Największe porażki militarne w historii Rosji. Te wojny Rosja przegrała

Rosja na przestrzeni wieków prowadziła wiele wojen. Kilka spośród nich zakończyła się totalną klęską sił rosyjskich. Największe zwycięstwa nad Rosją w swojej historii odnosiła Rzeczpospolita. Jednakże równie dotkliwa dla Rosji była wojna krymska oraz wojna z Japonią.

Wojna polsko-rosyjska (1577-1582)

Stefan Batory pod Pskowem

Okres: 1577-1582
Strony: Carstwo Rosyjskie | Rzeczpospolita
Miejsce: Inflanty
Przyczyna: spór o dominację nad Bałtykiem, wkroczenie Rosji na Inflanty
Wynik: zwycięstwo Rzeczypospolitej, rozejm w Jamie Zapolskim

Wojna polsko-rosyjska (1577-1582) to konflikt, w którym wojska polsko-litewskie dowodzone przez króla Stefana Batorego skutecznie walczyły z armią cara Rosji, Iwana IV Groźnego, o Inflanty. Rozpoczęła się od najazdu cara Iwana IV na polskie i szwedzkie ziemie Inflant, zajmując większość ich obszaru. W odpowiedzi Rzeczpospolita odpowiedziała trzema kampaniami militarnymi: połocką, wielkołucką oraz pskowską. Pierwsze dwie zakończyły się zwycięstwami Polaków. Natomiast ostatnia nie przyniosła upragnionego zdobycia Pskowa, ale zmusiła Rosjan do rozpoczęcia rozmów. Tym bardziej, że szwedzkie wojska również czyniły postępy w wojnie z Rosją.

Wojna polsko-rosyjska zakończyła się podpisaniem dziesięcioletniego rozejmu w Jamie Zapolskim. Zgodnie z jego postanowieniami Rzeczpospolita odzyskała Inflanty, większość województwa połockiego wraz z Połockiem oraz północną część województwa witebskiego z Wieliżem. Kila lat później Moskwa podpisała także traktat ze Szwecją, który praktycznie odrzucał ten kraj od Bałtyku. W efekcie polityka Iwana Groźnego zmierzająca do ustanowienia wygodnego połączenia handlowego z Europą nie powiodła się. Zwycięstwo Batorego zahamowało także na 100 lat ekspansję Rosji na Zachód.

Wojna polsko-rosyjska (1609-1618)

Atak husarii polskiej (fragment obrazu Bitwa pod Kłuszynem Szymona Boguszowicza)

Okres: 1609-1618
Strony: Cesarstwo Rosyjskie i Szwecja | Rzeczpospolita
Miejsce: Rzeczpospolita i Cesarstwo Rosyjskie
Przyczyna: rosyjsko-szwedzki sojusz wymierzony w Rzeczpospolitą
Wynik: rozejm w Dywilinie, uzyskanie znacznych nabytków terytorialnych przez Rzeczpospolitą

W latach 1609-1618 trwała wojna polsko-rosyjska, którą poprzedzały Dymitriady. Polski król Zygmunt III Waza na wieść o zawarciu sojuszu szwedzko-rosyjskiego postanowił mu przeciwdziałać. Toteż ruszył na Smoleńsk, by odbić go z rąk rosyjskich. Podczas oblężenia tego miasta do polskiego obozu dotarły wieści o nadciąganiu wielkiej armii wroga. Naprzeciw niej został wysłany hetman Stanisław Żółkiewski.

Do spotkania husarii Żółkiewskiego z rosyjsko-szwedzkimi wojskami doszło 4 lipca pod Kłuszynem, w której polskie wojska odniosły prześwietne zwycięstwo. Naczelny wojewoda wojsk moskiewskich, Dymitr Szujski ledwo uszedł z życiem z pola walki. Klęska pod Kłuszynem jest dla Rosjan największą porażką ich armii w dziejach.

