Stosunki społeczne, gospodarcze i polityczne Grecji w okresie archaicznym

W okresie archaicznym ustrój społeczny Grecji wyglądał następująco: plemię (fylla) składało się z bractw (fratrii), a te z kolei z rodów wywodzących się od wspólnego przodka. Fylle miały własną wielowiekową tradycję. Każda komórka życia greckiego - fyla, fratria, ród - była do pewnego stopnia organizacją religijną mającą własny kult i własne obrzędy.

Na czele fyrli stał fylobasileus - najwyższy wódz i kapłan. Główne zajęcia ludności to rolnictwo i pasterstwo. Rzemiosło i handel były słabo rozwinięte. Jednostkami wymiany było bydło i wartościowe przedmioty, głównie kawałki metalu o określonej wadze. Gospodarka miała charakter naturalny, opierała się na zasadzie samowystarczalności. Stopniowo wytwarzała się nierówność majątkowa, a co za tym idzie nierówność społeczna. Dawna wspólnota gruntowa przekształciła się we własnośc prywatną. Nastąpiło skupienie gruntów w rękach arytokracji i przejście do ustroju arystokratycznego. Drobni rolnicy pozbawieni ziemi przekształcili się z czasem w rzemieślników i kupców. Część jednak zachowała swe drobne i średnie działki.

Obok wolnych posiadaczy ziemi było wielu bezrolnych pracujących jako sezonowi najemnicy. Niewolnictwo miała charakter patriarchalny. Niewolnicy rekrutowali się głównie z jeńców wojennych. Ich praca nie stanowiła jeszcze podstawy całej gospodarki. Przedmioty potrzebne do użtytku domowego wyrabiano przeważnie we własnym gospodarstwie. Dopiero w miarę różnicowania społecznego Grecji zaczęło stopniowo rozwijać się rzemiosło, najwcześniej kowalstwo. Powoli rodził się społecznmy podział pracy.

Na czele państwa stał król (basileus), którego władza miała charakter patriarchalny i ograniczona była przez radę starszych (bule). Godność królewska początkowo elekcyjna, przekształciła się z czasem w dziedziczną.

Funkcje króla: naczelne dowództwo wojskowe, najwyższa władza ustawodawcza, sądownicza, składanie ofiar bogom i kierowanie uroczystościami religijnymi. Rada starszych (bule), złożona z naczelników rodów, z czasem z przedstawicieli najbardziej wpływowych, najbogatszych rodów, ograniczała władzę królewską w sprawach ustawodawczych i sądowniczych, przygotowywała wnioski, zgłaszane nastepnie na zgromadzenie ludowe. wykonywała uchwały powzięte na tym zgromadzeniu.

Zgromadzenie ludowe (agora), zwoływane przez króla, składało się ze wszystkich dorosłych mężczyzn należących do rodu. Rozstrzygało sprawy wielkiej wagi np. wojny i pokoju, zatwierdzało wnioski zgłaszane przez radę starszych. W miarę rozkładu demokracji wojskowej malało znaczenie zgromadzenia ludowego, a kierownictwo przeszło w ręce arstokratycznej rady.

W toku zmian etnicznych, gospodarczych i ustrojowych coraz większe znaczenie uzyskiwały miasta, głównie położone we wschodniej części Grecji, na wyspach i na zachodnich wybrzeżach Azji Mn. Zaczęli się w nich gromadzić rzemieślnicy, kupcy i rolnicy, a także rządząca arystokracja. Miasta stawały się też ośrodkami politycznymi i przekształciły się w miasta-państwa (polis). Aby stworzyć silny ośrodek miejski, arystokracja przesiedliła do swego miasta część ludności z gmin wiejskich, które traciły wówczas swą samodzielność polityczną. Proces ten zwany był synoikismos. Tworzyły się również amfiktionie. Były to związki plemion lub państw skupionych wokół ośrodka kultu w celu jego ochrony. Do wielkiego znaczenia doszła Amfikitonia Delficka, zawiązana wokół świątyni Apollina w Delfach.

Bibliografia: 

1. Stanisław Arnold, Władysław Kurkiewicz, Adam Tatomir, Wiesław Żurkowski, Dzieje Świata, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1976.