„Stefan Batory” - J. Besala - recenzja

Pierwsze wydanie książki Jerzego Besali1 ukazało się w roku 1992 nakładem Państwowego Instytutu Wydawniczego w serii Biografie Sławnych Ludzi. W zeszłym roku pojawiło się drugie, poprawione i uzupełnione. Oprócz zmian w zawartości zmienił się wydawca, którym stał się Zysk i S-ka.

Biografia składa się z sześciu części, z których każda została podzielona na rozdziały, ta jasna i klarowna kompozycja znacząco ułatwia „poruszanie„ się po opracowaniu. Część pierwsza zajmuje się siedmiogrodzkim okresem życia Batorego. Druga ukazuje jego drogę i ”starania” o koronę Rzeczypospolitej. Trzecia przedstawia pierwsze lata (l. 1576-1578) panowania Madziara na polskim tronie. Następna ukazuje przygotowania Batorego do wojny z Moskwą, której poświęcona została kolejna część. Ostatnia prezentuje schyłkowe lata panowania króla, a także stanowi podsumowanie jego rządów.

Przechodząc zaś do meritum. Na początek należy się pochwała dla wydawnictwa Zysk i S-ka, że zdecydowało się wznowić biografię jednego z polskich królów elekcyjnych. Na słowa uznania zasługuje pierwsza część publikacji, w której przedstawiono pierwsze lata Batorego na tle wielkich wydarzeń i przemian historycznych na Węgrzech, które doprowadziły go z czasem na tron siedmiogrodzki. Jeżeli chodzi o kwestie polityczne i militarne to zostały one ukazane bardzo barwnie, co jest niewątpliwą zasługą umieszczenia w książce nie tylko fragmentów tekstów źródłowych, ale również sentencji łacińskich. Chcąc tym samym jak mówi Autor (s. 447) przybliżyć czytelnikowi epokę w której panował ten jeden z naszych pierwszych królów elekcyjnych. Kolejną zaletą monografii jest styl Autora – lekki i przyjemny w odbiorze. Następnym plusem jest przede wszystkim przedstawienie sylwetki Batorego nie tylko jako wodza i polityka, ale również jako człowieka. Besala w swojej pracy ukazuje więc czytelnikowi nie tylko jego zalety i „miłości”, których ten władca posiadał bardzo wiele. Z nich wymienić należy chociażby pracowitość, polowania czy słuchanie muzyki. Ale również jego wad. W szczególności jego porywczy charakter i nobilitacja swoich rodaków, które przysporzyły mu bardzo wielu wrogów wśród szlachty czy też stosunki z żoną, które nie układały się najlepiej.

Jeżeli chodzi o słabe strony książki, to należy do nich zaliczyć przede wszystkim natłok w tekście różnych informacji i postaci, których nadmiar może miejscami spowodować, że z czasem lektura stanie się dla czytelnika „ciężka„ i nużąca. Pewien zawód mogą odczuć ci, którzy chcieli poczytać sobie dokładnie o działalności polityczno-militarnej tego króla. O ile te pierwsze są jeszcze w miarę dokładnie zaprezentowane to te drugie zostały już pokazane zdecydowanie mniej szczegółowo niż zagadnienia związane z jego życiem prywatnym. W części jej poświęconej Autor opisał wiele wątków mało z nimi związanych, takich jak zainteresowanie się króla kolekcją monet podczas oblężenia Pskowa. Są one niewątpliwie ciekawe, ale mogą one wzbudzić mieszane uczucia. Irytować mogą, używane przez Autora współczesne określenie, a także stereotypowe ”przytyki” do Węgrów. Z mniej poważnych błędów należy zaliczyć niewielką liczbę literówek i wpadek redakcji.

Bibliografia „Stefana…” stanowi wybór dostępnej o nim literatury. Chociaż ciężko ją nazwać wyborem. Przede wszystkim dlatego, że Autor zamieścił w nim oprócz materiałów źródłowych tylko nazwiska twórców uszeregowanych wg poszczególnych zagadnień. Może się zastanawiać dlaczego Autor nie zdecydował się chociaż na wymienienie najważniejszych prac poszczególnych twórców i określenia ich przydatności dla czytelnika. Ułatwiając mu przy tym znacznie szukanie i odnalezienie wartościowszej literatury.

Oprawa edytorska i graficzna może zrobić na czytelnikowi różne wrażenie. Z jednej strony otrzymuje on bardzo ładnie wydaną książkę, w twardej klejono-szytej oprawie z obwolutą, na której znajduje się znany obraz Jana Matejki. Z drugiej jednak strony materiał ilustracyjny, pozostawia sporo do życzenia. Składa się na niego bowiem kilkanaście ilustracji, które nie dość, że są różnej jakości, to niestety (poza kilkoma) nie są zbyt oryginalne i czytelnik raczej miał już możliwość ich oglądania. W skład wkładki wchodzą również dwie mapy, które są naddatek niezbyt dużych rozmiarów. Co należy uznać za znaczący minus.

Podsumowując. Biografia Stefana Batorego jest książką wartą polecenia. Z jednym zastrzeżeniem. Znajdzie ona bowiem uznanie wśród tych, którzy interesują się życiem prywatnym i osobowością Siedmiogrodzianina. Ci którzy chcą zapoznać się szerzej z jego osiągnięciami na polu polityki czy polu bitewnym odsyłam do zamieszczonych w bibliografii autorów.

Plus minus:
Na plus:
+ styl Autora
+ pokazanie sylwetki władcy jako „zwykłego” człowieka
+ tematyka
+ cytaty ze źródeł i sentencje łacińskie
+ przejrzysty spis treści
+ wykorzystany materiał bibliograficzny
+ oprawa edytorska (okładka, papier)
+ indeks
Na minus:
- kwestie polityczno-militarne zostały poruszone w niewielkim stopniu
- w bibliografii są tylko wymienione nazwiska autorów bez wskazania i krótkiego chociażby omówienia najważniejszych ich prac
- literówki i drobne wpadki redakcji
- mało oryginalne ilustracje
- używanie współczesnych określeń; stereotypowe przedstawienie Węgrów
- mapy
- natłok informacji może z czasem utrudnić lekturę

Tytuł: Stefan Batory
Autor: Jerzy Besala
Wydawca: Zysk i S-ka
Data wydania: 2010
ISBN/EAN: 9788375065138
Liczba stron: 466
Oprawa: twarda z obwolutą
Cena: ok. 40 zł
Ocena recenzenta: 7.5/10

1. Ukończył studia historyczne na Uniwersytecie Warszawskim. Zajmował się dziejami Polski szlacheckiej. Opublikował biografię Stanisław Żółkiewski (1988), trzytomowe dzieło Małżeństwa królewskie: Piastowie, Jagiellonowie, Władcy elekcyjni (2006-2007) oraz popularne Tajemnice dziejów Polski. W „Polskim słowniku biograficznym” ukazał się naukowy biogram Stefana Batorego autorstwa Jerzego Besali. Szczególną wagę przywiązuje do psychologicznego rozumienia postaci, co znalazło odbicie w książce Miłość i strach. Dzieje uczuć kobiet i mężczyzn (2010), zaplanowanej na pięć tomów. Jest też autorem licznych artykułów w prasie, współpracuje z „Polityką„ oraz ”Wiedzą i Życiem”. Stefan Batory jest wznowieniem biografii wydanej w 1992 roku, uzupełnionym przez autora o nowszą literaturę przedmiotu. [↩]