Europa: 1815-1849

Świat zmieniła szalejąca w latach 1789-1799 Wielka Rewolucja Francuska. Zaś w latach 1796-1815 Europę zdominował jeden człowiek - Napoleon Bonaparte.

Kongres wiedeński

Rzucił na kolana despotycznych monarchów, oszołomił świat dokonując cudów na polach bitewnych, zmienił porządek prawny. Po jego wielkim upadku należało uporządkować wywrócony do góry nogami świat. Zaistniała potrzeba uporządkowania granic, systemów prawnych oraz form ustrojowych. Tym w pierwszej kolejności zajął się „tańczący kongres”1- czyli kongres wiedeński. Kongres2 miał być pokojowy. Tak na dobrą sprawę Wiedeń był świadkiem politycznych gierek...

Kongres rozpoczął się we wrześniu 1814 r. Akt końcowy podpisano w czerwcu 1815 r. Trwał zatem 10 miesięcy. Zebrało się na nim ponad 200 delegacji. Głos decydujący należał jednak do zwycięskich mocarstw: Rosji, Wielkiej Brytanii, Austrii i Prus. Symbolicznie wymienia się Hiszpanię (jej przedstawiciel był wyjątkowo nieudolny). Dzięki sprytnym zagrywkom cynicznego, pozbawionego honoru, ale niezwykle inteligentnego mistrza dyplomacji- M. Talleyranda- Francja dołączyła do tych mocarstw- nie jako upokorzony, pokonany kraj, ale jako jeden z twórców nowego ładu. Choć rola Talleyranda w tej sprawie została przez historiografię wyolbrzymiona. To Castlereagh3 zażądał dopuszczenia Hiszpanii i Francji, mając na myśli konflikt pomiędzy Rosją i Prusami a Austrią. Komitet decydujący składał się zatem z 6 państw. Castlereagh groził, że Anglia nie uzna decyzji podjętych przez 4 państwa. Niektóre sprawy rozpatrywało 8 państw (które podpisały pokój paryski). Do innych zagadnień powołano nawet 10 komitetów. Jednak karty rozdawało 5 państw.

Ustalając nowy ład nad Dunajem, w pięknym Wiedniu, przyjęto zasady mieszczące się w ramach tzw. „prawa publicznego”:

1. legitymizmu (łac. lex –prawo; pogląd głoszący nienaruszalność praw dynastii historycznych; uznawanie prawowitości jako podstawę władzy)4, po władzę zatem mieli sięgnąć dawni władcy, dawne dynastie. Koncepcję legitymizmu opierano na boskim pochodzeniu władzy, co kwestionowano podczas Rewolucji Francuskiej. Poddani nie mogą zatem obalać rządów. Operował nią głównie Talleyrand.
2. równowagi sił na starym kontynencie, co miało przynieść pokój. Tę równowagę zachwiał Napoleon Bonaparte, teraz należało ją przywrócić. Interes w tym mieli głównie Brytyjczycy, którym odpowiednie ułożenie spraw w Europie mogło pozwolić na wykorzystanie swojej morskiej przewagi.

Zasada ta była jak określił Żywczyński „mechanistyczna”, nie liczyła się z wolą mieszkańców dzielonych krajów.

Zasady te uzupełniały się wzajemnie. „Nie można było przecież dowolnie przydzielać państwom krajów i mieszkańców, gdyby przyszło pytać o zgodę ludności” (Żywczyński).

Jednak kiedy w austriackiej stolicy tworzono nową Europę, wracał do niej z wygnania ten, który przez kilkanaście lat nią władał. Kongres obradował dalej. Napoleona nazwano „wrogiem i burzycielem porządku publicznego na świecie”. 25 marca 1815 r. Wielka Brytania, Austria, Prusy i Rosja zawiązały przymierze. Monarchowie ruszyli na wojnę, ale obrady trwały dalej. O „100 Dniach” warto opowiedzieć, ale teraz przejdę do postanowień kongresu.

