„Piękny wiek XIX” - J.W. Borejsza - recenzja

Oto mam przed oczami najnowsze wydanie klasycznego już dzieła profesora Jerzego W. Borejszy Piękny wiek XIX. Nie jest to tylko kolejne odkurzenie jednego ze starych podręczników, których dokonuje się co jakiś czas głównie ze względu na studentów. Autor uzupełnił swoją książkę o kolejne eseje – stare i nowe. Dzięki temu pozycja ta staje się pełniejsza i ciągle żywa swoją aktualnością. Bierzmy się zatem do czytania.

Co takiego pięknego było w wieku XIX? Gdy zestawimy tę epokę z – minionym już na szczęście – tragicznym wiekiem XX, odpowiedź nasunie się sama. Ludzie tamtej epoki nie mieli doświadczeń totalitaryzmów i wojen światowych. Przyszłość rysowała się w jasnych barwach, chociaż życie nie było łatwiejsze niż dziś. Wierzono że postęp w technice i medycynie rozwiąże wiele problemów. Demokraci wierzyli w hasła równości, wolności i braterstwa, socjaliści w obalenie kapitalizmu, liberałowie upajali się panującą wolnością. Wydawało się, że świat zmierza ku lepszemu. Mniej więcej w ten sposób sam Autor we Wstępie wyjaśnia pochodzenie tytułu swojego dzieła.

Czym jest omawiana książka. Na pewno nie typowym podręcznikiem. Powinna być raczej traktowana jako jego dopełnienie. Jest to zbiór esejów – dłuższych i krótszych – uszeregowanych ze względu na tematykę w sposób chronologiczny. Pracę prof. Borejszy można podzielić na dwie części. Pierwsza – większa – to eseje dotyczące sprawy polskiej ułożone w taki sposób, aby mogły one prezentować spójną ciągłość historyczną. Druga część to teksty podsumowujące i uogólniające – rozprawiające się z dziejami z pewnej perspektywy i w szerszym ujęciu. Oddzielnym typem są tutaj esej, które mają charakter biograficzny – jest ich kilka.

To co wiadomo o profesorze Borejszy (sam o tym pisze we Wstępie), to Jego sympatie dla socjalizmu i ogólnie pojętej lewicy. Dlatego też większość dzieła zajmują teksty dotyczące tej tematyki, którą, jak uważa Autor, zdeprecjonowano i zafałszowano w okresie Polski Ludowej. Tym samy Autor oddaje hołd polskim ruchom socjalistycznym i rewolucyjnym w XIX wieku. Mimo że nie jestem zwolennikiem socjalizmu ani lewicy, to teksty pana profesora czytało mi się bardzo dobrze. Tym bardziej że stara się on zachować obiektywizm, a tekst w którym, w gruncie rzeczy, pozytywnie oceniono margrabiego Wielopolskiego jest tego dowodem. Nie zmienia to faktu, że gros esejów dotyczy rewolucjonistów i ruchów rewolucyjnych.

Niektóre z tych prac są doprawdy znakomite, reszta zaś jest co najmniej dobra. Poza wspomnianym – na temat Wielopolskiego – do najlepszych, moim zdaniem, należą teksty o wojnie krymskiej, Komunie Paryskiej, Bismarcku, generale Bemie, księciu Czartoryskim, dwóch historykach (to nowość w tym wydaniu): Stefanie Kieniewiczu i Henryku Wereszyckim i kilka innych. Są tutaj także świeże prace – jedna nawet z dopiero co zakończonego roku. Ogólnie jest 16 nowych esejów (wszystkich jest 40), w głównej mierze są to prace podsumowujące z końca książki. Rozliczające się z wizją Polaka – rewolucjonisty, mentalnością naszych XIX-wiecznego rodaków i ze słynnym Słoń a sprawa polska. Ogólnie mówiąc, dzieło jest bardzo zgrabnie ujęte w całość, a wydanie jest dobrze przemyślane.

Do wydawnictwa PWN rzadko można się przyczepić. Tak jest i tym razem. Mimo że książka jest w miękkiej okładce, to praktycznie brak jej wad. Ogromnym plusem są ilustracje, bardzo szczególne – pochodzące ze zbiorów Autora. Jest ich sporo i samo przejrzenie może być wielką gratką. Są to fotografie, portrety, karykatury itp. Na końcu książki znalazł się indeks nazwisk, oraz lista publikacji, gdzie eseje z omawianego zbioru znalazły się po raz pierwszy. Wskazówki bibliograficzne znajdziemy w licznych i skrupulatnie czynionych przypisach.

Na zakończenie wspomnę jeszcze o lekkości z jaką czyta się całość. Autor nie pisze w sposób męczący, a liczne cytaty umilają podróż przez XIX stulecie. Niezwykłą podróż. XIX wiek jawi się w niej naprawdę jako piękny okres. Zachęcam zatem do czytania, ponieważ jest to książka dla każdego.

Plus minus:
Na plus:
+ ciekawa tematyka
+ znakomite ilustracje
+ nowe eseje w 3 wydaniu
+ ładne wydanie
+ duża ilość cytatów
+ przystępny język
+ wartość merytoryczna
Na minus:
- przede wszystkim  o rewolucjonistach (czyli w dużej mierze monotematyczność)

Tytuł: Piękny wiek XIX
Autor: Jerzy W. Borejsza
Wydanie: 2010
Wydawca: Wydawnictwo Naukowe PWN
ISBN: 978-83-01-16427-0
Stron: 509
Oprawa: miękka ze skrzydełkami
Cena: ok. 50 zł
Ocena recenzenta: 9/10