„Miasto jako fenomen społeczny i kulturowy”. Sprawozdanie z interdyscyplinarnej konferencji młodych badaczy. Toruń 14-16 października 2010 r.

W dniach 14-16 października 2010 w Toruniu odbyła się interdyscyplinarna konferencja „Miasto jako fenomen społeczny i kulturowy”. Wygłoszono na niej ponad 30 referatów o różnorodnej tematyce, m.in. marginesie społecznym, życiu codziennym i kulturze miejskiej. Konferencja okazała się dużym sukcesem i pokazała potrzebę badań interdyscyplinarnych.

W dniach od 14 do 16 października 2010 w sali konferencyjnej Hotelu Uniwersyteckiego Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu odbyła się interdyscyplinarna konferencja młodych badaczy zatytułowana „Miasto jako fenomen społeczny i kulturowy”. Jej organizatorami byli członkowie Interdyscyplinarnego Koła Naukowego Doktorantów UMK, Studenckie Koło Naukowe Historyków im. Karola Górskiego oraz Zakład Historii Średniowiecza Instytutu Historii i Archiwistyki UMK. Patronat honorowy nad konferencją objęły Polskie Towarzystwo Historyczne oraz Urząd Miasta Toruń.

Celem konferencji jak podkreślali jej organizatorzy była chęć stworzenia pola do prezentacji różnorodnych metod badawczych stosowanych nad problematyką miejską. Referaty zaś miały koncentrować się nad następującymi zagadnieniami:

przestrzeń miejska – jej waloryzacja, przemiany oraz charakter;
kultura miejska – definicja, jedność czy różnorodność;
miasto w przestrzeni – relacje pomiędzy ośrodkami miejskimi a ich otoczeniem na przestrzeni dziejów.

Konferencja od samego początku cieszyła się dużym zainteresowaniem, o czym może świadczyć chociażby fakt nadesłania kilkudziesięciu zgłoszeń z pośród, których organizatorzy wybrali trzydzieści. W obradach wzięli udział studenci, doktoranci oraz doktorzy z: Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytetu Wrocławskiego, Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie, Uniwersytetu Warmińsko - Mazurskiego w Olsztynie, Uniwersytetu Gdańskiego, Uniwersytetu Warszawskiego, Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, Instytutu Narodoznawstwa Narodowej Akademii Nauk Ukrainy, Uniwersytetu w Augsburgu i Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, którzy reprezentowali wiele dyscyplina naukowych począwszy od architektury poprzez historię, historię sztuki, a kończąc na pedagogice.

14 października 2010 r.

Obrady rozpoczęły się 14 października, uroczyście zapoczątkował je wykład prof. Romana Czaji. Toruński mediewista w swym wystąpieniu przedstawił początki rozwoju miast w Europie wczesnośredniowiecznej. Zwrócił uwagę na to, jakie czynniki musiały zostać spełnione aby miasta przetrwały od czasów starożytnych do średniowiecza. Ważnym elementem wystąpienia prof. Czaji było również przedstawienie koncepcji historiograficznych dotyczących początków miast.

Po wykładzie rozpoczęła się oficjalna część konferencji. Organizatorzy w pierwszym dniu obrad podzielili referaty na cztery bloki tematyczne. Pierwszy z nich Miasto średniowieczne: osadnictwo miejskie i geneza miast składał się z trzech referatów, które bezpośrednio nawiązywały do tematyki poruszanej w wystąpieniu prof. Romana Czaji. Jako pierwsza głos zabrała mgr Weronika Pawlik – Kwaśniewska z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, która w bardzo ciekawy sposób omówiła znaczenie kamienic mieszczańskich w badaniach nad obrazem życia miasta w średniowieczu. Kolejny prelegent mgr Maurycy Kustra przedstawił przy pomocy metod archeologicznych i historycznych, rozwój sieci i osadnictwa miejskiego w średniowiecznej Wielkopolsce. Duże zainteresowanie wzbudziło wykorzystanie przez Pana Maurycego modelu sześcioboków Christallera, które w sposób wizualny przedstawiły regularności i prawidłowości jakimi kierowano się podczas zakładania miast. Ostatni z referatów autorstwa mgr Natalii Zofii Czapiewskiej, omawiał kwestie osadnictwa na ziemiach polskich i ich znaczenia dla rozwoju sieci miejskiej w średniowieczu.

