Historia i rozwój japońskiego karabinu Arisaka

Rok 1873 jest jedną z najważniejszych cezur nie tylko w dziejach wojskowych Japonii, ale w ogóle datą bezprecedensu w całej historii tego wyspiarskiego kraju. Jest kolejną datą po słynnym roku 1868, który oddzielił grubą kreską to, co dawne od tego, co nowoczesne. Wydarzenie, które miało miejsce w szóstym roku panowania cesarza Mutsuhito było kolejnym krokiem na drodze ku nowoczesnej Japonii.

Cóż, więc miało miejsce w tymże roku 1873? Wprowadzono w życie Rozporządzenie o powszechnym poborze, które nakładało na wszystkich mężczyzn powyżej 20-tego roku życia obowiązek odbycia 7-letniej służby wojskowej1. Takie oto były początki japońskich sił zbrojnych, które na przestrzeni kolejnych dziesięsioleci udowadniały niejednokrotnie swoją wartość bojową rozszerzając przy tym granice państwa i panowania kolejnych cesarzy. Jednakowoż bez odpowiedniej broni toczenie walki byłoby niemożliwe. Dzięki zaanagażowaniu odpowiednich osób udało się stworzyć broń, która przez wiele lat stanowiła podstawowe wyposażenie sił japońskich. Tak, więc głównym orężem żołnierza Nipponu, na którym spoczął cieżar prowadzenia wojen zostały karabiny Arisaka.

Karabin, o którym wspomniano wyżej nie był pierwszą konstrukcją japońską. Poprzedzała go cała seria karabinów, których konstruktorem był Murata Tsuneyoshi2. Zadanie to powierzono mu w roku 1878, a dwa lata później powstał pierwszy odtylcowy, jednostrzałowy karabin na nabój zespolony. Tak oto powstał Murata Meiji 13-Shiki. Był to karabin powszechnie używany w czasie wojny japońsko-chińskiej z lat 1894-1895 zarówno przez piechotę liniową jak i kawalerię3. Lata badań nad konstrukcją przyniosły rozwój tegoż karabinu i zawoocowały nowymi modelami, gdzie kolejno powstawały: Meiji 16-Shiki, 18-Shiki, 22-Shiki oraz karabinek 27-Shiki. Z całej tej serii na uwagę zasługuje Murata Meiji 22-Shiki, który był pierwsząkonstrukcją karabinu powtarzalnego. Broń była zasilana z magazynka rurowego i strzelała nabojem kalibru 8 mm z pociskiem w płaszczu, który zawierał ładunek czarnego prochu4. Jednakże pojawił się problem, a dotyczyl on amunicji. Leszek Erenfeicht w swoim artykule poświęconym karabinom Arisaka tak opisuje kłopoty technologiczne Japończyków:

„Problem leżał, gdzie indziej - w Europie małokalibrowe naboje z prochem bezdymnym, którego produkcję opanowały tylko najwyżej rozwinięte państwa kontynentu (Francja – 1886 r., Niemcy – 1888 r., ale Wielka Brytania dopiero w 1891 r., a Austro-Węgry jeszcze rok później). Do Japonii ta technologia dotarła dopiero w połowie lat 90. XIX wieku, a wtedy okazało się, że Meiji 22-Shiki nie nadawał się do strzelania nowym nabojem. Wówczas przystąpiono do prac nad karabinem piechoty nowej generacji, na amunicję bezdymną.„5

Ponadto należy dodać, że wojna z Chinami przyniosła kolejne jakże cenne doświadczenia, które wpłynęły na kierunek rozwoju broni dla armii cesarskiej. Seria karabinów Murata miała nadmiernie skomlikowaną budowę zamka, co utrudniało prowadzenie walk. Również amunicja była bardzo zawodna. Te wady miała wyeliminować cała seria karabinów Arisaka, które jak zostało wspomniane na początku stały się orężem, które towarzyszyło żołnierzom cesarza, aż do samego końca.

