Egzekucja Ludwika XVI

Jednym z najważniejszych momentów rewolucji francuskiej była egzekucja króla Francji. Wydarzenie to spotkało się z niezwykłym wprost oddźwiękiem w całej Europie. Jak doszło do egzekucji króla? Jak to wydarzenie było postrzegane? Dlaczego odbiło się tak szerokim echem? 

Monarchia można by rzec, staczała się po równi pochyłej od dłuższego czasu. Nie zapominajmy, że jedną z przyczyn rewolucji francuskiej była dyskredytacja monarchii. Jednak ostatecznie los tej instytucji został przesądzony, jak podaje Żywczyński, przez zwycięstwo jakobinów we wrześniu 1792 r. oraz zwycięstwa Francji na froncie. Nowe Zgromadzenie narodowe składało się z 749 deputowanych. Byli wśród nich monarchiści, jednak ze strachu nie przychodzili na zebrania, nie przyznawali się także od swoich poglądów. Żywczyński podaje: „Pierwszą kwestią, jaką zajął się Konwent, była sprawa króla i ustroju politycznego Francji”. Pojawił się wniosek zniesienia monarchii (zgłosił go 21 09 1792 r. jakobin Collot d‚Herbois). Jakobini domagali się śmierci króla. Saint-Just mówił: „Monarchia...jest wieczystą zbrodnią i każdy ma prawo przeciwko niej powstać i wystąpić zbrojnie. Jest ona jednym z tych zamachów, którego nawet zaślepienie całego narodu nie może usprawiedliwić...Nie można panować i być bez winy...Każdy król jest buntownikiem i uzurpatorem...” (13 11 1792 r.). Żyrondyści ze względu na elektorat, którego tracić nie chcieli, a wśród którego byli monarchiści, za rozwiązanie przyjmowali detronizację.

Los króla był jednak praktycznie przesądzony. Robespierre odwoływał się do bezpieczeństwa republiki. Zapewne miał posłuch. W Tuileries znaleziono skrzynkę z korespondencją Ludwika XVI świadczącą o tym, że porozumiewał się z wrogami kraju i chciał jego klęski. Król się wypierał, ale któż mu ufał? Robespierre zaznaczył, że jest przeciwnikiem kary śmierci, ale podkreśli jednocześnie, że to wypadek wyjątkowy. Mówił: „Nie chodzi tutaj o sprawę zwykłego procesu, Ludwik nie jest oskarżonym, wy nie jesteście sędziami...Nie macie wydać wyroku skazującego lub uniewinniającego jednostkę, macie zastosować środek zmierzający do utrzymania bezpieczeństwa publicznego...Ludwik musi umrzeć, ponieważ kraj musi żyć”. Robespierre, niczym najlepszy demagog, odwoływał się do sumień i patriotycznych uczuć.

15 01 1793 zdecydowano, że „obywatel Capet” jak nazywano króla, jest winien „zamachu na wolność narodu i na bezpieczeństwo państwa” (Żywczyński). Wyrok wykonano 21 stycznia. To wydarzenie podzieliło monarchistów, katolików a rewolucję. Widziano w tym zdarzeniu zerwanie ze świetnością Francji oraz wojnę, terror...

Szerokim echem ta egzekucja odbiła się w Europie. Dlaczego? Przecież w historii Europy ścięto już kiedyś króla! 30 01 1649 r. życie stracił Karol I...

Sprawę wyjaśnia Żywczyński: „na kontynencie europejskim skazanie króla było bez precedensu. Poza tym Karol I został ukarany za łamanie konstytucji”. Władca był bożym pomazańcem. Jego władza była nienaruszalna. Przyjmowało się, że król to właściciel państwa. Po śmierci Ludwika XVI odbywały się nabożeństwa żałobne, manifestacje dla podkreślenia obrzydliwości czynu dokonanego we Francji. Przed pałacem królewskim w Londynie tłumy domagały się wojny z królobójcami. W istocie śmierć Ludwika XVI stała się pretekstem do wojny wypowiedzianej przez Anglię dnia 24 01 1793 r. (był to podkreślam pretekst, wojna miała inne uzasadnienie). Świat monarchów był szczelnie zamknięty. Katarzyna II głosiła przecież, że Europą nie mogą rządzić szewcy. Zatem w oburzeniu Europy na egzekucję Ludwika XVI dojrzeć można obawy o los innych monarchów europejskich, obawy o podtrzymanie rządów poszczególnych dynastii. Kukiel o konsekwencjach śmierci Ludwika XVI napisał: „Zgon króla miał następstwa ogromne wewnętrzne i zewnętrzne. Na wewnątrz był posiewem wojny domowej, na długo uniemożliwił pokój wewnętrzny, „królobójców” zaś skazywał na kurczowe trzymanie się władzy za pomocą terroru. Na zewnątrz stracenie króla przyczyniło się do upowszechnienia wojny, izolacji Francji i uniemożliwiło na długo układy pokojowe”.

Egzekucja Ludwika XVI była wydarzeniem bezprecedensowym. Miała ważne konsekwencje zarówno w dziejach Francji, jak i całej Europy. Europą wręcz wstrząsnęła. Była powodem lęku, obaw monarchów (w tym np. władcy Hiszpanii spokrewnionego z królem Francji). Otwierała też nowy etap w historii.

Bibliografia:

1. Żywczyński M., „1789-1870”, PWN
2. Kukiel M., „Dzieje polityczne Europy od rewolucji francuskiej”, PULS