Za sprawy priorytetowe uznać możemy sprawę Polski oraz Saksonii, pod pewnym względem powiązane ze sobą. Aleksander I był nieustępliwy w kwestii polskiej, nie mógł się pogodzić z brakiem możliwości przyjęcia tytułu króla polskiego. 3 stycznia 1815 r. Wielka Brytania, Austria i Francja zawarły tajne przymierze, w obawie o ewentualną interwencję. Do przymierza dołączyły: Bawaria, Holandia, Hanower. Do porozumienia doszło, gdy Prusy zgodziły się wziąć tylko część Saksonii, by otrzymać Toruń. Król Pruski musiał zostać ukarany za wierność wobec Napoleona. Kompromis co do Saksonii i podziału ziem polskich udało się osiągnąć w lutym 1815 r. Polacy poddani zaborcom mieli otrzymać reprezentacje, instytucje narodowe.

Kraków stał się wolnym miastem, znajdującym się pod zwierzchnictwem trzech zaborców

Resztę Księstwa Warszawskiego związano konstytucją z Rosją (zostały połączone unią personalną). Car przyjął tytuł króla. Mówimy zatem o Królestwie Polskim.

Prusacy utworzyli Wielkie Księstwo Poznańskie (departament bydgoski i poznański), w którym miały panować swobody narodowe. Otrzymali także Gdańsk i wcześniej wspomniany Toruń.

Austria otrzymała kopalnie soli w Wieliczce oraz obwód tarnopolski.

Postanowienia kongresu co do ziem polskich nazywa się często „IV rozbiorem polski”. Żywczyński kwestionuje ten termin, mówiąc, że chodziło przecież tylko o podział części ziem polskich. Sprawa ziem polskich choć była ważna, generalnie została przyjęta z pewną obojętnością. Castlereagh głosił, że Polska musi odzyskać niepodległość i że jest to przedmiotem brytyjskiej polityki. Na kongresie jednak nie stawiał tej sprawy tak poważnie. Poza tym, dostrzec możemy że Wielkie Księstwo Poznańskie i Królestwo Polskie stały się jakby eksperymentami władców za nie odpowiedzialnych np. Aleksander chciał sprawdzić jak wygląda podporządkowanie pod berłem państwa konstytucyjnego. Prusy zaś dążyły do integracji ziem polskich z resztą królestwa. Powstanie Listopadowe uświadomiło Prusakom, że Księstwo jest eksperymentem nieudanym.

Zajęto się także sprawą Niemiec. Związek Reński zlikwidowano, powołano dożycia Związek Niemiecki (Deutcher Bund) złożony z 34 państw i 4 wolnych miast pod honorowym przewodnictwem Austrii. Celem związku miało być zachowywanie bezpieczeństwa i jego niezależności. Organem Związku miał być sejm dwuizbowy (Bundestag). Składać się miał z izb: plenum i rady. Ten Związek rozczarował mieszczaństwo niemieckie oraz patriotyczny odłam szlachty. Niemcy pozostały rozbite.

Włosi także decyzjami kongresu poczuli się rozczarowani. Austria dążyła do odbudowy wpływów w Italii, a nawet do ich poszerzenia. Piemont przywrócono Królowi Sardynii. Austria odzyskała Wenecję, Toskanię, Parmę (tę otrzymała żona Napoleona), Modenę i Lombardię. Północne Włochy znalazły się pod władzą Habsburgów. Austria chciała także zawładnąć Państwem Kościelnym. Pod naciskami Rosji i Wielkiej Brytanii papiestwu przywrócono Państwo Kościelne i świecką władzę w jego obrębie.

