„Fortyfikacje Świnoujścia” - P. Laskowski - recenzja

Fortyfikacje Świnoujścia to kolejne, uzupełnione i poprawione wydanie przewodnika historycznego, prezentującego umocnienia Twierdzy Świnoujście. Sukces pierwszej edycji spowodował chęć jej uwspółcześnienia, czego wyrazem jest niniejsza publikacja. Ze względu na swoją formę przewodnik ma na celu dotarcie do szerokiego kręgu Czytelników i stanowić ma źródło podstawowej wiedzy na temat umocnień Świnoujścia oraz inspirację do bezpośredniego poznania poszczególnych fortyfikacji dawnej twierdzy.

Autorem przewodnika jest Piotr Laskowski. Jest on znawcą problematyki świnoujskich fortyfikacji. W jego dorobku znajduje się kilka prac1 dotyczących wyżej wymienionego tematu. Jest on także współautorem wspomnianego już, pierwszego wydania przewodnika po umocnieniach Świnoujścia2.

Problematyka poruszana w przewodniku była już przedmiotem badań historycznych. Na temat Twierdzy Świnoujście powstało dość dużo opracowań i artykułów naukowych3, w większości prezentujących wysoki poziom merytoryczny. Już na początku recenzji należy zaznaczyć, że praca Piotra Laskowskiego nie pełni roli naukowego opracowania - monografii (co sugerują niektóre z opisów reklamujących książkę w księgarniach internetowych) i jej krytyka może odbywać się jedynie na tle podobnych publikacji popularno-naukowych.

Wysoko należy ocenić sam pomysł wydania „przewodnika historycznego”, dobrze łączącego cechy opracowania popularno-naukowego z małym vademecum turystycznym, a także ideę wznowienia po blisko dziesięciu latach tej pozycji, połączonego z aktualizacją i rozszerzeniem zawartości niniejszej pracy.

Zasadnicza część publikacji została podzielona na ponad dwadzieścia małych części, z których każda opisuje inne dzieło fortyfikacyjne. Swoje omówienie posiadają wszystkie najważniejsze umocnienia, począwszy od czasów pruskich (poł. XIX w.), aż do dzieł obronnych zbudowanych przez Rosjan po II wojnie światowej. Przewodnik posiada konstrukcję problemową, z pewnym zachowaniem następstwa chronologicznego. Na początku pracy krótko zarysowano też historię powstania twierdzy oraz jej kolejne dzieje. Pod koniec przewodnika wymieniono m.in. pominięte w treści książki obiekty.

Fortyfikacje zostały opisane zwięźle, nieco dłuższym omówieniem zostały natomiast wyróżnione ciekawsze obiekty, których rola w funkcjonowaniu twierdzy w poszczególnych okresach była znaczniejsza. Zaletą jest również podanie przez autora obecnego stanu dzieł obronnych oraz udokumentowanie tego licznymi fotografiami, które jednakże warto by uzupełnić choćby roczną datą ich wykonania, co ułatwiłoby zorientowanie się w ewentualnym postępie zniszczenia i dewastacji, zwłaszcza w niezagospodarowanych elementach twierdzy.

W przewodniku wśród opisów fortyfikacji zabrakło bardziej szczegółowych informacji dotyczących możliwości zwiedzania obiektów, które na pewno okazałaby się przydatne w docieraniu do nich i ich eksploracji. Dotyczy to zwłaszcza mniejszych dzieł, których popularność zdecydowanie nie jest duża.

Po przeczytaniu Czytelnik z pewnością odniesie wrażenie wysokiego poziomu zastosowanego specjalistycznego słownictwa, biorąc pod uwagę popularno-naukowy charakter publikacji. W większości przypadków autor poprawnie stosuje ogólną terminologię wojskową.  Do nielicznych wyjątków należy, np. wyrażenie „maski gazowe„ (s. 119.). Na nieco niższym poziomie stoi specyficzna terminologia fortyfikacyjna. Podstawowym błędem, pojawiającym się w przewodniku nagminnie, jest termin „bunkier„. Zastosowanie tego niewłaściwego w tym wypadku określenia nie może być usprawiedliwiane jego popularnym funkcjonowaniem w języku polskim. Nie powinno się przyzwalać na tego typu pomyłki i uproszczenia, także w pracach popularno-naukowych i przewodnikach turystycznych. Pozostałe nieliczne błędy, jak np. wyrażenie ”obrotowa kopuła” w opisie ilustracji na s. 119, nie wpływają ujemnie na treść przewodnika.

