Państwo Akadu - pierwsza monarchia przestrzenna (ok. 2340-2159)

Długotrwały proces migracji plemion semickich na południe Mezopotamii został zakończony ok. 2340 r. p.n.e. Wtedy też Sargon [Szarru kenu - prawowity król] zwyciężył Lugalzagesima i objął jego dotychczasowe państwo.

W przeciągu swego 56 letniego panowania zdołał rozszerzyć je o tereny od Zatoki Perskiej po Morze Śródziemne, tworząc tym samym pierwszą w dziejach  tzw. monarchię przestrzenną, odmienną i przełomową w stosunku do dotychczasowego modelu państw - miast.

Sargon założył I dynastię akadyjską oraz imperium Akadu ze stolicą w Akad/Agade w pobliżu ważnego ośrodka mezopotamskiego jakim było w owym czasie Sippar.

Władcy Akadu ( 2340 - 2159 )

•    Sargon   ( 2340 - 2284 )
•    Rimusz   (2284 - 2275 )
•    Manisztusu ( 2275 - 2260 )
•    Naramasin ( 2260 - 2223 )
•    Szarkaliszarri  ( 2223 - 2198 )
•    Okres anarchii ( 2198 - 2195 )
•    Dudu   ( 2195 - 2174 )
•    Szudurgul ( 2174 - 2159 )

Sargon był podczaszym na dworze Urzababy z Kisz, jednego z ważniejszych ośrodków mezopotamskich. Wzniecił  bunt i usunął swego mocodawcę. Następnie wyruszył przeciw Lagalzagesiemu z Uruk, z którym według tradycji stoczył „34 bitwy”.  Pokonanego władcę Sargon wystawił w klatce u wrót świątyni Enlila w Nippur. Tym samym stając się ważnym „graczem” ówczesnej Mezopotamii.

Swą dalszą ekspansję skierował w stronę najmocniejszych państw - miast tj. kolejno : Ur, Lagasz i Ummy. Tym samym w krótkim czasie zdołał opanować cały Sumer i stać się jego władcą. Stolica nowopowstałego imperium mieściła się w Akad, na południe od Babilonu. Dzięki położeniu nad Eufratem prędko stała się ważnym ośrodkiem portowym i handlowym w szybko rozwijającym się tworze. Dodać należy że rozwojowi sprzyjała umiejętna polityka gospodarcza Sargona. Otóż nałożył on państwowy monopol na drewno, kamień i metale - czyli towary od zawsze w Mezopotamii deficytowe.

Umiejętna polityka, dochodowa gospodarka oraz siła militarna pozwoliły mu w krótkim czasie opanować cały Sumer, a tym samym sięgnąć na południowy - zachód. Sargon w niedługim czasie podbija tam Tuttul, Mari i Eblę, a następnie dociera do Anatolii.

Możliwe także , iż dotarł nawet do Cypru i Krety, ale ta kwesta pozostaje z braku źródeł czysto teoretyczną.

Tym samym tuż po podboju Sumeru Sargon władał ziemiami od zat. Perskiej, aż po Morze Śródziemne. Sukcesy te były możliwe głównie dzięki wprowadzeniu nowej taktyki wojskowej opartej o większą mobilność oraz skutecznym wykorzystywaniu broni miotającej.

Aby utrzymać zwierzchnictwo nad tak olbrzymim jak na te czasy obszarem Sargon musiał zapewnić sobie pełną uległość ze strony podbitych ziem. Nie usuwał on pokonanych władców stwarzając pozory dawnego ładu. W praktyce jednak władze sprawowali jego namiestnicy w oparciu oczywiście o oddziały wojskowe. Sargon już za życia został ubóstwiony co podkreślały jego boskie atrybuty. Na arcykapłankę boga Nanny Sina w Ur mianował swą córkę Enheduanne. Mimo to pod koniec jego panowania obserwujemy wyraźne tendencje odśrodkowe w państwie Akadu, podsycane co rusz wybuchającymi buntami. Jeśli do tego dodamy olbrzymie terytorium i śmierć Sargona, która nastąpiła w 2284 r. p.n.e. mamy pełen obraz sytuacji wewnętrznej Akadu.

Kontynuatorem polityki Sargona został jego syn Rimusz. Po stłumieniu rebelii i zamieszek wstąpił na tron w roku śmierci ojca, jednak jego panowanie charakteryzowała ciągła walka z coraz silniejszymi tendencjami odśrodkowymi. Na czele tego „ruchu” stały Lagasz, Umma, Ur, Abad i Uruk , pod przewodnictwem lugala Ur Kaku. Mimo to Rimusz odnosił sukcesy w walce z buntownikami, mało tego odparł Elamitów odnosząc nad nimi doszczętne zwycięstwo. Jednak nie trwało to długo gdyż w 2275 r. p.n.e. został skrytobójczo zabity.

Tym samym na tron wstąpił kolejny z Synów Sargona Manisztusu. Zaprowadził spokój w kraju i poprzez interwencje na wschodzie potwierdził zwierzchność nad Elamem. Przeprowadził także kilka ważnych reform wewnętrznych. Tzw. obelisk Manisztusu zniósł patronat króla nad zakupem i sprzedażą ziemi, co oznaczało istnienie własności prywatnej, prowadzącej do rozwarstwienia społecznego.

Po śmierci Manisztusu w 2260 r. p.n.e. tron objął Naramsin, wnuk Sargona i właściwy kontynuator jego polityki o czym świadczy np. tytuł : „Króla Czterech Stron Świata” i boska cześć władcy. Rozszerzył terytorium Akadu o ziemie Hurytów na północy, Oman na południu, od wschodu o Lulubi oraz Mari i Eble na zachodzie. Jednak u schyłku panowania ponownie uwidoczniły się oznaki słabości tak wielkiego imperium, co w połączeniu z zagrożeniem gutejskim (starożytny lud wywodzący się z gór Zagros -dzisiejszy zachodni Iran) oraz plemion Lulabi oznaczało zbliżający się schyłek Akadu.

Szarkaliszarri przejął władze w 2223 r. p.n.e. tytułując się już jednak jako „król Akadu”. Był to ciężki okres w dziejach pierwszej monarchii przestrzennej, w zasadzie schyłkowy. Ataki Gutejów od płn. - wsch. oraz Amorytów na płn. - zach. pogłębiły kryzys. Spod zwierzchnictwa wyłamały się Suza i Uruk, a w 2198 r. p.n.e. w wyniku przewrotu pałacowego Szarkaliszarri został zamordowany.

Nastąpił okres trzyletniej anarchii i walk o tron. W 2195 r. p.n.e. Dudu zdołał uzyskać przewagę nad rywalami i objął samodzielnie władzę. Wprowadził  pewien ład w ciągle jeszcze rozległym kraju. Zmarł w 2174 r. p.n.e. Jego syn Szudurgul również wprowadził oznaki pewnej stabilności ale nasilenie najazdów gutejskich przyśpieszyło upadek Akadu, który datujemy na rok 2159 p.n.e.

Bibliografia:
1. Maria Jaczynowska, Danuta Musiał, Marek Stępień, Historia Starożytna, Warszawa 2007