„Ottonowie. Władza królewska bez państwa” - G. Althoff - recenzja

Co jakiś czas pojawiają się książki, które, wykorzystując najnowsze odkrycia naukowe, naświetlają na nowo pewne wydarzenia, okresy, czy postacie. Dzieło Gerda Althoffa jest jedną z tego typu książek. Podejmuje on się ukazania dziejów państwa w okresie rządów saskiej dynastii Ludolfingów (zwanej też dynastią Ottonów).

Książka, tak jak wszystkie z serii Biblioteka Humanisty wydawanej sumptem Wydawnictw Uniwersytetu Warszawskiego, jest dotowana przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego jako podręcznik akademicki. Recenzowana przez znakomitych polskich historyków – Jerzego Strzelczyka i Jacka Banaszkiewicza, gwarantuje to jej wysoki poziom merytoryczny. Także sam Autor jest wybitnym niemieckim historykiem, zajmującym się historią średniowiecznych Niemiec [...]. Jest autorem wielu książek i artykułów jak czytamy w biogramie.

Przechodząc już do samej zawartości, zauważamy bardzo czytelny i rozsądny podział na rozdziały. Jest ich siedem. Pierwszy przybliża nam drogę dynastii Ludolfingów do władzy, kolejne opowiadają o poszczególnych władcach: od Henryka I do Henryka II, ostatni natomiast zbiera i podsumowuje wątek, który przewija się przez całą książkę, można go określić w skrócie jako teorię sprawowania władzy. Pod tym pojęciem rozumiem prawa i obowiązki władcy, oraz konkretne działania i rytuały, mające w omawianym okresie zasadniczą rolę. Właśnie tym wątkiem Autor spina swoje dzieło, opisując działania i reakcje poszczególnych panujących, sposoby zażegnywania konfliktów, stosunki w możnowładcami. Według niego właśnie model sprawowania władzy jest specyfiką okresu rządów Ottonów, daje temu wyraz w podtytule swojego dzieła.

Prof. Althoff w bardzo wyczerpujący sposób opisał rządy kolejnych władców. Rzetelnie odnosząc się do źródeł, nie powielając stereotypów, niejednokrotnie snując własne teorie (moim zdaniem bardzo rzeczowo uargumentowane) i obalając dawne. Watek, który podniosłem powyżej, pozwala, odrywając się od historii politycznej i społecznej, wejść w mentalność ówczesnych możnowładców. Autor kilkakrotnie zastrzega w swoim dziele, aby nie przystawiać współczesnych pojęć do tamtejszych czasów, w których akty rytualne (takie jak odpowiednie powitanie, zasiadanie przy stole w wyznaczonej kolejności, czy koronacja królewska) były wyznacznikiem ładu społecznego. Przy tym wszystkim nie można mieć uwag do opisywania wydarzeń i faktów historycznych. Widać, że Autor jest znawcą epoki i w znakomity sposób potrafi o niej pisać. Rządy każdego władcy opisane są szczegółowo, na tyle na ile pozwalają źródła. Wydaje mi się, że jest to najlepsza książka na polskim rynku na ten temat. Poruszane wątki władców Polski, czynią z tej pozycji także świetne uzupełnienie wiedzy na temat Mieszka I i Bolesława Chrobrego i ich stosunków z cesarstwem.

Odnosząc się do sposobu w jaki książka została wydana, należy zauważyć, że spełnia ono kryteria dobrej pracy naukowej. Na końcu znajduje się skorowidz nazw miejscowych i osobowych oraz tablica genealogiczna rodu Ottonów. Rzecz przydatna jeżeli chcemy się zorientować, kto należał do rodu królewskiego i kto mógł ubiegać się o koronę. Jednak to co zwróciło moją uwagę najbardziej to bibliografia, która jest ogromna. Mamy tutaj prawie trzydzieści stron z wymienionymi źródłami i opracowaniami. Do każdego rozdziału jest osobna bibliografia, autor podaje nawet odpowiednie pozycje do wielu wątków, co do których potrzebne są dalsze badania. Jedynym mankamentem jest to, iż wszystkie te dzieła są w języku naszych zachodnich sąsiadów.

Oprócz tego, należałoby dodać do książki jakieś ryciny, których (przynajmniej mnie) brakowało. Skoro Autor porusza wątki rytuałów średniowiecznych, to warto byłoby dać przykład w formie rysunku. Tym bardziej, że jak wiemy przedstawienia takich rytuałów były właśnie częstym motywem.

Na koniec chciałbym wspomnieć o wyglądzie książki. Wydana została na dość dobrym papierze, jednak miękka okładka i klejone strony mogą spowodować szybkie zniszczenie. Wspominałem już w związku z inną pozycją z tej serii, że podręczniki powinno się wydawać w twardych okładkach (tym bardziej że są dotowane przez MNiSW). Jednak nie może to stanowić głównego zarzutu wobec książki, która mimo wszystko wydana jest solidnie i estetycznie.

Podsumowując, dzieło prof. Althoffa to praca naukowa na najwyższym poziomie. Nie jest tylko powtórzeniem starych tez. Autor przedstawia w niej wyniki swoich dociekań naukowych. Poruszając także temat kultury średniowiecza w aspekcie sprawowania władzy przez monarchów, sprawia, że książką mogą się zainteresować miłośnicy kultury średniowiecza jako całości (a nie tylko miłośnicy epoki Ottonów). Najbardziej polecam jednak tę pozycję studentom historii, jest znakomita.

Plus minus:
Na plus:
+ podjęcie wątków metody sprawowania władzy
+ ogromna bibliografia
+ wyczerpanie tematu
+ dobre tłumaczenie
+ tablica genealogiczna
+ brak błędów edytorskich
+ estetyczne wydanie

Na minus:
- cała bibliografia po niemiecku
- miękka okładka
- brak ilustracji

Tytuł: Ottonowie. Władza królewska bez państwa
Autor: Gerd Althoff
Wydawca: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
Data wydania: 2009
ISBN/EAN: 978-83-235-0599-0
Liczna stron: 229
Oprawa: miękka
Cena: ok. 37 zł
Ocena recenzenta: 9/10