Pracy nad nowym rodzajem karabinu podjął się bezpośredni następca pułkownika Muraty nadintendent w Tokyo Arsenal mieszczącym się w Koishikawa, pułkownik Arisaka Nariakira6. W tym samym czasie został przewodniczącym Cesarskiej Komisji do Spraw Rozwoju i Produkcji Broni Palnej, która miała za zadanie stworzenie ostatecznej konstrukcji przeznaczonej dla Cesarskiej Armii. Karabin, który wówczas opracowywano miał kaliber 6,5 mm i strzelał nabojem w łusce o długości 50 mm z półkryzą. Kiedy zakończono badania oraz testy w 1897 nowy karabin został przyjęty do uzbrojenia jako Meiji Sen Rein-ShikiKanju, czyli Karabin 30. roku Meidżi. Był to pięciostrzałowy karabin o donośności do dwóch tysięcy metrów, z którego można było oddać 10-12 strzałów w ciągu minuty7. Karabin był wyposażony w celownik ramkowo-szczerbinowy. Stał się on podstawową bronią Japończyków biorących udział w wojnie japońsko- rosyjskiej, która miała miejsce w latach 1904-19058. Wojna ta jest uważana za początek 40-letniego okresu dominacji Japonii w Azjii Południowo-Wschodniej.

Lufa Arisaki 30-Shiki posiadała szesć bruzd prawo skrętnych. Aby stworzyć nową broń czerpano wzory z takich konstrukcji jak Kommissiongeweher M/88, z którego zaczerpnięto mechanizm zamkowy. Z Manlichera, który był dziełem rumuńsko-holenderskim wykorzystano konstrukcję wyrzutnika osadzonego na tłoku zaporowym. Z kolei iglica pozostała oparta na wzorach typu mauserowskiego. Arisaka posiadała dwurzędowy magazynek wewnętrzny ładowany z łódki podobnie jak Mausery hiszpański i szwedzki9. Zastosowano również klejone kolby. Wynikało to z faktu, iż Japonia nie jest i nie była krajem bogatym w lasy. Z racji tego, iż orzech japoński, z którego produkowano kolby nie jest specjalnie wytrzymały kolby wzmacniano stalowymi listwami.

Rok 1902 przyniósł kolejne zmiany w konstrukcji. Pięc lat eksploatacji przyniosło kolejne doświadczenia, które wpłynęły na przyszły kształt broni. Jedną z największych bolączek twórców był problem często pękającej amunicji wypełnionej prochem bezdymnym, co prowadziło do częstych poparzeń twarzy strzelca. Niestety karabin 30-Shiki nie był zbyt dobrze zabezpieczny przed takimi wypadkami. Ponadto żołnierze meldowali, że broń jest podatna na zanieczyszczenia, szczególnie na zapiaszczenie komory zamkowej. Jakby tego było mało zwracano uwagę, iż kulka rączki zamkowej jest zbyt mała i tym samym utrudnia przeładowywanie broni, szczególnie w przypadakach kiedy odbywało się to w rękawicach zimowych. Efektem tych doświadczen było powstanie karabinu Arisaka Meiji 35 Sen Go-Shiki Kanju. W broni tej poprawiono ochronę strzelca przed gazami wylotowymi powiększając m.in otwór ulgowy w zamku. Kula rączki zamkowej została powiększona, tym samym uzyskując kształt rączki żołędzia, co stało się znakiem rozpoznawczym karabinów Arisaka. Wprowadzono również celownik ramienowy. W celu zmiejszenia wrażliwości na zapiaszcznie użyto blaszanego ochraniacza zamykającego gniazdo magazynka w położeniu marszowym10. Co, ciekawe pomimo naniesionych poprawek broń została przekazana jedynie marynarce wojennej, gdzie służyły glównie do celów reprezentacyjnych11.