Drugi panel dyskusyjny dotyczył Mobilności grup społecznych w mieście. Rozpoczęło go wystąpienie mgr Agnieszki Malczewskiej, która zaprezentował rolę rycerstwa wśród miejskich posesjonatów na przykładzie wybranych miast śląskich. Poruszyła m.in. kwestie jaką odgrywały, na nabywanie majątków miejskich, funkcje społeczno – polityczne rycerstwa. Zwróciła również uwagę, iż nie tylko pełnione godności sprzyjały temu procederowi. Wpływ na to miały także chęć podkreślenia swojej pozycji oraz zależności ekonomiczne pomiędzy miastami a właścicielami majątków ziemskich. Niestety na konferencję nie dotarła z Ukrainy Pani mgr Irynie Zamostianyk, która miała wygłosić referat zatytułowany „Odzwierciedlenie procesów migracyjnych w kulturze życia codziennego mieszczan lwowskich w końcu XVI i pierwszej połowie XVII wieku. Jako ostatni podczas przedobiedniej sesji zabrał głos dr Matusz Wyżga, który omówił mobilność chłopów w świetle nowożytnych ksiąg z podkrakowskich parafii. Oprócz kwestii stricte historycznych dr Wyżga zwrócił również uwagę, jak istotne znaczenie dla zachowania źródeł mają projekty digitalizacyjne. Opowiedział m.in. o własnych działaniach mających na celu dokonanie digitalizacji ksiąg metrykalnych podkrakowskich parafii.

Sesję poobiednią rozpoczęło wystąpienie Szymona Górskiego, który zabrał słuchaczy do Poznania z drugiego dziesięciolecia XX wieku. Autor referatu zaprezentował miasto widziane oczyma niemieckiego Żyda, poznaniaka i pruskiego patrioty Arthura Kronthala, który w 1911 roku wydał Beiträge zur Geschichte der Posener Denkmäler und des künstlerischen und geistigen Lebens in Posen . Pan Szymon zwrócił uwagę na przemiany jakim poddany został Poznań pod władaniem pruskim. Referat ten był doskonałym wprowadzeniem do całego działu, któremu organizatorzy nadali nazwę Miasto w oczach ich mieszkańców. Następną mówczynią była mgr Joanna Orzeł, która przedstawiła przedwojenny obraz Wilna w twórczości Czesława Miłosza. Jak sama stwierdziła, miasto to jest w twórczości poety miejscem pamięci. Pamięci zbiorowej i indywidualnej, jest miastem którego historia i specyficzny mikroklimat zostały tragicznie przerwane i zniszczone. Kolejny prelegent mgr Dariusz Chyła z Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy przedstawił dziej miast kujawskich w latach 1772 – 1793. Autor poruszył ich rolę i znaczenie w czasach przedrozbiorowych, by następnie dokonać tego samego dla pierwszych lat panowania pruskiego. Interesującymi były konkluzje, w których Pan Dariusz zwrócił uwagę na pozytywne i ujemne skutki zaboru pruskiego dla rozwoju miast na Kujawach. Jako ostatnia w tym panelu wystąpiła mgr Barbara Maria Gawęcka, która przedstawiła życie i twórczość Franciszka Ksawerego Kowalskiego. Zwróciła ona uwagę na jego znaczenie dla przebudowy Kielc w XIX m.in. remont tzw. gmachu Leonarda, projekt wieżyczki w kościele św. Trójcy.

Ostatni panel pierwszego dnia konferencji dotyczył Miast polskich po II wojnie światowej. Obradom tej części przewodniczył dr Jarosław Kłaczkow z Instytutu Historii i Archiwistyki UMK, a rozpoczął je referat Piotra Księżniakiewicza, który omówił rozwój przestrzenny Solca Kujawskiego w latach 1945 – 1975. Jako druga głos zabrała Katarzyna Woniak z Uniwersytetu w Augsburgu. Zaprezentowała ona jak na przykładzie małego miasteczka Łobez można dokonać analizy przestrzeni miejskiej. Pani Katarzyna zwróciła uwagę na przestrzeń symboliczną, która pozostała po dawnych niemieckich i żydowskich mieszkańcach miastach oraz tego jak wykorzystywana jest ona obecnie do budowania tożsamości mieszkańców Łobza. Również kolejny referat autorstwa mgr Tomasza Siewierskiego z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego nawiązywał do tej tematyki. Autor wystąpienia skupił się na roli wykorzystania dziejów Wrocławia przez Polskich historyków, których zadaniem było podkreślenie „polskości„ tego miasta. Zwrócił również uwagę, iż historia w czasach komunistycznych odgrywał istotną rolę w polityce państwa, szczególnie w przypadku tzw. ziem odzyskanych. Ostatnim akcentem referatu mgr Siewierskiego było przedstawienie tego jak dzieje Wrocławia przedstawiane są po 1989 r. Jako ostatnia tego dnia wystąpiła Monika Nowakowska, która wygłosiła referat zatytułowany ”Perspektywy metropolii bydgosko-toruńskiej w świetle badań empirycznych.”