Zwycięstw pod Kłuszynem umożliwiło Polakom zdobycie Moskwy, obsadzenie Kremla, a także przeforsowanie kandydatury królewicza Władysława Wazy na cara rosyjskiego. Pokój kończący tę wojnę, zawarty w Dywilinie, przyznawał Polsce znaczące nabytki terytorialne kosztem Rosji. Po tym pokoju Rzeczpospolita osiągnęła największy rozmiar w swojej historii. Jej powierzchnia liczyła prawie milion kilometrów kwadratowych. Polacy byli jednocześnie ostatnim narodem, który zdobył rosyjską stolicę. Gdy dwa wieki póżniej Napoleon wkraczał do Moskwy stolica Rosji znajdowała się w Sankt Petersburgu.

Wojna krymska

Oblężenie Sewastopola, obraz pędzla Franza Roubauda

Okres: 1853 - 1856
Strony: Imperium Rosyjskie, Księstwo Czarnogóry i Księstwo Megrelii | Imperium Osmańskie, Wielka Brytania, Francja, Królestwo Sardynii i Księstwo Nassau
Miejsce: Półwysep Krymski, Bałkany, Morze Czarne, Morze Białe, Morze Bałtyckie i Ocean Spokojny
Przyczyna: ekspansyjna polityka Rosji, wkroczenie wojsk rosyjskich do tureckich księstw naddunajskich
Wynik: zwycięstwo Imperium Osmańskiego i jego sojuszników, traktat paryski

Do wojny krymskiej z lat 1853–1856 doprowadziła agresywna postawa caratu rosyjskiego, któremu zamarzyło się opanowanie basenu Morza Czarnego oraz ograniczenie suwerenności - jak się wydawało - słabego Imperium Osmańskiego. Te plany przekreśliła zdecydowana reakcja świata zachodniego, a zwłaszcza ówczesnego supermocarstwa jakim była Wielkie Brytania. Sprzymierzonym udało się po wielomiesięcznym oblężeniu zdobyć Sewastopol i przejąć pełną inicjatywę w wojnie. Odizolowana i stojąca w obliczu ponurej perspektywy inwazji Zachodu, jeśli wojna byłaby kontynuowana, Rosja wystąpiła o pokój na początku 1856 r.

W dniach 25 lutego - 30 marca 1856 r., w Paryżu odbył się kongres pokojowy przy udziale pokonanej Rosji, a także Francji, Wielkiej Brytanii, Imperium Osmańskiego, Austrii i Sardynii. Rosja musiała przyjąć narzucone jej warunku, a tym samym zaakceptować upadek swojego prestiżu. Świat zobaczył rosyjskiego kolosa na glinianych nogach. Wojna krymska była pierwszą od wieków przegraną przez Rosję wojną.

Najbardziej dotkliwy dla cara był nakaz rozwiązania floty czarnomorskiej z zakazem posiadania floty i budowy twierdz w rejonie Morza Czarnego, które uznano za neutralne. Oznaczało to także utratę wpływów Rosji i możliwości realnego działania w tym strategicznym dla świata regionie. Ponadto Rosja na rzecz Imperium Osmańskiego zrzekała się zajętych terenów na Kaukazie i Besarabii. Co cenne dla Rosji, wracał do niej Sewastopol.

Winą za przegraną wojnę obarczono cara Mikołaja I, który ją rozpoczął. Rodząca się światowa opinia publiczna z niechęcią patrzyła na Rosję. Wojna osłabiła imperialną armię rosyjską, wydrenowała jej skarb i podważyła rosyjskie wpływy w Europie. Przedstawiciel Wielkiej Brytanii w Paryżu George Clarendon powiedział, że wojnę stoczyły cywilizowane państwa z barbarzyńskim mocarstwem.

