie wywieziona w latach 50. XX w. i zakupiona przez Germanisches Nationalmuseum w Norymberdze.
Co istotne, jej pochodzenie było stronie niemieckiej znane - świadczą o tym katalogi muzealne i opisy wystaw. Powrót głowy umożliwi scalenie rzeźby i ponowne zaprezentowanie jej w Malborku.
Kolejne wnioski restytucyjne - współpraca przyspiesza
Podczas spotkania w Berlinie Polska przekazała stronie niemieckiej również dziewięć nowych wniosków, obejmujących 35 obiektów utraconych po 1939 roku. Wśród nich znajdują się:
- fragment średniowiecznego rękopisu z hymnem Gaude Mater Polonia z Biblioteki Seminarium Duchownego w Płocku,
- manuskrypty i korespondencja z Biblioteki Ordynacji Zamojskiej,
- trzy rękopiśmienne dzienniki Stefana Żeromskiego,
- XII-wieczny medalion z Limoges z kolekcji Czartoryskich w Gołuchowie,
- eksponaty z przedwojennego Muzeum Komunikacji,
- XV-wieczny dzwon z Poręby Wielkiej.
Minister Marta Cienkowska zapowiedziała, że to początek intensyfikacji prac nad restytucją i nowe otwarcie we współpracy polsko-niemieckiej w tym obszarze.
Lubisz czytać nasze historie?
Na historia.org.pl codziennie opowiadamy dzieje Polski i świata tak, jak na to zasługują - rzetelnie, pasjonująco, z szacunkiem do faktów. Ale żadna opowieść nie przetrwa bez tych, którzy chcą jej słuchać i ją wspierać.
Postaw nam wirtualną kawę - to darowizna, która realnie pomaga nam działać dalej. To dzięki takim gestom możemy nadal pisać o zwycięstwach, bohaterach i wydarzeniach, które zbudowały naszą tożsamość.
Znajdujące się w portalu artykuły nie zawsze prezentują opinie zgodne ze stanowiskiem całej redakcji. Zachęcamy do dyskusji nad treścią przeczytanych artykułów, by to zrobić wystarczy podać swój nick i wysłać komentarz. O naszych artykułach możesz także porozmawiać na naszym forum. Możesz także napisać własny artykuł i wysłać go na adres naszej redakcji.
