„Czerwony Baron w Ostrowie. Preludium legendy” - M. Kowalczyk - recenzja

Czerwony Baron jest jedną z najbardziej znanych postaci I wojny światowej, który swą sławę zdobył przede wszystkim dzięki licznym zwycięstwom w bojach lotniczych. Zanim jednak zaciągnął się do lotnictwa służył on najpierw w kawalerii, z którą to ma związek polski epizod z nim związany1. Ten zazwyczaj mało poruszany wątek w jego biografii został ukazany w recenzowanej poniżej pracy Macieja Kowalczyka2.

Autor podzielił swoją pracę na pięć rozdziałów oraz epilog. W pierwszym został ukazany zarys dziejów 1. Pułku Ułanów, w którym Richthofen służył jako podporucznik. Drugi ukazuje zarys dziejów Ostrowa Wielkopolskiego pod zaborem pruskim. Następny przybliża służbę i dzień powszedni młodego podporucznika w garnizonie ostrowskim. Kolejny omawia pierwszą misję bojową do podkaliskich Chełmc. Ostatni poświęcono wyjazdowi przyszłego „Czerwonego Barona” z tego garnizonu i jego symbolicznemu do niego powrotowi. Epilog zaś omawia dalsze związki tego niemieckiego asa lotnictwa ze swoim byłym miastem garnizonowym.

Przejdę teraz do omówienia zalet tego opracowania. Na samym wstępie należy wymienić poruszaną przez niego tematykę jaką jest służba Manfreda von Richthofena w przygranicznym pruskim garnizonie jakim był wtedy Ostrów Wielkopolski. Będącą do tej pory nie tylko mało znaną, ale również wręcz pomijaną w jego biografistyce, na co zwrócił uwagę Autor we Wstępie. Następny plus należy się za wykorzystanie nielicznego materiału źródłowego w postaci dostępnych archiwaliów, jak i wspomnień opisywanego bohatera oraz osób związanych z jego osobą bądź z jego miastem garnizonowym. Na podstawie których Autor starał się odtworzyć pobyt tej znanej postaci w regionie ostrowsko-kaliskim. Kolejnym jest stwierdzenie prawdziwej tożsamości miejscowości występującej w jego pamiętniku pod nazwą Kielcze, którą okazały się podkaliskie Chełmce będących pierwszym i ostatnim zadaniem bojowym na początku wojny tego przyszłego asa lotnictwa. Do zalet publikacji można również zaliczyć ukazanie dalszych związków ze swoim byłym miastem garnizonowym, w którym to został m.in. wydany w tamtejszym Urzędzie Stanu Cywilnego akt zgonu czy nadanie kilku obiektom jego imienia, zarówno podczas I jak i II wojny światowej przez kolejne władze niemieckie. A także ukazane zarysu historii miasta Ostrowa Wielkopolskiego pod zaborem pruskim z naciskiem na II połowie wieku XIX i I XX. Za plus należy uznać również umieszczenie przypisów na końcu każdego rozdziału, co w wypadku objętości tej publikacji jest wygodne dla czytelnika.

Po lekturze niniejszego opracowania czytelnik może nabrać jednak pewnych mieszanych uczuć. Widać to w pierwszym rozdziale zatytułowanym Podporucznik 1. Pułku Ułanów Śląskich, który jest w zasadzie zarysem historii tego pułku, a o tytułowym bohaterze jest ledwie kilka zdań. Wraz z kolejnymi stronami czytelnik może odczuć wrażenie, że o samym Riftchofenie, w i tak niewielkiej publikacji jest o nim stosukowo mało informacji, a wiele informacji pobocznych mniej lub bardziej związanych z prezentowaną tematyką. Co należy uznać za znaczący jej minus. Nawet aneks zawarty na końcu książki o kwestii rejestracji zgonów zmarłych żołnierzy podczas I wojny światowej ma stosunkowo niewiele wspólnego z przedstawianą postacią. Za kolejny należy uznać również cenę (30 zł.), która ze względu na objętość (łącznie 76 stron), zawartość i formę wydania jest zdecydowania za wysoka.