15 październik 2010 r.

Drugi dzień obrad rozpoczął panel Miasto wobec Boga – religijność mieszczan na przestrzeni dziejów. Jako pierwsza wystąpiła mgr Julia Możdżeń z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, która przedstawiła referat zatytułowany „Miasto pod panowaniem diabelskim. Gdański dominikanin w obliczu następstw rewolty społecznej z lat 1525 – 1526. Autorka wystąpienia wykorzystując kronikę Szymona Grunaua, gdańskiego dominikanina omówiła relacje jakie panowały w latach 1525 – 1526 w mieście nad Motławą. Istotny element jej wystąpienia zajęła próba opisania zjawiska demonizacji protestantów w owym dziele. Po referacie o tematyce „diabelskiej” głos zabrał Marcin Sumowski, który przedstawił rolę duchownych w przestrzeni miejskiej średniowiecznego Torunia. Młody historyk podkreślił, iż punkt wyjścia do jego badań stanowią ostatnie ustalenia Piotra Olińskiego dotyczące beneficjów. W dalszej części wystąpienia skupiła się na omówieniu dotychczasowego stanu badań oraz bazy źródłowej. Najważniejszą część referatu stanowiła próba przedstawienia celów i pytań badawczych, które należałoby zastosować w omawianej tematyce. Jako ostatni w tym bloku tematycznym wystąpił mgr Andrzej Buczyło, który skupił się na przedstawieniu stanu majątkowego świątyń unickich w miastach królewskich z powiatu brzeskolitewskiego. Podstawą źródłową była najstarsza niemal kompletnie zachowana wizytacja z tych terenów, przeprowadzona w latach 1725-1726.

Kolejna grupa referatów dotyczyła Kultury w przestrzeni miast, zapoczątkowało ją wystąpienie dr Izabeli Bogdan z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. Autorka referatu omówiła znaczenie muzyki w przestrzeni miejskiej Królewca w XVI/XVII wieku. Interesującym wątkiem było podzielenie miasta na kilka płaszczyzn, w których muzyka odgrywała istotną rolę, były to m.in. Kościół, otoczenie zamku książęcego i uniwersytetu. Po wystąpieniu typowo historycznym, kolejne dwa referaty wpisywały się w interdyscyplinarny charakter konferencji. Pierwszy z nich wygłosiła Kamila Siuda, która w swych badaniach skupiła się na roli anioła w przestrzeni miejskiej współczesnego Torunia. Omówiła jego znaczenie jako herby miasta Kopernika oraz współczesnego jego wykorzystania w zabudowie starówki. Ponadto podkreśliła, iż o ile w czasach przeszłych anioł w Toruniu był łączony ze sferą sacrum, tak obecnie stał się z najważniejszych elementów miejskiego marketingu. Następnie głos na konferencji zabrały mgr Marta Akincza i mgr Urszula Knercer-Grygo, które skupiły się na przedstawienie roli terenów zielonych we współczesnych miastach. Autorki referatu przedstawiły historię zastosowania zieleni jako jednego z elementów upiększających miasto począwszy od XVIII w., by następnie skoncentrować się na czasach nam współczesnych. Zwróciły m.in. uwagę na niebezpieczeństwa jakie niesie za sobą wykluczenie z przestrzeni miejskiej tych terenów. Jako ostatnia w panelu swój referat wygłosiła mgr Magdalena Spychaj z UMK, która omówiła na podstawie Spisu o krim z XV w. upodobania kulinarne bogatego mieszczaństwa czeskiego.