Wojna rosyjsko-japońska

Bitwa pod Shaho według japońskich drzeworytników

Okres: 1904-1905
Strony: Imperium Rosyjskie, Księstwo Czarnogóry | Japonia
Miejsce: Mandżuria, Półwysep Koreański, Morze Żółte, Morze Japońskie
Przyczyny: spór o strefy wpływów na Dalekim Wschodzie
Wynik: zwycięstwo Japonii, traktat pokojowy w Portsmouth

Rosjanie liczyli, że w trakcie wojny z Japonią uda im się nie tylko obronić swoje strefy wpływów, co także zdobyć w trakcie niej spore korzyści finansowe. Przekonani o swojej przewadze Rosjanie zlekceważyli Japończyków, którzy doskonale przygotowali się do wojny. W efekcie wojna rosyjsko-japońska zakończyła się jedną z największych klęsk Rosji w dziejach.

W trakcie wojny Rosja doznała największej klęski morskiej w swojej historii. W bitwie pod Cuszimą po stronie rosyjskiej walczyło m.in. 8 pancerników, 3 pancerniki obrony wybrzeża, 9 krążowników, 9 niszczycieli i 1 krążownik pomocniczy. Rosjanie stracili niemalże całą flotę, a zwycięstwo zapewniło Japonii niekwestionowane panowanie na morzach wschodniej Azji. Była to kluczowa wygrana w zwycięskiej dla Japonii wojnie. Dzięki temu Japonia zahamowała rosyjską ekspansję we wschodniej Azji i uniemożliwiła jej przejęcie kontroli nad Mandżurią.

Po klęsce pod Cuszimą Rosjanie byli skłonni do negocjacji. Za pośrednictwem USA strony zawarły 5 września 1905 r. traktat pokojowy w Portsmouth.Z godnie z jego postanowieniami Japonia uzyskiwała południowy Sachalin, Port Arthur, miasto Talien, a także całość Wysp Kurylskich. Dodatkowo Japonia uzyskała prawo do połowu ryb u rosyjskich wybrzeży. Rosjanie uznali także Koreę za strefę japońskich wpływów. Warunki traktatu stanowiły jednocześnie apogeum japońskiego władztwa nad Kurylami i Sachalinem. Japonia po wojnie rosyjsko-japońskiej osiągnęła status mocarstwa na Dalekim Wschodzie.

Wojna polsko-bolszewicka

Polska kawaleria podczas wojny polsko-bolszewickiej, 1920

Okres: 1919-1920
Strony: Rosyjska FSRR, Ukraińska SRR | Polska, Ukraińska Republika Ludowa, Łotwa, Białoruska Republika Ludowa
Miejsce: obszar współczesnych państw: Polski, Białorusi, Ukrainy, Litwy i Łotwy
Przyczyny: sowieckie dążenia do rozszerzenia rewolucji bolszewickiej poza Rosję
Wynik: taktyczne zwycięstwo Polski, traktat ryski

Na przełomie wiosny i lata 1920 r, ruszyło bolszewickie kontranatarcie, które zmusiło Polaków z wycofania się z Kijowa. Latem sytuacja na froncie była coraz gorsza, a bolszewicy zajęli Mińsk, Wilno i Grodno. Polskie wojska wycofały się za linię Bugu. Jednocześnie Armia Czerwona podejmowała ataki z północy, wzdłuż granicy z Prusami Wschodnimi. Do Polski z Paryża został ściągnięty gen. Tadeusz Rozwadowski, który objął stanowisko Szefa Sztabu. Rozpoczęły się przygotowania do obrony Warszawy i podjęcia kontruderzenia. Początek sierpnia to apogeum sowieckiej ofensywy. Sytuacja wyglądała na tak złą, że z Warszawy poza nuncjuszem apostolskim wyjechali wszyscy ambasadorowie. Sytuacja zmieniła się w dniach 12-15 sierpnia, gdy doszło do decydującego starcia pod Warszawą, które zakończyło się prześwietnym zwycięstwem Polski. Siła polskiego natarcia zmusiła bolszewików do bezładnej ucieczki. Tym samym Wojsko Polskie zablokowało pochód bolszewizmu na Zachód i uniemożliwiło rozlanie bolszewickiej rewolucji na Niemcy.