Przechodząc do wspomnianej wyżej szaty graficzno-edytorskiej, to czytelnik otrzymuje książkę w miękkiej klejonej oprawie, która prezentuje się skromnie, ale dosyć ładnie. W opracowaniu zostało umieszczone ponadto kilkadziesiąt zdjęć zarówno archiwalnych (te przeważają) jak i współczesnych ukazujących zarówno samego bohatera, jak i miejsca oraz budynki w Ostrowie i okolicy związane z jego osobą. Wśród, których znajdują się dwie mapy z epoki, które są bardzo dobrej jakości i dosyć dużych rozmiarów dzięki czemu czytelnik może śledzić wydarzenia opisane w książce.

Jeżeli chodzi o bibliografię składa się na nią 18 publikacji przede wszystkim w języku niemieckim, polskim i angielskim. Tu trzeba jednak podkreślić, że jest to tylko wybór najważniejszych prac dotyczących osoby Czerwonego Barona, a inne publikacje z nim związane zostały umieszczone w przypisach.

Podsumowując. Czytelnik otrzymuje książkę bardzo nierówną. Z jednej strony porusza ona bardzo ciekawy epizod z życia Czerwonego Barona, ale z drugiej okazuje się, że została ona potraktowana jako dodatek. Mająca na celu przede wszystkim ukazanie dziejów miasta, w którym on przebywał. Będą tym samym pewną formą jego reklamy. Pomimo tych mankamentów warto jednak zajrzeć do tej publikacji, aby zapoznać się z marginalnie poruszanym epizodem jego biografii jaką była służba w kawalerii w pewnym przygranicznym pruskim garnizonie.

Plus minus:
Na plus:
+ styl autora
+ tematyka
+ wykorzystanie do maksimum nielicznych źródeł
+ skromna bibliografia, ale uzupełniana przez zawartość przypisów
+ ilustracje
+ mapy z epoki
+ przypisy na końcu książki
+ cytaty ze źródeł
+ aneks
Na minus:
- pomimo tego, że praca mówi o Czerwonym Baronie to jest o nim stosunkowo mało
- cena zbyt wysoka wobec zawartości i formy wydania
- miękka oprawa
- wątki poboczne niezwiązane bezpośrednio z tematyką książki
- literówki i kilka wpadek redakcji

Tytuł: Czerwony Baron w Ostrowie. Preludium legendy
Autor: Maciej Kowalczyk
Wydawca: Ostrowskie Towarzystwo Genealogiczne
Data wydania: 2010
ISBN/EAN: 978-83-930587-0-9
Liczba stron: 76
Oprawa: miękka
Cena: ok. 30 zł
Ocena recenzenta: 7/10

1. Mowa oczywiście o etnicznie ziemiach polskich, do których zaliczyła się Wielkopolska w tamtym okresie. [↩]
2. Urodzony 23 lutego 1981 w Ostrowie Wielkopolskim, prawnik, absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, obecnie doktorant (Katedra Prawa Rzymskiego i Historii Prawa Sądowego) zajmujący się historią prawa. Tematem jego pracy doktorskiej jest: Uznanie za zmarłego zaginionych wojen w aktach normatywnych Królestwa Prus i Drugiej Rzeszy Niemieckiej. Autor licznych artykułów poświęconych historii regionu ostrowskiego oraz kaliskiego, publikowanych na łamach lokalnej prasy oraz Rocznika Kaliskiego. Współautor książek: Ostrów Wielkopolski. Ilustrowane dzieje miasta (2009) oraz Reformy rolne w Polsce przedwojennej i powojennej. Prawo-realizacja-skutki-problemy reprywatyzacyjne (2008). Druga z wymienionych książek została wykorzystana przez Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z dnia 1 marca 2010 roku (sygn. Akt P 107/08). Jego dziełem są również teksty o tematyce genealogicznej zamieszczone w Roczniku Ostrowskiego Towarzystwa Genealogicznego, periodyku, który współtworzył od 2006 roku. Obszar zainteresowań badawczych Autora koncentruje się wokół: dziejów Królestwa Prus, I wojny światowej oraz reformy rolnej 1944/1945. Największymi pasjami M. Kowalczyka są: numizmatyka (zwłaszcza tzw. „pieniądz zastępczy” – Notgeld, na temat którego napisał kilka artykułów monograficznych) oraz genealogia. Jest jednym ze współzałożycieli w 2005 roku Ostrowskiego Towarzystwa Genealogicznego, w którym od samego początku pełni nieprzerwaną funkcję prezesa. Ponadto zasiada w zarządzie kaliskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego [za notką biograficzną z czwartej strony okładki. [↩]