„Excubiae Principis. Geneza i zadania żołnierzy kohort pretoriańskich...” - I.A. Łuć - recenzja

Pierwsza publikacja Ireneusza Adama Łucia1 dotycząca kohort pretoriańskich ukazała się kilka ładnych lat temu2. Nie ukrywam, że po zapowiedzi Autora w jej Wstępie o planowanej kontynuacji czekałem na jej pojawienie się z wielką cierpliwością i ciekawością. Pomimo dosyć długiego oczekiwania czekanie opłacało się, gdyż w 2010 roku ukazała się poniżej recenzowana książka3.

Autor podzielił swoją pracę na cztery rozdziały. Pierwszy z nich poświęcił na ukazanie „przodków” gwardii pretoriańskiej, rozpoczynając swoje rozważania od czasów królewskich, a kończąc na rządach Oktawiana. W drugim przedstawił najważniejsze obowiązki i zadania wykonywane przez pretorianów. Trzeci rozdział ukazuje germańskie oddziały gwardii (Germani corporis custodes). Ostatni zaś z nich przybliża nam biogramy prefektów pretoriańskich urzędujących w okresie od 2 r. p.n.e. do 69 n.e.

Przechodząc zaś do omówienia samej pracy. Na wstępie należy się pochwała dla Autora za poruszenie ciekawej tematyki jaką są początki i zadania wykonywane przez najbardziej znaną gwardię rzymską. Jeżeli chodzi o zawartość. To za najbardziej warte uwagi należy uznać trzy pierwsze rozdziały. Pierwszy przede wszystkim dlatego, że I.A. Łuć przedstawia czytelnikowi zarys dziejów pierwszych formacji gwardii w Rzymie – celeres, extraordinari i cohortes praetoriae, które były „przodkami„ najbardziej znanej – pretoriańskiej. Tu warte odnotowania są struktura tego i czwartego rozdziału. Każdy podrozdział dzieli się na dwie zasadnicze części. Pierwszą opisowo-prezentującą dziejów danej formacji i drugą pełniącą funkcję podsumowującą. Drugi rozdział ukazuje czytelnikowi najważniejsze zadania gwardii, które po jego lekturze okazują się bardzo ”monotonne”, gdyż ograniczają się przede wszystkim do ochrony osoby cesarza, a także działaniom zbrojnym, którym Autor poświęcił najwięcej miejsca. Przy tych drugich należą się słowa pochwały dla I.A. Łucia, który skupił się przy ich opisie przede wszystkim na udziale w nich kohort pretoriańskich, skracając pozostałe wątki bezpośrednio ich niedotyczące tylko do niezbędnego minimum. Tu można żałować, że Autor nie zdecydował się przedstawić tej kwestii trochę szerzej, ale najwidoczniej było to spowodowane skromnymi informacjami w źródłach. Skrótowo zostały ukazane inne obowiązki, do których możemy zaliczyć m.in. zwalczanie spisków. Trzeci rozdział jest w pewnych fragmentach podobny do drugiego, dlatego że opisywana w nim formacja złożona z Germanów była w wielu aspektach podobna do tytułowej. W którym ponadto przedstawiono dosyć szczegółowo historię i organizację jednostek gwardii germańskiej. Jeżeli chodzi o ostatni rozdział, poświęcony prefektom pretoriańskim, to jest on głównie zbiorem ich biogramów. Zainteresuje on przede wszystkim miłośników epigrafiki, na której w znacznej mierze oparł się Autor tworząc ten rozdział, ponieważ dla zwykłego czytelnika będzie po prostu nudy.

Autor wykorzystał w swojej pracy liczne materiały źródłowe (zarówno pisane jak i epigraficzne), które nie zostały umieszczone w tekście głównym, a w przypisach. Nie zostały one jednak przetłumaczone – pozostawiono je w łacińskim oryginale. Co należy uznać za dosyć znaczący minus, ponieważ osoby nie znające tego języka muszą zajrzeć do tłumaczeń bądź słownika. W pewien sposób rekompensuje to fakt umieszczenia ich w przypisach, dzięki czemu nietłumaczone fragmenty nie wybijają czytelnika z lektury. Jeżeli chodzi o styl Autora to pomimo jego naukowej formy jest przyjemny w odbiorze i nie powinien on przeszkadzać mniej wprawionemu czytelnikowi.