Problemem okazało się Królestwo Neapolu. Rządy Francji, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, chciały się pozbyć panującego tam szwagra Napoleona- Joachima Murata. Metternich- kanclerz austriacki widział w nim jednak sojusznika, 11 stycznia 181 r.4 zawarł z nim układ gwarantujący Muratowi Królestwo a nawet pozwalający na pozyskanie części Państwa Kościelnego. Metternich chciał pozbyć się Burbonów z płw. Apenińskiego. Po pewnym czasie dostrzegając niebezpieczeństwo radykalizmu społecznego Murata, odstąpił od popierania go. Murat chciał oprzeć się na burżuazji, wysunął hasło zjednoczenia Włoch i wojny wyzwoleńczej (wzywał do tego zwłaszcza po Waterloo). Murat przesądził swoją sprawę opowiadając się za Napoleonem. 30 marca 1815 r. Murat w Rimini wzywał do walki. 3 maja 1815 r. po tym, jak Austriacy go pokonali pod Tolentino, miał opuścić swoje państwo. Udał się na Korsykę, ale widząc niezadowolenie Neapolitańczyków z rządów Burbonów wrócił, ale został schwytany i rozstrzelany. Neapol połączono z Sycylią pod berłem Ferdynanda IV Burbona, który na mocy dekretu z 8 grudnia 1816 r. stworzył Królestwo Obojga Sycylii i przyjął tytuł Ferdynanda I.

Decyzją kongresu połączono Belgię z Holandią w Królestwo Niderlandów pod panowaniem dynastii orańskiej.

Ważne decyzje podjęto co do Szwajcarii. Podczas wojen napoleońskich, liczyła się tam głównie wola Napoleona. Po bitwie pod Lipskiem rząd szwajcarski ogłosił neutralność, którą w 1814 nie uszanowały wojska austriackie. Na kongresie postanowiono utrzymać federację 22 kantonów i przyjęto zasadę wieczystej neutralności Szwajcarii, ogłoszoną 20 listopada 1815 r.

8 lutego 1815 r. uchwalono zakaz handlu niewolnikami, głównie pod naciskiem Wielkiej Brytanii. Ten akt nie maił znaczenia, gdyż nie określono dat jego obowiązywania. Posiadanie niewolników nie zostało objęte zakazem.

Ustalono na kongresie także regulamin dyplomatyczny. Z pewnymi poprawkami z 1818 r. przetrwał do XX wieku, pewne zasady obowiązują i dziś.

Wszystkie najważniejsze decyzje postanowiono zebrać w jeden akt. Acte finale datowany jest na 9 czerwca 1815 roku. Złożony został w archiwum kanclerskim w Wiedniu.

Kongres zignorował kwestie narodowościowe, które zaczęły się wyłaniać już podczas wojen napoleońskich, a nawet w czasie Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Choć traktat zapewnił pokój Europie, opłacalny zwłaszcza dla burżuazji, to nie powstrzymała wrzenia wewnątrz poszczególnych krajów.

Na porządek powiedeński jednak nie składa się jedynie kongres wiedeński. Tworzyły go także inne układy.

W listopadzie 1815 roku doszło do zawarcia traktatu ustanawiającego czwórprzymierze pomiędzy Wielką Brytanią, Austrią, Rosją, Prusami. W pierwszym artykule przyjęto, że warunkiem stabilnej sytuacji w Europie jest utrzymywanie monarchii i Karty Konstytucyjnej we Francji. Utrzymano także równowagę między Austrią a Prusami w krajach niemieckich. Zapowiedziano także, zwoływanie kongresów mocarstw w celu obierania ustalenia środków potrzebnych do utrzymywania pokoju. W latach 1815-1822 odbyły się cztery takie kongresy, do grona członków tego porozumienia dokooptowano Francję. Aleksander I domagał się możliwości interwencji w kraje ogarnięte rewolucyjnymi niepokojami, wywołując tym sprzeciw Anglii. Jednak wybuchające rewolty doprowadziły do wprowadzenia w życie zasady interwencjonizmu.

Kolejnym elementem porządku powiedeńskiego było Święte Przymierze. Propozycje takiego rodzaju układu wysuwał już w 1804 roku książę Adam Jerzy Czartoryski. Teraz z propozycją oparcia wzajemnych stosunków na ustalonych z góry zasadach wysunął Aleksander I, zwracając się do chrześcijańskich władców. Traktat Świętego Przymierza zawarty został w 1815 roku przez Rosję, Prusy, Austrię. Niektóre pomysły cara i Czartoryskiego zrealizowała dopiero Karta Narodów Zjednoczonych w 1845 roku.