Karabin 35-Shiki kolejny raz nie okazał się bronią, która mogłaby spełniać oczekiwania żołnierzy. Przede wszystkim po doświadczeniach jakie przyniosła wojna z Rosją postanowiono się skupić na przebudowie części zamkowej i tak powstał model określany mianem 38-Shiki. Zmiany lufy, łoża lufy i przyrządów celowniczych ograniczono do minimimum. W nowym karabinie całkowitej zmianie uległa kontrukcja zamka. Tym samym zamek został całkowicie uproszcznony. W tejże konstrukcji został ograniczony do pięciu elementów, na które składał się: wyciąg, bijnik, sprężyna uderzeniowa i bezpiecznik. W tymże modelu pojawiła się znacznie ulepszona osłona. W parze z nowym karabinem do użycia wszedł dopracowany nabój z pociskiem ostrołukowym12, który zlikwidował kłopot z pękaniem łusek i wydłużył zasięg ognia pojedyńczego do 2400 metrów. Broń tak jak poprzenie modele była kalibru 6,5 mm. Szybkostrzelność również nie uległa zmianie. W okresie międzywojennym zaletą tej broni okazała się możliwość zamontowania u wylotu lufy nasadki granatnikowej, z której można było miotać granaty obronne lub przeciwpancerne13. Niestety ta nowa konstrukcja nie została przyjęta do uzbrojniena podczas wojny japońsko-rosyjskiej. Warto zaznaczyć, że zadanie modernizacji powierzono kapitanowi Nambu Kiichiro14, który w przyszłości stworzył japoński odpowiednik niemieckiego Lugera - Nambu Taisho 14-Shiki.

Arisaka Nariakira w uznaniu zasług dla rozwoju broni strzeleckiej w Japonii dostał awans na generała-porucznika oraz otrzymał godność barona od cesarza Mutsuhito. Model 38-Shiki był produkowany przez pięć arsenałów w latach 1906-1940. Model wyprodukowano w ilości dwóch i pół miliona sztuk. W czasie I wojny światowej, dokładnie w latach 1915-1916. Japonia sprzedała Rosji ponad 640 000 karabinów. Francja kupiła 150 000 sztuk, które rok później odkupili od nich Anglicy, uruchamiając w firmie ICI Kynoch produkcję amunicji. 16 000 tysięcy sztuk wysłano nawet na Bliski Wschód, aby wspómóc działania Lawrenca z Arabii. Model ten był wykorzytywany podczas kolejnej wojny z Chinami w 1937 roku oraz na początku II wojny światowej15.

Ostatnim karabinem z serii Arisaka, który był przystosowany do naboju kalibru 6,5 mm był karabin wyborowy 97-Shiki, który został wprowadzony do uzbrojenia japońskich sił zbrojnych w 1937 roku. Punktem wyjścia stał się karabin 38-Shiki, jednakże standardy wykonania były znacznie wyższe. Nowym elementem, który pojawił się w tym modelu była druciana kolba, która była składana. Celownik optyczny miał powiększenie 2.4x przy polu widzenia 10 stopni. W przeciwieństwie do lunet europejskich nie posiadał bębenkow do regulacji. Do roku 1942 kiedy ich miejsce zajął wariant kalibru 7,7 mm, opisywany karabin był w produkowany w Kokurze, a potem w Nagoi16.

Doświaczenia wojen toczonych w Azji wykazały, że kaliber 6,5 mm chociaż celny, ma niedostateczny zasięg, a jego skuteczność rażenia spadała wraz ze wzrostem odległości. Dążono do wprowadzenia naboju o kalibrze 7,7 mm o długościłuski 58 milimetrów. Nowa wersja karabinu miała ważyć do 4 kg. Miał być zaopatrzona w celownik przeziernikowy z maksymalna nastawą na 1500 m. Czas poświęcony na wykonanie miał zmiejszyć się o 20%. Wkrótce przeprowadzono testy nowego modelu broni. Jak się okazało była ona bardzo celna, ale posiadała bardzo silny odrzut. Aby zmniejszyć zbyt mocny odrzut postanowionio nie zmieniać kalibru broni, lecz zmniejszyć ładunek pocisku. Tym samym w roku 1939 przyjęto do uzbrojenia Kyu Kyu-Shiki Kanju, czyli karabin wz. 99. Produkcja karabinu Shiki była prowadzona w latach 1939-1945 w ośmiu zakładach, które łącznie wyprodukowały 458 000 sztuk.17

W czerwcu 1942 roku weszła do produkcji snajperska wersja 99-Shiki. Kaliber broni oczywiście pozostawał ten sam, jednakże zmianie uległ celownik, który obecnie miał powiększenie 4x. Powstało ich około 10 000 sztuk.

