„Pamiętniki żołnierzy baonu AK Zośka” - praca zbiorowa - recenzja

Na początku roku 2013, nakładem Społecznego Komitetu Opieki nad Grobami Poległych Żołnierzy Batalionu „Zośka”, ukazało się VII rozszerzone wydanie książki Pamiętniki żołnierzy baonu AK „Zośka”. Warto nadmienić, że wydanie to zostało wzbogacone o wiele niepublikowanych wspomnień, wyjątkowo dużą liczbę zdjęć, a po raz pierwszy Pamiętniki… wydano nie w jednym woluminie, ale w trzech odrębnych tomach zatytułowanych kolejno: tom I Wola, tom II Starówka, tom III Czerniaków.

Redaktorzy recenzowanego wydania Pamiętników… podzielili książkę na trzy tomy, odpowiadające trzem dzielnicom Warszawy, które były szlakiem walk batalionu „Zośka” podczas Powstania Warszawskiego. Podział na takie części był zastosowany już we wcześniejszych wydaniach, jednak wszystko mieściło się w jednej książce.

Obecne wydanie podzielono w następujący sposób:

– tom I Wola, stron 302 + 39 stron zdjęć archiwalnych i współczesnych na papierze kredowym;

– tom II Starówka, str. 192 + 40 stron ze zdjęciami;

– tom III Czerniaków, str. 400 + 40 stron ze zdjęciami.

Autorami wspomnień zamieszczonych w recenzowanej pozycji książkowej są między innymi: Jan Rodowicz „Anoda„, Witold Sikorski „Boruta„, Stanisław Lechmirowicz „Czart„, Ryszard Białous „Jerzy”, Henryk Kozłowski „Kmita”, Bogdan Deczkowski „Laudański”, Tadeusz Sumiński „Leszczyc”, Piotr Kaltenberg „Luty”, Stanisław Sieradzki „Świst”, Witold Bartnicki „Wiktor” (”Kadłubek”), Zofia Stefanowska ”Zosia”.

Dodatkowym bodźcem do sięgnięcia po nowe wydanie Pamiętników… może być dołączenie do zbioru dotychczas niepublikowanych wspomnień, np. tekstu R. Białousa „Jerzego” zatytułowanego W obronie Powstania czy też wspomnień J. Rodowicza „Anody„, które są jedynym materiałem wspomnieniowym pozostawionym przez żołnierza „Zośki„ zakatowanego przez komunistyczne UB w Warszawie (według oficjalnej wersji PRL – wyskoczył z okna z IV piętra). ”Jerzy” na przykład cierpko wspomina moment, gdy już po wyzwoleniu z obozu jenieckiego jeden z Polaków służących na Wyspach Brytyjskich na doniesienia o represjach i eksterminacji prowadzonych przez Niemców w okupowanej Polsce miał powiedzieć:

„I dlaczego wy wszyscy nie zrobiliście się volksdeutschami?”1.

R. Białous pesymistycznie podsumowuje:

„Materializm zachodni, wygodny i ogładzony, całkowicie różny od marksistowskiego, ma z nim jednak sporo punktów stycznych. Jednym z najważniejszych jest całkowita negacja wartości pozamaterialnych”2.

Redaktorzy przygotowujący materiał do książki w tym przypadku sięgnęli po relacje dotyczące nie tylko walk (jak to miało miejsce we wcześniejszych wydaniach), ale także życia na kwaterach, w szpitalach, na nabożeństwach. Daje to Czytelnikowi możliwość zapoznania się z życiem Powstańców na barykadach i w natarciach, ale także podczas codziennych czynności: odpoczynku, jedzenia, fasowania np. wygodnych butów.

Dużym plusem jest także zestawienia relacji różnych osób na temat tego samego wydarzenia (przykładowo przebicia ze Starówki czy z Czerniakowa). Daje to możliwość śledzenia i porównywania szczegółów danego wydarzenia, konfrontowania i wychwytywania różnic.

Spisane wspomnienia są bardzo realne, rzeczywiste, jest w nich dużo emocji i uczuć. Uczestniczymy z żołnierzami „Zośki„ w euforii pierwszych godzin Powstania, w tragedii pierwszych porażek i ofiar, w ognistym piekle Starego Miasta. Przekradamy się wraz z grupą „Jerzego„ i „Andrzeja Morro” do Śródmieścia, brniemy w kanałach i wreszcie z rannymi oczekujemy niewiadomej na zajmowanej przez Niemców Starówce. Znajdujemy nadzieję przy pierwszych przeprawach berlingowców i załamanie, gdy te desanty nie przynoszą zmiany na lepsze. Ze wspomnień Zofii Stefanowskiej ”Zosi”:

„Najgorsza jednak ze wszystkiego jest beznadziejność. Wszyscy wiemy już, że koniec jest tylko kwestią czasu; na tych ostatnich gruzach polskiego Czerniakowa wszyscy czekamy na śmierć i to oczekiwanie jest takie straszliwe męczące. (…) Wiemy już wszyscy, że Powstanie upadnie. Podobno Śródmieście jeszcze się broni, ale to już tylko kwestia czasu. Dla nas wyjścia nie ma – jesteśmy skazani na zagładę”3.