Święte Przymierze miało być gwarancją bezpieczeństwa zbiorowego w Europie. Aleksander I zaproponował by kierować się zasadami Ewangelii. Do 1817 do układu przystąpiło 16 państw, za wyjątkiem sułtana, papieża i króla Brytyjskiego. W 1820 roku zaproponowano przyłączenie się USA, ale Amerykanie odmówili, uzasadniając decyzje, tym, że nie mieszają się do spraw Europy.

Tylko car, który przeżywał uniesienie religijne brał sprawę na poważnie. Metternich i Castlereagh żartowali z układu. Jednak ten akt ma duże znaczenie w historii, ponieważ był próbą stworzenia federacji państw opierających się na stałych zasadach.

Sojusz Austrii, Prus i Rosji odnowiono w 1833 r.

Ale same układy polityczne nie tworzy nowej Europy. Warto przyjrzeć nowoczesnym ideologiom politycznym.

Ci którzy zebrali się we Wiedniu, uznawali rewolucję francuską za zbrodnię. Twórcy nowego nurtu politycznego- konserwatyzmu (łac. conservare- zachowywać) 5 także byli świadkami burzy rewolucyjnej. Uważali, że należy powstrzymywać zmiany i zachowywać dziedzictwo minionych lat.

Za skrajnego konserwatystę uchodzi Joseph de Maistre, zwolennik monarchii absolutnej i surowych kar. Inny konserwatysta- Haller uważał, że monarchia absolutna to dobre rozwiązanie, ale nie zgadzał się ze straszeniem karami, państwo wg niego powinno przypominać rodzinę.

Jednym z głównych teoretyków konserwatyzmu- angielskiego, a także po części kontynentalnego był Edmund Burke- działający w Wielkiej Brytanii, irlandzki publicysta. W rewolucji francuskiej widział zagrożenie dla całej Europy a nawet świata. W książce „Uwagi o rewolucji we Francji” wystąpił przeciw temu zjawisku. Uznał państwo za tworzony przez historię i tradycję organizm. Podstawy państwa to wg niego tron, religia i Kościół. Rządzić w państwie może rozumna mniejszość, powszechne prawo wyborcze może przynosić szkodę. Drogą do postępu jest ewolucja. Burke radził „zmieniać po to, żeby zachowywać”. Państwom europejskim doradzał zwalczanie u sąsiadów rewolucji siłą („trzeba pomóc sąsiadowi gasić pożar”, zasada interwencji).

Inną ideologią tego okresu jest liberalizm. Pochodzi od łacińskiego rzeczownika – liber- wolny. Żywczyński korzenie liberalizmu widzi w średniowieczu i renesansie, ale ten dziewiętnastowieczny, jako ideologia polityczna ma korzenie w oświeceniu, w kręgach burżuazji. „Liberalizm był zarazem ideologią, w której punktem wyjścia była autonomia człowieka w stosunku do otaczającego go ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego. I jako ideologia, i jako działalność liberalizm wystąpił najpierw w dziedzinie politycznej. Najwyraźniej przejawiało się to na początku Rewolucji Francuskiej, która rozpoczęła się pod hasłem liberalizmu, choć nazwy tej jeszcze nie używano” (Żywczyński). Możemy mówić o liberalizmie np. gospodarczym, religijnym, narodowym, kulturalnym. Liberalizm dąży do zagwarantowania swobody jednostce. Dążono do wprowadzania konstytucji, do wolności prasy, słowa, zebrań, walki z układem stanowym. Państwo nie może ingerować np. w religię obywateli. Ma dbać o porządek i chronić własność obywatela. Liberałowie potępiali nierówności, ale w zbyt dużej demokratyzacji widzieli niebezpieczeństwo.

Konserwatyści inspirowali się doktrynami Adama Smitha. Przedstawicielami są James Mill (uważający, że potrzebna jest powszechna oświata), antynapoloeński Beniamin Consta, Alexis de Tocqueville (autor „O demokracji w Ameryce”).

Warto zaznaczyć także, że pojawił się w tym czasie utylitaryzm (np. Jeremy Benthan)- każda jednostka dążąc do szczęścia przyczynia się do budowania pomyślności ogółu. Społeczeństwo jest zbiorem jednostek.

