„Archeologia” - G. M. Della Fina - recenzja

Kupując tę książkę, czytelnik staje się nabywcą niemal wzorcowego przedstawienia archeologii, zarówno jako nauki z jej trudną nomenklaturą, ale też jako przygody czekającej na każdego o wystarczająco szerokich horyzontach. Nie trzeba być bowiem archeologiem, by zrozumieć starożytne cywilizacje, ani by pokochać piękno antycznego świata. To wszystko stara się przedstawić w swojej książce, czy raczej albumie, włoski archeolog Giuseppe M. Della Fina.

Ten wybitny etruskolog, a zarazem propagator wiedzy archeologicznej, oddaje nam, więc dzieło doskonale przygotowane, utworzone we współpracy z licznymi specjalistami . Składa się ono z dwóch części pt.: Archeologia – techniki i metody oraz Stanowiska i odkrycia archeologiczne na świecie, podzielonych na liczne, acz zwięzłe rozdziały poświęcone poszczególnym zagadnieniom. Wszystkie one są dobrze rozpisane w spisie treści, zaś pojedyncze pojęcia wymagające dodatkowej interpretacji wytłumaczone są na końcu książki, tuż przed 4 indeksami: nazwisk, miejsc, postaci mitologicznych i pojęć technicznych. Niestety brak jest bibliografii.

Zagłębiając się w książkę, pierwszym co napotkamy, będą fotografie. Stanowią tu one nieodzowne uzupełnienie tekstu, a wraz z grafikami i licznymi mapami, pozwalają przedstawiać poszczególne zjawiska. Od zdjęć rozpoczynają się też poszczególne rozdziały i praktycznie nie ma strony ich pozbawionej. Wielkim plusem jest to, iż wszystkie zdjęcia, oprócz fotografii archiwalnych, są kolorowe. Cieszą więc oko czytelnika nie tylko swoimi wartościami dydaktycznymi, ale też artystycznymi. To samo tyczy się map i planów dołączonych do każdego opisu stanowiska archeologicznego. Pokazują one układ badanych stanowisk, a także umiejscawiają je na mapie kontynentu pokazując ich korelacje z regionem.

Pierwsza część książki (stanowiąca tylko 20% jej objętości), poświęcona jest wyjaśnieniu, czym tak naprawdę jest archeologia. Autorem jej jest w całości Della Fina, który rozpoczyna wywód swój od wyjaśnienia pojęcia, stara się umiejscowić ją prawidłowo jako samoistną gałąź nauki, nie zaś jako naukę pomocniczą historii, antropologii, czy geografii. Nakreśla on ramy czasowe jej rozwoju, obrazując przy tym, jak w czasie wieków zmieniało się podejście do niej kręgów naukowych. Zaczyna więc od czasów Tukidydesa, badającego groby na wyspie Delos, Horacego zaś i cesarza Klaudiusza czyni etruskologami. Następnie przedstawia odkrycia i fascynacje starożytnością doby renesansu i oświecenia, a także dokładniej prezentuje losy archeologii w wiekach XIX i XX kiedy tak naprawdę nastąpił jej rozwój.

Sam opis metod archeologicznych jest dość uproszczony – książka ta jest bowiem wybitnie dziełem popularnonaukowym. Przedstawia jednakże poruszone tematy w sposób klarowny, a wprowadzając w terminologię archeologiczną jest odpowiednią bazą do dalszych własnych poszukiwań. Opisy poszczególnych metod są odpowiednio zaznaczone w głównym tekście, występują też liczne ramki i didaskalia pozwalające na zdobycie informacji w nim nie występujących. Jeszcze raz warto tu zaznaczyć, iż prawie każda technika i metoda jest opisana także w sposób wizualny. W przypadku zdjęć z wykopalisk, czy badań dendrochronologicznych mają one duża wartość poznawczą, inne zaś tylko artystyczną.

Druga część publikacji poświęcona jest opisom poszczególnych stanowisk archeologicznych. Podzielone są one na siedem regionów historyczno-kulturowych, wewnątrz, których zostały chronologicznie uszeregowane. Istotne jest, iż stanowiska te opisywane są przez różnych badaczy, opatrujących niekiedy swoje wywody dozą subiektywizmu (zauważalne jest faworyzowanie kultur italskich, przy całkowitym pominięciu kultur Europy środkowej i wschodniej). Powoduje to jednak, iż narracja jest żywa i barwna, nie stanowi bowiem zlepku faktów zgromadzonych przez jednego autora, który nie byłby w stanie  tego wszystkiego tak dobrze opisać. Mimo to nie możemy oczywiście odmówić autorowi erudycji.