Karabin Arisaka przeszedł długą drogę od momentu powstania. Niebywałą uwagę zwraca fakt, iż była to broń, w której machanizm zamkowy przetrwał bez zmian między 1905, a 1945 r. Nabój chociaż słabszy, lepiej dopracowany był balistycznie. Ruchoma osłona zamka lepiej zabezpieczała go przed zacięciami na polu bitwy. Była to broń, która towarzyszyłanieodłącznie żołnierzom japońskim w ich zmaganiach na terenie Azji Południowo-Wschodniej i jeszcze nie raz po zakończeniu wojny można było słyszeć jej wystrzał.

Bibliografia:

1. Ciepliński Andrzej, Ilustrowana encyklopedia współczesnej broni palnej, Warszawa 1997.
2. Dyskant Józef W., Michałek Andrzej, Port Artur-Cuszima 1904-1945, Warszawa 2005.
3. Edgerton Robert B., Żołnierze imperium japońskiego, Warszawa 2000.
4. Erenfeicht Leszek, Arisaka: karabin cesarskiej armii, [w:] „Strzał-magazyn o broni” 2005, nr 11, s. 24-33.
5. Kowner Rotem, Historical Dictionary of the Russo-Japanese War, Lanham-Maryland-Toronto-Oxford 2006.
6. Pałasz – Rutkowska Ewa, Cesarz Meiji- symbol nowych czasów, [w:] Japonia okresu Meiji, pod red. B. Kubiak Ho-Chi, Warszawa 2006, s.12-41.
7. Olender Piotr, Wojna japońsko-chińska na morzu, Warszawa 1997.
8. Solarz Jacek, Armia Japońska 1875-1945, Warszawa 2001.
9. Torecki Stanisław, 1000 słów o broni i balistyce, Warszawa 1973.

Więcej o historii Japonii przeczytasz klikając na poniższą grafikę:

1. E. Pałasz-Rutkowska, Cesarz Meiji – symbol nowych czasów [w:] Japonia okresu Meiji, pod red. B. Kubiak Ho-Chi,Warszawa 2006, s. 35. [↩]
2. Murata Tsuneyoshi (1838 - 1921) – oficer japoński , twórca pierwszego rodzimego karabinu japońskiego. [↩]
3. P.Olender, Wojna japońsko-chińska na morzu, Warszawa 1997, s. 35. [↩]
4. L. Erenfeicht, Arisaka: karabin cesarskiej armii, [w:] „Strzał-magazyn o broni” 2005, nr 11, s. 25. [↩]
5. Tamże, s. 25. [↩]
6. Arisaka Nariakira 1852-1915, oficer japoński, główny twórca karabinu o tej samej nazwie, który stał się standardową bronią wojsk japońskich. [↩]
7. Historical Dictionary of the Russo-Japanese War, pod red. R. Kownera, (hasło: Arisaka Type 30 Rifle), Lanham-Maryland-Toronto-Oxford 2006, s. 40. [↩]
8. J. W. Dyskant, Port Arthur – Cuszima 1904-1905, Warszawa 2005, s. 31. [↩]
9. L. Erenfeicht, Op. cit., ss. 26-27. [↩]
10. A. Ciepliński, Ilustrowana encyklopedia współczesnej broni palnej, (hasło: Arisaka), Warszawa 1997, s. 13. [↩]
11. Tamże, s.28. [↩]
12. Była to udoskonalona wersja naboju stosowanego do 30-Shiki. Masa naboju wynosiła 21 gram; masa pocisku-9 gram; masa ładunku miotającego 2,14 gram; długość łuski-51mm. [↩]
13. J. Solarz, Armia Japońska 1875-1945, Warszawa 2001, s. 37. [↩]
14. Nambu Kiichiro (1869-1946), japoński oficer, konstruktor broni. [↩]
15. L.Erenfeicht, Op. cit, s.30. [↩]
16. Tamże, s. 31. [↩]
17. Tamże, s. 32. [↩]