Europa zmieniała się, cieszyła się pokojem, rodziły się nowe ideologie, ale w poszczególnych krajach dochodziło do buntów i wystąpień rewolucyjnych...

Możemy mówić o rewolucjach liberalnych- na Zachodzie oraz o powstaniach narodowych, które wybuchały w Europie Środkowej oraz Wschodniej.

W Europie rodzące się nacjonalizmy postrzegano jako zagrożenie dla porządku i integracji wielkich monarchii.

Liberałowie głosili, że narody powinny być ważnym elementem polityki międzynarodowej, a kiedy uzyskają suwerenność wówczas będzie mniej wojen. Za konflikty zbrojne winą obarczali władców absolutnych, zaś państwa o reprezentatywnej formie rządów uważali za zdolne do utrzymywania relacji pokojowych (liberalny internacjonalizm). Konsekwencją takiej teorii był postulat obalenia porządku powiedeńskiego przez międzynarodówkę ludów.

Przykładami wystąpień typu liberalnego są: rewolucja hiszpańska (1820-1823), rewolty w państwach włoskich (lata 20. i 30.). Charakter niepodległościowy zaś, miało powstanie greckie przeciw tureckiej dominacji (1821-1829).

Ciekawie sytuacja wyglądała w Rosji. W wojskowych kręgach zawiązał się spisek. Celem spisku była zmiana kraju w monarchię konstytucyjną lub republikę oraz zniesienie poddaństwa chłopów. Po śmierci Aleksandra I w 1825, spiskowcy próbowali wywołać bunt (miało to miejsce w grudniu-po rosyjsku grudzień to diekabr‚ stąd dekabryści). Chłopi ich nie poparli. Nowy car Mikołaj I, rządził twardą ręką.

Szczególnym rokiem pod względem wystąpień i rewolucyjnego wrzenia był rok 1830.

Do wrzenia doszło we Francji. W Paryżu wybuchła rewolucja lipcowa. Konserwatywny monarcha Karol X w lipcu wprowadził cenzurę i ograniczył liczbę wyborców do parlamentu. Paryżanie doprowadzili do jego detronizacji. Na tron wstąpił Ludwik Filip- książę orleański, który odstąpił od zasady legitymizmu i został królem Francuzów. W Karcie konstytucyjnej dokonano liberalnych zmian. Zapis o boskim pochodzeniu władzy zniknął, uznano zasadę suwerenności ludu. Rozpoczęła się monarchia bankierów-Ludwik Filip opierał się na bogatej burżuazji („król-mieszczuch”).

Do zmian doszło w Belgii, połączonej z Holandią. Zamieszkujący Belgię Waloni i Flamandowie mieli aspiracje. Wzniecili powstanie w 1830 roku, w sierpniu, interwencja wojsk holenderskich okazała się bezskuteczna. Powstanie listopadowe powstrzymało Rosję od interwencji. Sprawa się komplikowała. W Londynie na międzynarodowej konferencji dzięki brytyjskiej mediacji doszło do ugody. W 1831 roku utworzono Królestwo Belgii, które miało pozostać neutralne.

Na początku XIX wieku wybuchały powstania w Serbii- otrzymała dzięki nim autonomię. To zachęciło inne narody bałkańskie do walki. W 1821 roku zaczęła się walka Greków. Interwencja Francji, Wielkiej Brytanii i Rosji doprowadziła do porażki tureckiej floty. W 1829 r. Turcja musiała uznać niepodległość tego kraju. Poza tym zagwarantowała autonomię Serbii, Mołdawii i Wołoszczyźnie.

Wystąpienia w latach 30. i 40. dawały nadzieje liberałom na współpracę. W 1834 roku inicjatywę Włocha- Mazziniego, by współpracować w ramach organizacji Młoda Europa zaakceptowali Francuzi, Niemcy i polska Wielka Emigracja. Jednak do współpracy nie doszło. Krąg spiskowców obejmował zbyt małe rzesze ludzi. Brakowało poparcia chłopów. Chłopów mógł skłonić jakiś kryzys ekonomiczny...