Wszystkie stanowiska opisane są według jednaj konwencji – czyni to kompozycję czytelną i spójna. Za każdym razem przedstawiona jest historia poznawania zabytku, potem zaś dopiero jego własne dzieje. Na końcu zaś jest ono opisane z przedstawieniem funkcji poszczególnych obiektów. Do opisów dołączone są liczne didaskalia, takie jak notki biograficzne ważniejszych postaci, jak też kalendarium badań stanowiska na marginesie. Do każdego stanowiska opisanego są też przygotowane dwie mapy: regionu historyczno-kulturowego oraz plan obiektu, a także liczne zdjęcia i historyczne ryciny. Same opisy mają równą długość, w zależności od wagi stanowiska i wiedzy, jaką o nim posiadamy. Teksty pisane są językiem przyjemnym, aczkolwiek zauważyć można tendencję niektórych autorów do nadmiernego używania terminów naukowych, zwłaszcza w sferze architektury.

Oprócz tego warto opisać samą „fizyczność” dzieła. Jest to książka dobrze oprawiona i zszyta. Brak obwoluty czyni ją ładniejszą, jednak też okładka dość szybko się rysuje. Jakość papieru i zdjęć jest nienaganna, tak samo jak kompozycja stron, która jest przyjemna dla oka i ułatwia jednoczesne korzystanie z tekstu głównego jak i informacji pobocznych.

Książka ta posiada jednak również nieliczne wady. Podstawową jest tu brak bibliografii, co utrudnia ewentualnym zainteresowanym poszukiwań rozwinięć zaprezentowanych w książce pojęć. Publikacja ta, aż prosi się o bibliografię podobną do tej z Archeologii Colina Renfew – „światowej” i polskiej, dodanej przez redakcję. Dodatkowym mankamentem są o dziwo nie tak nieliczne błędy językowe, jak też nietłumaczenie pewnych nazw własnych, co ułatwiłoby zrozumienie tekstu. O dziwo to samo tyczy się map, gdzie w jednym przypadku mapa została tylko połowicznie przełożona z włoskiego. Polskiego czytelnika może także zastanawiać brak jakichkolwiek wzmianek o polskich wykopaliskach, czy w ogóle zabytkach północy. Jest to częściowo zrekompensowane dodatkowymi ramkami polskiej redakcji odnośnie naszych rodzimych archeologów. Z ignorowaniem zabytków Barbarii wiąże się jeszcze jeden, nie do końca pozytywny fakt. Co znamienne bowiem dla pisarzy z krajów o bogatej architekturze historycznej, badacze skupiają się głównie na budynkach i ich układzie, mało zaś uwagi poświęcając innym znaleziskom, w czym przodują ich północni sąsiedzi. Nie jest to jednak wielki minus książki, lecz po prostu założenie wynikające z doktryny badaczy państw śródziemnomorskich.

Reasumując, pisana pod redakcja Giuseppe M. Della Fina Archeologia jest z pewnością pracą wartą polecenia. Jest to książka popularno-naukowa, czy może raczej typowo popularyzacyjna. Przedstawia ona poruszone tematy z historii i metodologii archeologicznej w sposób jasny i zwięzły, choć czasem przykrótki, ułatwiając jednak poszukiwania wiedzy na własna rękę. Liczne informacje poboczne czynią ją dostępniejszą dla odbioru przeciętnego widza, tak samo jak May i zdjęcia pozwalające prześledzenie danych zjawisk w terenie. Dodatkowo olbrzymia liczba zdjęć i wszelkiego rodzaju grafik, czyni książkę tą prawie albumem, który przy cenie ok. 60 złotych i grubości 288 stron jest dziełem wyjątkowo tanim.

Wszystkie więc te powody umożliwiają mi bez wahania podpisać się pod oceną 8,5 dla tej książki .

Plus minus:
Na plus:
+szata graficzna (ogromna ilość zdjęć i dobre rozplanowanie stron)
+jakość wykonania
+cena
+praca synkretyczna, pokazująca archeologię w oczach wielu badaczy
+ciekawa forma przekazania informacji, zachęca do szukania ich na własną rękę
+erudycja autora
+przydatne didaskalia i słowniczek
Na minus:
-nieliczne błędy i braki przekładu
-ignorowanie dziedzictwa Europy Środkowej i Wschodniej
-wyraźne ukierunkowanie na antyk śródziemnomorski
-brak bibliografii

Tytuł: Archeologia 
Autor: Giuseppe M. Della Fina
Wydawnictwo: Świat Książki
Data wydania: 2009
ISBN/EAN: 978-83-247-1321-9
Stron: 288
Oprawa: twarda
Cena: od ok. 55 do 64 zł
Ocena recenzenta: 8.5/10