Wojna zakończyła się zawarciem pokoju w Rydze. Ostatecznie granica została uzgodniona na linii Dzisna-Dokszyce-Słucz-Ostróg-Zbrucz. Traktat regulował także kwestię obywatelstwa, repatriacji i przekazania dzieł sztuki itd. Zobowiązywał także Rosję do wypłacenia Polsce odszkodowania w kwocie 30 mln rubli w złocie.

Radziecka interwencja w Afganistanie

Radzieckie siły lądowe w akcji podczas prowadzenia operacji ofensywnej przeciwko mudżahedinom / fot. U.S Department of Defense publication, wikipedia.org

Okres: 1979-1989
Strony: ZSRR, Afganistan | mudżahedini sunniccy, mudżahedini szyiccy
Miejsce: Afganistan
Przyczyny: wkroczenie wojsk ZSRR do Afganistanu celem umocnienia i utrzymania u władzy rządu w Afganistanie
Wynik: wycofanie się wojsk radzieckich z Afganistanu

Radziecka interwencja w Afganistanie była konfliktem, w którym grupy powstańców znane pod wspólną nazwą mudżahedinów stoczyły dziewięcioletnią wojnę partyzancką przeciwko Związkowi Radzieckiemu i ich satelickiemu państwu, Demokratycznej Republiki Afganistanu (DRA). Mudżahedini byli wspierani głównie przez Stany Zjednoczone, Pakistan, Iran, Arabię ​​Saudyjską, Chiny i Wielką Brytanię. Konflikt był wojną zastępczą z czasów zimnej wojny.

Od 1986 r. siły radzieckie były stopniowo wycofywane z Afganistanu. W efekcie zostały okrążone w centralnej części kraju i z dużym wysiłkiem musiały przebijać się na północ, ku granicy ZSRR. Ostatecznie wojska radzieckie opuściły Afganistan w lutym 1989 r. Afganistan pogrążył się w wojnie domowej, a trzy lata później upadł także komunistyczny rząd i rozpoczęła się islamizacja tego kraju.

Wojna uwikłała znaczne siły ZSRR w trudnym terenie górzystego Afganistanu. Kosztowała życie 15 031 żołnierzy i funkcjonariuszy radzieckich, a 54 tys. spośród nich zostało rannych. ZSRR stracił także 118 samolotów, 333 helikoptery, 147 czołgów, 1314 transporterów opancerzonych, 433 dział i moździerzy oraz 11 369 ciężarówek i cystern. Natomiast straty afgańskie wynosiły tysiące mudżahedinów i ok. 1-1,5 mln ludności cywilnej.

Radzieckie straty i niemożność kontroli terytorium Afganistanu spowodowało znaczące obniżenie oceny zdolności bojowych Armii Radzieckiej przez państwa Zachodu, co miało wpływ na obniżenie prestiżu ZSRR. Wojna jest również uznawana za jeden z istotnych czynników przyczyniających się do rozpadu ZSRR.

Bibliografia:

1. U. Augustyniak, Historia Polski 1572-1795, Warszawa 2008.
2. A. Chwalba, Historia powszechna. Wiek XIX, Warszawa 2021.
3. E. Czapiewski, J. Tyszkiewicz, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2022.
4. M. Markiewicz, Historia Polski 1492-1795, Kraków 2009.
5. J. Osterhammel, Historia XIX wieku. Przeobrażenie świata, Poznań 2020.
6. L. Podhorodecki, Sławni hetmani Rzeczypospolitej, Warszawa 1994.
7. Z. Żygulski, Hetmani Rzeczpospolitej, Kraków 1994.