W latach 1846-1848 doszło do takich problemów. Zaraza ziemniaczana dotknęła Irlandię. Na skutek głodu zmarło 1,5 mln Irów. Wzrost cen żywności spowodował niepokoje na kontynencie. Strach przed głodem robił swoje...

Przez Europę zaczęła iść fala wystąpień narodowych i rewolucyjnych określana mianem Wiosny Ludów. W ramach tego procesu wyróżniamy nurty: rewolucyjny, społeczny, narodowy.

Wrzało w wielu krajach:

We Francji liberalni republikanie organizowali mityngi polityczne. Rząd zakazał tych spotkań, w lutym 1848 r. z tego powodu doszło do wybuchu rewolucji. Wielu z tych, którzy mieli tłumić bunty, przeszło na stronę buntowników. Król musiał abdykować. Liberałowie proklamowali II Republikę Francuską. Rozwiązania wymagały problemy bezrobocia oraz drożyzny. By uspokoić lud bezrobotnych stworzono warsztaty narodowe. Kiedy pojawiła się zapowiedź wysłania bezrobotnych do pracy przy osuszaniu bagien doszło do buntu robotników w czerwcu 1848. Bunt krwawo stłumiono.

Listopadowa konstytucja utrwaliła republikański ustrój. Władzę wykonawczą miał sprawować prezydent, ustawodawczą parlament. Wybory wygrał bratanek Napoleona I- Ludwik Bonaparte. Bonaparte miał wiele pomysłów. W 1851 r. opracowano nową konstytucję, przyjętą referendum. Upodobniła Francję do tej z czasów konsulatu. Rok później w referendum lud wyraził zgodę na przewrócenie cesarstwa. Napoleon III osiągnął cel. Zawarł porozumienie z Kościołem, rozbudował szkolnictwo, likwidował barierę między wsią a miastem, upowszechnił wśród chłopów świadomość obywatelską.

W Niemczech uzupełniały się ruchy liberalne i narodowe. W działalność zaangażowani byli młodzi Niemcy. W marcu 1848 roku na skutek buntu Wiedeńczyków usunięto Metternich. Nadzieje rosły z dnia na dzień. Austria i Prusy same były ogarnięte wrzeniem, dlatego bunt w Berlinie miał szanse powodzenia. Liberałowie przejęli inicjatywę. Ogólnoniemiecki parlament dzięki nim rozpoczął obrady w maju we Frankfurcie nad Menem. Za cel postawiono sobie uchwalenie ustawy zasadniczej. W 1849 r. ustalono projekt federacji monarchii pod przewodnictwem cesarza. Król Prus Fryderyk Wilhelm IV nie przyjął oferowanej mu korony. Parlament frankfurcki rozpędzili Prusacy w 1849 r.

W Prusach widziano szanse na kontynuowanie reform z 1806 roku. W Berlinie zebrał się parlament pruski, ale pod groźbą interwencji rosyjskiej liberałowie ograniczyli działania. Ludwik Mierosławski za pozwoleniem Prus, organizował odziały, które w razie interwencji rosyjskiej, miałyby wywołać w Kongresówce powstanie. Gdy zagrożenie minęło, Prusy te siły rozwiązali, toczyć parę potyczek w maju 1848 r. Fryderyk Wilhelm IV poprawił położenie chłopów, ale szykował jednocześnie zamach stanu. W listopadzie pod pretekstem stanu oblężenia zawiesił parlament. Król oktrojował konstytucję, by osłabić dążenia liberałów. Monarcha na jej mocy miał prawo weta i wydawania dekretów.

Po rozpędzeniu parlamentu niemieckiego, braku możliwości zjednoczenia tego kraju, jedynie w 1851 roku odnowiono Związek Niemiecki. Była to klęska liberałów, odtąd pewne wyobrażenia o zjednoczeniu kształtowały konserwatywne władze pruskie.

