„Hitler Anatomia zła” - G. Victor - recenzja

Do rąk polskiego czytelnika po dwunastu latach od jej światowej premiery trafia niezwykła książka, w której autor podejmuje się analizy osobowości Adolfa Hitlera. Doktor George Victor, psychoterapeuta z długoletnią praktyką, próbuje rozwikłać jedną z najważniejszych tajemnic XX w.

Książka została podzielona na dwie części. Pierwsza jest próbą odpowiedzi na pytanie: co stworzyło charyzmatycznego przywódcę? Autor dokładnie przygląda się uwarunkowaniom rodzinnym Hitlera. Godny uwagi jest rys psychologiczny Aloisa Hitlera, kluczowej postaci w życiu Führera. Na kartach Mein Kampf Hitler wielokrotnie przywoływał swoją matkę, która stała się dla niego wzorem w kreowaniu wizerunku niemieckiej kobiety. Pozycja społeczna Klary, jej małżeństwo z dużo starszym mężczyzną, poronienia i konflikty małżeńskie były podłożem nadzwyczajnej więzi matka-syn, która miała ogromny wpływ na kształtującą się osobowość dorastającego chłopaka. Trudny charakter ojca i wyraźnie niższa pozycja matki w związku sprawiły, że Hitler wykształcił w sobie obraz ojca tyrana i matki ostoi miłości. Nakreślenie atmosfery panującej w domu Adolfa Hitlera i zrozumienie jej wpływu na jego osobowość nie ma usprawiedliwiać jego działań, ani wywoływać współczucia, co wyraźnie podkreśla autor.

Część druga jest odejściem od chronologicznej opowieści o Hitlerze na rzecz analizy poszczególnych aspektów jego osobowości. Niezwykle interesujący jest rozdział pt. Przekształcanie siebie, w którym autor opisał czynniki, które miały największy wpływ na formułowanie świata wewnętrznego Hitlera: destrukcyjność, siłę woli, agresję i dysocjację powstałą w dzieciństwie. Psychoterapeuta  próbuje odpowiedzieć na często stawiane pytanie: w jaki sposób człowiek z wielkimi kompleksami i ogromnym poczuciem niższości stanął na czele Niemiec i stał się panem życia i śmierci? Godny uwagi jest rozdział poświęcony charyzmie, która uwiodła miliony Niemców. Autor pokusił się również o zbadanie źródeł obsesji Hitlera na punkcie czystości krwi. Na krytykę zasługuje kategoryczność formułowanych sądów. Autor nie zostawia sobie marginesu błędu, co moim zdaniem jest odważnym posunięciem. W ostatnim rozdziale autor wysuwa niezwykle interesującą tezę dotyczącą motywów wojskowych decyzji Hitlera. George Victor uważa, że prawdopodobnie celem nie było zwycięstwo, a przedłużanie działań wojennych.

Niestety interesująca analiza osobowości Hitlera jest zakłócona kilkoma informacjami, które wzbudzają sporo wątpliwości. Dotyczą one głównie życia intymnego Hitlera, które nieraz było pożywką dla sensacyjnych opowieści nie znajdujących pokrycia w rzeczywistości. Przy opisie intymnej sfery życia Führera zalecana jest niezwykła ostrożność, której moim zdaniem autor nie zachował (co jest niezrozumiałe, gdyż sam napisał, że sfera ta była i jest tematem wielu plotek i spekulacji, a mam wrażenie że w kilku miejscach sam je mnoży). Zarówno w pierwszej jak i w drugiej części pojawiają się sensacyjne informacje nieopatrzone żadnymi przypisami, np. autor pisze, że w wieku dwunastu lat Hitler został ukarany za molestowanie seksualne dziewczynki. Ian Kershaw w trzytomowej biografii Hitlera nie odnotował takiego incydentu:

„Można powiedzieć niemal z pewnością, że aż do opuszczenia Wiednia w wieku dwudziestu czterech lat Hitler nie miał żadnych doświadczeń seksualnych„1

George Victor pisze, że Hitler podczas stosunków seksualnych opowiadał swoim partnerkom o wojnie i torturach, a w kancelarii naruszał przyjęte standardy przyzwoitości oglądając filmy pornograficzne i zapraszając nagie tancerki. Źródeł tych informacji również nie znajdziemy.

Nieścisłości czy wręcz błędne informacje dotyczą również innych aspektów życia Hitlera. Na szczęście tłumacz, Sławomir Kędzierski, odsyła czytelnika do przypisów w tych krytycznych punktach, np. na stronie 118 George Victor pisze, że Rudolf Hess, Ernst Röhm i Heinrich Hoffmann byli homoseksualistami. O ile jedno nazwisko nie wzbudza żadnych wątpliwości, o tyle w dwóch pozostałych przypadkach nie zostało to potwierdzone. Tłumacz jest czujny, gdy psychoterapeuta pisze o Lebensbornie, Heydrichu czy obrazach Franza von Stucka.

Analiza osobowości Hitlera jest zadaniem niezwykle trudnym. Psychoterapeuta nie ma bowiem dostępu do najważniejszego źródła jakim jest sam pacjent. Jego wiedza opiera się więc na dokumentach, zeznaniach, archiwalnych filmach. Formułowane sądy zawierają więc pewien margines błędu, o którym George Victor zapomina. Stawia kategoryczne sądy, tylko w kilku miejscach używa słowa „prawdopodobnie”. Razi również pewna niekonsekwencja dotycząca strefy intymnej życia Adolfa Hitlera.  Z jednej strony psychoterapeuta zwraca uwagę na jego wycofanie, zawstydzenie własną cielesnością, lęk przed rozbieraniem się, odrzucenie instytucji małżeństwa, a z drugiej pisze o wybujałym życiu erotycznym i niezwykłych wymaganiach seksualnych dyktatora. Czytelnik może się poczuć nieco zagubiony.

Książka jest interesującą analizą osobowości Hitlera, która może stanowić świetne uzupełnienie wcześniejszych prac na ten temat (polski czytelnik może sięgnąć jeszcze do Anatomii ludzkiej destrukcyjności Ericha Fromma, Dlaczego poszli za Hitlerem? Stephana Marksa). Mimo wielu zastrzeżeń uważam, że książkę warto przeczytać, bo przybliża ona nas do zrozumienia motywów działań Hitlera.

Plus minus:
Na plus:
+ kompleksowa analiza osobowości Hitlera
+ bardzo dobre tłumaczenie z komentarzem
+ dobre wydanie
+ duża, czytelna czcionka
+ obszerna bibliografia
+ indeks nazwisk
+ krótkie kalendarium życia Adolfa Hitlera
Na minus:
- brak przypisów przy podawaniu kontrowersyjnych informacji dotyczących życia seksualnego Adolfa Hitlera
- podawanie nieścisłych, a czasem nawet nieprawdziwych informacji
- kategoryczność formułowanych wniosków

Tytuł: Hitler Anatomia zła
Autor: George Victor
Wydawca: Wydawnictwo Wołoszański
Data wydania: 2010
ISBN: 978-83-89344-84-7
Stron: 448
Oprawa: miękka
Cena: ok. 40 zł
Ocena recenzenta: 7/10

1. I. Kershaw, Hitler 1889–1936 Hybris, Poznań 2004, s. 39. [↩]