Wspomnieć należy przy tym o charakterze publikacji jako źródle historycznym. Znajdziemy tu opisy jednych z najważniejszych działań militarnych podczas Powstania Warszawskiego: obrony cmentarzy wolskich, zdobycia czołgów, wyzwolenia Żydów z Gęsiówki, obrony szpitala Jana Bożego, natarcia na Dworzec Gdański, przebicia do Śródmieścia, walki na Czerniakowie, obrony przyczółka i próbie przejścia do Śródmieścia.

Całość tekstu uzupełniają:

– Lista żołnierzy batalionu AK „Zośka” – uczestników Powstania Warszawskiego;

– Wykaz żołnierzy harcerskiego batalionu AK „Zośka” odznaczonych krzyżem srebrnym orderu wojennego Virtuti Militari;

– Batalion „Zośka” w Powstaniu Warszawskim;

– Jak powstały Pamiętniki Żołnierzy Baonu „Zośka” (opis szczegółowy kolejnych wydań, jakie wspomnienia znalazły się w danym wydaniu);

– Biogramy autorów;

– Indeks osób.

W spisie treści dotychczas niepublikowane teksty zaznaczono gwiazdką *.

Wysoko należy także ocenić wydanie Pamiętników…. Książki zostały wydrukowane na ładnym, śnieżnobiałym papierze i zamknięte w twardą oprawę. Okładkę zdobią archiwalne zdjęcia żołnierzy „Zośki„ oraz miejsc, w których walczyli. W pierwszym tomie na pierwszym planie okładki widzimy smutną twarz Anny Wajcowicz „Hanki Kołczanki„, drugi tom zdobi zamyślony Karol Wapiński „Karol„, natomiast na trzecim w niemieckim hełmie z pokrowcem hardo patrzy Stanisław Lechmirowicz ”Czart”. Na okładce widnieje tytuł książki, a napis ”Zośka” o większym stopniu pisma dodatkowo jest podkreślony kolorem biało-czerwonym.

W książce znajdziemy bardzo wiele zdjęć archiwalnych przedstawiających żołnierzy baonu „Zośka” i Powstanie Warszawskie. Ponadto pojawiają się fotografie współczesne z miejscami walk czy formą upamiętnienia. Czytelnik może także obejrzeć przegląd broni używanych przez Powstańców (ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego) oraz rodzaj umundurowania i uzbrojenia (zdjęcia grupy rekonstrukcyjnej). Ciekawe są także rysunki przedstawiające polskie malowanie zdobytych na Woli czołgów typu Pantera. Całość dopełnia kilka bardzo szczegółowych map oraz szlak bojowy batalionu przedstawiony na wklejce.

Dużym i pozytywnym zaskoczeniem jest cena całości. Oscyluje ona wokół 90 zł za wszystkie trzy tomy, co daje średnio 30 zł za jedną pozycję książkową. Biorąc pod uwagę bogate wydanie (twarda oprawa, zdjęcia archiwalne i współczesne, mapy), jest to cena niewygórowana.

Podsumowanie

Książka Pamiętniki żołnierzy baonu AK „Zośka” to wyjątkowy zbiór wspomnień. Jedna z nielicznych prac, podczas czytania których tak wyraziście można oderwać się od naszej smutnej szarej rzeczywistości kryzysowej III Rzeczypospolitej, by stanąć tam, w wolnej Warszawie, ramię w ramię z „Borutą„, „Leszczycem„, „Czartem”, ”Laudańskim”. Móc wybrazić sobie owianą biało-czerwonymi flagami Wolę, płonącą Starówkę i Czerniaków będący już w beznadziejnej sytuacji. A może stanąć przeciw zaborczym Niemcom, obłudnym Rosjanom, flegmatycznym Anglikom i materialistycznym Amerykańcom po to, by splunąć im wszystkim pod nogi i powiedzieć: „Tak, My Polacy jesteśmy niepokorni i buntujemy się przeciw zniewoleniu, pragniemy żyć po swojemu w naszym wolnym kraju. I co nam zrobicie…?”.

To książka, do której się wraca bez przerwy i pamięta na całe życie. Tak ja ją oceniam i naturalnie polecam.

Plus minus:
Na plus:
+ temat książki: Powstanie Warszawskie
+ znakomita narracja autorów
+ pamiętnikarski charakter publikacji
+ bardzo udany wybór wspomnień
+ źródło historyczne
+ piękne wydanie
+ wiele zdjęć, mapy
+ praca redakcji
+ cena
Na minus:
– brak

Tytuł: Pamiętniki żołnierzy baonu AK „Zośka”
Autor: Redakcja: Tadeusz Sumiński, Piotr Sikorski, Stanisław Wyganowski, Janina Snitko-Rzeszut
Wydawca: Społeczny Komitet Opieki nad Grobami Poległych Żołnierzy Batalionu „Zośka”
Data wydania: 2013
ISBN: 978-83-933302-1-8
Strony: 302 (tom I), 192 (tom II) i 400 (tom III)
Oprawa: twarda
Cena: ok. 90 zł (trzy tomy)
Ocena recenzenta: 10/10

1. Praca zbiorowa: Red. Sumiński T., Sikorski P., Wyganowski S., Snitko-Rzeszut J., Pamiętniki żołnierzy baonu AK „Zośka”, tom I, Warszawa 2013, s. 16. [↩]
2. Tamże, s. 16. [↩]
3. Pamiętniki…, tom III, Warszawa 2013, s. 99. [↩]