W pracy nie zauważyłem większych błędów poza pewną ilością literówek. Jedyną rzeczą, która popsuła mi trochę lektura było użycie określenie król brytyjski, a nie brytański, ale jest to rzecz, którą można wybaczyć, gdyż mogła wyniknąć z prostego przeoczenia.

Na Bibliografię pracy składa się trzynaście stron źródeł, artykułów i opracowań w języku polskim, angielskim, niemieckim, francuskim i włoskim. Ich liczba i różnorodność robi nie tylko pozytywne, ale i imponujące wrażenie i pokazuje trud Autora, który włożył on w swoją pracę. Sprawiając tym samym, że czytelnik ma doskonała bazę do rozpoczęcia własnych badań nad poruszanym przez niego w książce zagadnieniami.

Szata graficzna niniejszej pracy prezentuje się skromnie, ale dobrze. Składa się na niego trzynaście zdjęć przedstawiających płaskorzeźby ukazujące legionistów rzymskich oraz kilka monet. Tu należy się pochwała dla wydawcy za ich oryginalność. Za jedyny minus możemy uznać nieumieszczenie w pracy ani jednej mapy. Chociażby jednej ogólnej, na której Autor by zaznaczył miejsca związane z działalnością pretorianów.

Konkludując. Praca Ireneusza A. Łucia jest warta polecenia dla każdego miłośnika zarówno starożytności jak i wojskowości. Z jednej strony otrzymuje on dobre kompendium wiedzy o genezie jednej z najsłynniejszej formacji gwardyjskiej w dziejach. Z drugiej natomiast otrzymuje porządny przewodnik po jej zadaniach nie tylko wojskowych czy reprezentacyjnych, oparty na bogatej literaturze i bazie źródłowej. Mogą do niej zajrzeć również ci, którzy chcą rozpocząć swoją przygodę z antyczną wojskowością, chcący spojrzeć na nią z innej strony.

Plus minus:
Na plus:
+ tematyka
+ styl Autora
+ bibliografia
+ ilustracje
+ wykorzystany bogaty materiał źródłowy (pisemny i epigraficzny)
+ struktura rozdziałów
+ umieszczenie nietłumaczonych fragmentów źródeł w przypisach
Na minus:
- trochę literówek i jedna wpadka językowa
- brak map
- opis działań militarnych mógł zostać przedstawiony szerzej
- nietłumaczone fragmenty źródeł

Tytuł: Excubiae Principis. Geneza i zadania żołnierzy kohort pretoriańskich w starożytnym Rzymie
Autor: Ireneusz Adam Łuć
Wydawca: Wydawnictwo Poznańskie
Data wydania: 2010
ISBN/EAN: 979837171618
Liczba stron: 226
Oprawa: miękka
Cena: ok. 30 zł
Ocena recenzenta: 9/10

1. Jest adiunktem w Zakładzie Historii Starożytnej na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Jest uczestnikiem projektu Legio XIIII odtwarzającego postacie rzymskich legionistów. Legio XIIII to w pełni umundurowany i uzbrojony kilkunastoosobowy oddział, który odwołuje się do tradycji istniejącego rzymskiego Legionu XIV. Jest jedną z niewielu tego typu grup re-enactment w Polsce i jedną z wielu podobnych działających na świecie za: http://www.wanax.pl/index.php?p706,oddzialy-pretorianow-w-starozytnym-rzymie [dostęp na: 31.01.2011] [↩]
2.  Oddziały pretorianów w starożytnym Rzymie, Lublin 2004. [↩]
3. W tymże roku ukazała się jeszcze jego druga publikacja - Boni et Mali Milites Romani. Relacje między żołnierzami wojsk rzymskich w okresie Wczesnego Cesarstwa [↩]