W monarchii habsburskiej działania toczyły się na 5 frontach:

• W Austrii - rewolta liberalna. W kwietniu oktrojowano konstytucję. Liberałowie nie byli do końca zadowoleni. Cesarz musiał ustąpić ludowi i zwołać zgromadzenie konstytucyjne. Następował kres absolutyzmu. W październiku obrady przerwano. Dwór przeniósł się do Ołomuńca. Chłopi otrzymali we wrześniu 1848r. zniesienie pańszczyzny odszkodowaniem, co osłabiło powstanie liberałów. Poza tym winę za odszkodowania położona no parlament. Parlament osłabiono i przeniesiono do Kromieryża. W grudniu 1848 roku cesarza Ferdynand I abdykował, na tron wstąpił Franciszek Józef I. Liberałowie poszli z nim na kompromis. Ten cesarz w marcu 1849 odrzucił konstytucję, rozwiązał parlament i przywrócił absolutyzm.
• We Włoszech - narodowa i liberalna. Liberałowie szukali tu przywódcy. Myśleli o papieżu Piusie IX (pocz. 1846 rok). Innym kandydatem był Król Sardynii (Piemontu)- Karol Albert. Wiosną 1848 władzę po opuszczeniu wojsk w płn. Włoszech przejmują liberałowie. Armia jednak wróciła (Radetzky), obiecując chłopom korzyści. Karol Albert podjął się walki, ale wojska stłumiono pod Custozą. W marcu 1849 kolejna wojna zakończyła się porażką. Wpływy austriackie przywrócono. Na krótki czas po opanowaniu Rzymu przez rewolucjonistów9 papież musiał uciekać. Utworzono Republikę Rzymską. Wojska francuskie w lipcu 1849 roku przywróciły porządek.
• Na Węgrzech narodowa i liberalna- tutaj nie udało się przywrócić porządku. W marcu 1848 parlament uchwalił konstytucję. Głównym przedstawicielem liberałów był Lajos Kossuth. Z początku dążyli oni do powstania królestwa pod władzą cesarza. Kiedy w styczniu 1849 roku wkroczyły do Węgier wojska. Parlament węgierski zdetronizował cesarza. W sierpniu Węgrzy musieli się poddać.
• W Czechach narodowa i liberalna. W czerwcu 1848 roku, w Pradze zebrał się Zjazd Słowiański. Działacze z czech, Ukrainy i Polski zastanawiali się nad wystąpieniem przeciw cesarzowi. Szybko jednak obrady przerwano i Zjazd rozwiązano.
• W Galicji narodowa i liberalna. W 1846 doszło tu do okrutnych wystąpień chłopów przeciw szlachcie. W wielu miastach powołano komitety narodowe. Władze austriackie krwawo je liwkiwdowały przy użyciu gwardii narodowych. Prowokowano spory polsko-ukraińskie. W kwietniu 1848 chłopi zostali zwolnieni od pańszczyzny na mocy dekretu gubernatora F. Stadiona. Zapowiadał on uwłaszczenie chłopów bez odszkodowania.

Te wydarzenia pokazały, że imperium habsburskiemu grozi rozpad z powodu tendencji ośrodkowych (narodowych i liberalnych). Poza tym, monarchowie dostrzegli w chłopach nie tylko ciemną masę, ale podporę monarchii i wartości konserwatyzmu.

W Niemczech i Austrii absolutyzm się ostał, do Rosji fala wystąpień nie dotarła. Wielu uczestników wydarzeń 1848-1849 przeżyło rozczarowania (wielu zwróciło się ku socjalizmowi utopijnemu). Tymczasem te wydarzenia jedynie zapowiadały jeszcze większe zmiany i nowe tendencje. Architekci porządku powiedeńskiego odchodzili – jak Metternich. Pojawiali się nowi politycy i nowe idee. Wkrótce dwaj: Napoleon III i Otto von Bismarck mieli ostatecznie pogrzebać powiedeński porządek.

Bibliografia:

1. M. Żywczyński, „Historia Powszechna 1789-1870”, PWN.
2. M. Kopczyński, „Poznać przeszłość zrozumieć dziś”, podręcznik do II klasy liceum.
3. G. Kucharczyk, P. Milcarek, M. Robak, „Przez tysiąclecia i wieki”.