„Wielki atlas historyczny” - E. Olczak, J. Tazbir (red.) - recenzja

W pracy każdego historyka, prócz oczywiście źródeł, artykułów, opracowań oraz licznych haseł w encyklopediach, leksykonach i słownikach, zawsze powinno się znaleźć miejsce na atlasy. Jest mi niezmiernie przyjemnie - traktuję to jako zaszczyt - że mam okazję podjąć się recenzji atlasu historycznego, która na łamach naszego portalu jeszcze nigdy nie ukazała się.

Zwykle są to recenzje książek historycznych o zwartych tekstach. Czasami pojawiają się co prawda atlasy popularno-naukowe, które charakteryzują się tym, iż stawia się w nich na kwestie wizualną, w tym i mapy, ale zawsze priorytetowe znaczenie ma tekst. Tym razem będzie inaczej, gdyż recenzowana publikacja jest stricte atlasem geograficzno-historycznym, w którym jak łatwo się domyślić, najważniejsze znaczenie będą miały mapy.

Wielki atlas historyczny pod redakcją Elżbiety Olczak i Julii Tazbir wydany nakładem Demartu, prezentuje się bardzo korzystnie. Już na samym początku możliwe jest zapoznanie się z sygnaturami oraz skrótami, które występują na mapach atlasu. Sam atlas zawiera 307 barwnych map ułożonych chronologicznie w różnych skalach, a dotyczących, tak całego świata, jak i Polski. Jest to bardzo przemyślana koncepcja, gdyż ułatwia korzystanie i przemieszczanie się z atlasem, który przecież spełniać ma rolę pomocniczą do obowiązujących podręczników historycznych. Często atlasy wydawane były oddzielnie, to znaczy jeden tom obejmował mapy z zaznaczonymi na nich dziejami świata, drugi zaś tom obejmował tematycznie Polskę. Zdarzały się też atlasy historyczne, które dotyczyły poszczególnych epok, a to z kolei mnożyło większą ich ilość co również powodowało kłopot dla czytelników. Tutaj Autorzy postarali się, aby w jednej pozycji znalazły się wszystkie mapy kontynentów oraz państw i to na przestrzeni epok. Zapewne ułatwi to pracę kiedy śledząc na mapie dzieje jednego regionu, np. sąsiadującym z naszym krajem, szybko też możemy zweryfikować jaka sytuacja była w naszym państwie w tym samym czasie.

Wielki atlas historyczny posiada jeszcze kilka elementów, które muszą zostać wspomniane. Po pierwsze część genealogiczną, w której zaprezentowane zostały wszystkie rody panujące w Europie na przestrzeni wieków. Na podstawie małych mapek określone zostały terytoria jakie wchodziły w skład domów monarszych, tak w Europie, jak i w okresie kolonizacyjnym na świecie. Dodatkowo część ta wzbogacona została liniami genealogicznymi z zaznaczonymi członkami rodów i okresem ich panowania. Podobnie została potraktowana „część polska” z polskimi dynastami panującymi od Piastów po Wettinów. Minusem tej formy przedstawienia jest to, że ma się wrażenie jakby wszystkie mapy zlewały się w jedną, gdyż graficy nie postarali się o rozdzielenie ów mapek. Bardzo interesująco prezentuje się też strona, którą poświęcono na wskazanie zmieniających się granic Polski między X a XX w.

Drugą sprawą wartą szczególnego podkreślenia są komentarze historyczne, które zamykają treść Wielkiego atlasu historycznego. Są to krótkie teksty podzielone na epoki, które posiadają różnych autorów. Części starożytnej autorką jest Ewa Wipszycka-Bravo. Średniowiecze komentuje Julia Tazbir, a dzieje między XVI a XVIII w. Janusz Tazbir. Autorem komentarza do świata w latach 1789 – 1914 jest Andrzej Szwarc, a całym wiekiem XX. zajął się Wojciech Roszkowski. Jest to bardzo dobry pomysł, gdyż dodatkowo ułatwia korzystanie z atlasu. Wyjaśnia co tak po prawdzie prezentują mapy, a same komentarze wzmacniają atlas pod kątem merytorycznym.

Oprócz map możliwy jest też pogląd na rekonstrukcje najważniejszych bitew jakie rozegrały się w aktualnie omawianej epoce i terytorium. Szczególnie jest to widoczne przy okazji doby konfliktów światowych 1914 – 1945. Część poświęcona II wojnie światowej dodatkowo wzbogaca atlas o palny getta warszawskiego oraz mapę Warszawy z okresu powstania roku 1944. Standardowo przy mapach z XX w., zarówno w części poświęconej światu, jak i Polsce, znajdziemy szereg wykresów dotyczących gęstości zaludnienia, wyznań religijnych, używanych języków, gospodarki, kultury itp.

Tylko jedna kwestia działa na niekorzyść atlasu. Karty są klejone i dodatkowo szyte, jednak to wzmocnienie nie wytrzymuje próby czasu i rychło dochodzi do widocznych zniszczeń w postaci pęknięć w niektórych miejscach. Obawę czytelników, jak sądzę, może budzić również miękka oprawa.

Wielki atlas historyczny jest jak najbardziej godny polecenia. Będzie to, jak sądzę, bardzo dobra pomoc naukowa przede wszystkim dla uczniów szkół gimnazjalnych oraz średnich. Szczególnie zalecana jest dla tych, którzy podejmą decyzję o zdawaniu egzaminu maturalnego z historii. Powinni się zainteresować nim też ci, którzy z historią będą wiązać swoją przyszłość, szczególnie na studiach. A zatem jest to dobra pozycja dla studentów. Po Wielki atlas historyczny mogą też sięgnąć nauczyciele pragnący szerzej niż zwykle zainteresować historią swoich podopiecznych. Recenzowana publikacja jak najbardziej powinna znaleźć stosowne miejsce na półkach tych, którzy historią zajmują się hobbistycznie. Atlas historyczny wizualizuje nam to, o czym zwykle czytamy. Jest to bowiem niezastąpione narzędzie jakim powinien posługiwać się każdy, kto choć w namiastce interesuje się przeszłością.

Plus minus:
Na plus:
+ świetnie przygotowane mapy (prócz mapy głównej, mapy poboczne – orientacyjne)
+ bardzo dobra szata graficzna (przejrzystość, czytelność, doskonała czcionka, ładne barwy)
+ bardzo dobry pomysł z połączeniem map ze świata i Polski w jednym albumie
+ genealogia
+ zwięzłe komentarze historyczne (bardzo merytoryczne)
Na minus:
- klejone strony

Tytuł: Wielki atlas historyczny
Autor: praca zbiorowa
Wydawca: Wydawnictwo Demart
Data wydania: 2011
ISBN/EAN: 978-83-7427-531-6
Oprawa: miękka
Liczba stron: 224
Cena: 29.90 zł
Ocena recenzenta: 9/10