Następna sesja dotyczyła różnych form życia miejskiego. Jako pierwszy wystąpił mgr Bartłomiej Łyczak, omówił najstarsze malarskie przedstawienia Torunia. Młody historyk sztuki zwrócił uwagę m.in. na symboliczne tło obrazów, w których miasto Kopernika jest tłem dla scen biblijnych i alegorycznych. Po wystąpieniu dotyczącym Torunia uczestniczy konferencji zostali przeniesieni do największego z miast Prus Królewskich w okresie wczesnonowożytnym, Gdańska. Referat mgr Piotra Paluchowskiego dotyczył zmian jakie w nim zaszły po pierwszym rozbiorze Rzeczypospolitej. Doktorant z Uniwersytetu Gdańskiego do zobrazowania tych zjawisk posłużył się gdańską gazetą Wöchentliche Danziger Anzeigen und dienliche Nachrichten z lat 1772-1773. Kolejny referat, autorstwa Joanny Kalickiej, dotyczył obrazu Warszawy w niemieckich bedekerach z II wojny światowej. Zwróciła uwagę na rolę przewodników po stolicy w akcji propagandowej, gdzie akcentowana głównie „niemiecką„ przeszłość miasta i wpływ na jego rozwój. Zupełnie inny charakter, miało wystąpienie mgr Agnieszki Osińskiej z Uniwersytetu Wrocławskiego, która zaprezentowała nam współczesny charakter miasta jako elementu popkultury. Miasto, według młodej badaczki, znacznie różni się od greckiego ”polis”. W obecnych czasach cechuje je mozaikowość, poetyka wideoklipu i ikonosfera. Przewija się we współczesnej literaturze, sztuce i kinematografii. Jest, jak uważa Pani Agnieszka jedną z ikon popkultury.

Ostatnia część konferencji została poświęcona dziejom marginesu społecznego, zapoczątkowało ją wystąpienie mgr Łukasz Kępskiego. Doktorant z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu przedstawiła losy Żydów w wielkich miastach Prus Królewskich w XVIII w. Celem referatu była próba odpowiedzenia na pytanie, co determinowało relacje pomiędzy starozakonnymi a mieszkańcami Elbląga, Gdańska i Torunia. Czy była to religia? Czy czynniki społeczno – gospodarcze? Przytaczając wiele przykładów, autor referatu wykazał, iż raczej ten drugi powód wpływał na niechętny stosunek do Żydów w Prusach Królewskich. Kolejny referat, dr Mateusza Rodaka z Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, wywołał wielkie zaciekawienie i obudził nieco zmęczonych trudami drugiego dnia uczestników konferencji. Wystąpienie dotyczyło zakładów opieki społecznej w przedwojennej Warszawie. Dr Rodak omówił szczegółowo nie tylko historie tych instytucji, ale przytoczył również wiele ciekawych anegdot z życia warszawskiego marginesu społecznego. Następna uczestniczka mgr Dominika Czarnecka zwróciła uwagę na problem współczesnych nam osiedli zamkniętych, które nie zawsze powstają z powodu większego poczucia bezpieczeństwa. Na przykładzie toruńskich osiedli przedstawiła kontrowersje jakie wywołują m.in. konflikty pomiędzy mieszkańcami stref zamkniętych a ludnością z zewnątrz. Część naukową konferencji zakończyło wystąpienie mgr Marty Żakowskiej z UAM w Poznaniu, która w swoim referacie omówiła współczesne miejskie grupy protestu w Rosji.

Po zakończeniu udanych obrad, które w większości kończyły się długimi dyskusjami, uczestnicy udali się na uroczystą kolację.

16 października 2010 r.

W trzecim dniu konferencji organizatorzy zaplanowali zwiedzanie Torunia, które rozpoczęło się w tradycyjnym miejscu spotkań, czyli pod „Kopecem”, pomnikiem Mikołaja Kopernika. Uczestnicy zobaczyli m.in. Stare Miasto i Nowe Miasto Toruń z kościołami Najświętszej Marii Panny, św. Janów i św. Jakuba. Zapoznali się z historią toruńskiego ratusza i Dworu Artusa. Po zwiedzaniu wszyscy udali się na wspólny posiłek, by następnie odjechać do swoich miast.

Podsumowanie

Jak pokazała różnorodności referatów, istnieje duże zainteresowanie tematyką miejską wśród młodych badaczy. Konferencja w Toruniu po raz kolejny udowodniła, iż spotkania przedstawicielu wielu różnych dyscyplin mogą prowadzić do ciekawych rozwiązań. Zarówno pod względem naukowym jak i organizacyjnym konferencja okazała się dużym sukcesem. Mamy nadzieję, że to nie ostatnie takie przedsięwzięcie zorganizowane w mieście Mikołaja Kopernika.