Oczywistą zaletą publikacji są zamieszczone fotografie, zarówno wspomniane już wcześniej, współczesne, jak i przede wszystkim te archiwalne, prezentujące stan i wygląd fortyfikacji w okresie wcześniejszym, zwłaszcza z pierwszej połowy XX wieku. Zdjęcia te stanowią doskonałe źródło ikonograficzne. Na uwagę zasługują również liczne ryciny i schematy dzieł obronnych, w większości współczesne. W znacznej części są one wykonane bądź opracowane przez autora przewodnika, co podkreśla jego dogłębną znajomość tematyki. Uzupełnieniem publikacji jest aktualna, dwustronna mapa turystyczna, w skali 1:26 000, na której zaprezentowano Świnoujście i okolice oraz wyspę Karsibór. Na planie zaznaczono niemal wszystkie obiekty związane z dawną twierdzą oraz inne, charakterystyczne dla tego typu mapy.

Występujące w przewodniku nieliczne błędy drukarskie nie utrudniają odbioru pracy, która pod względem opracowania graficznego nie pozostawia wielu zastrzeżeń, mając na uwadze charakter publikacji. Załączona mapa turystyczna także prezentuje odpowiedni poziom.

Przewodnik historyczny Fortyfikacje Świnoujścia to dobra pozycja w swojej kategorii. Umożliwia ogólne zorientowanie się w tematyce, a ze względu na załączoną mapę stanowić może cenny informator dla turystów i militarnych hobbystów. Do zakupu publikacji zachęca także jej niska cena. Także Czytelnicy znający szczegółowo prezentowaną tematykę, odnajdą w niej wiele interesujących elementów, jak choćby liczne archiwalne fotografie. Przewodnik, na co warto zwrócić uwagę, z pewnością przyczynia się również do promocji turystycznej Świnoujścia i najbliższych okolic.

Plus minus:
Na plus:
+ interesujące fotografie, stanowiące cenny materiał źródłowy
+ liczne schematy i ryciny poszczególnych obiektów
+ mapa turystyczna z zaznaczonymi fortyfikacjami twierdzy
Na minus:
- błędy w terminologii
- brak bardziej szczegółowych informacji dotyczących możliwości dotarcia do niektórych obiektów

Tytuł: Fortyfikacje Świnoujścia
Autor: Piotr Laskowski
Wydawca: Wydawnictwo Rajd
Data wydania: 2008
ISBN/EAN: 978-83-60838-10-5
Liczba stron: 160
Oprawa: miękka
Cena: ok. 20-25 zł
Ocena recenzenta: 8/10

1. Vide, np. P. Laskowski, Bateria nadbrzeżna Henningsen. Świnoujście - 1922-1945, Militaria XX wieku, 2007, nr 6; idem, Wspomnienia z Twierdzy Świnoujście, Warszawa 2009. [↩]
2. P. Laskowski, A. Wroński, Świnoujskie fortyfikacje-przewodnik, Świnoujście 1999. [↩]
3. Twierdzy Świnoujście została poświęcona znaczna część publikacji: Forteczne parki kulturowe szansą na ochronę zabytków architektury obronnej, Fortyfikacja, t. XVI, Warszawa 2004. Spośród innych opracowań można wymienić, np.: B. Perzyk, Bateria „Goeben” (3 x 283mm) w Świnoujściu, 1938-1942, [w:] Fortyfikacje polskie, niemieckie i radzieckie związane z II wojną światową, pod red. B. Perzyka, Kraków 1995, idem, Baterie przeciwlotnicze niemieckiej marynarki 1937-1945, Archeologia Wojskowa, nr 2, 1993 oraz 1995, nr 6. ((Twierdzy Świnoujście została poświęcona znaczna część publikacji: Forteczne parki kulturowe szansą na ochronę zabytków architektury obronnej, Fortyfikacja, t. XVI, Warszawa 2004. Spośród innych opracowań można wymienić, np.: B. Perzyk, Bateria „Goeben” (3 x 283mm) w Świnoujściu, 1938-1942, [w:] Fortyfikacje polskie, niemieckie i radzieckie związane z II wojną światową, pod red. B. Perzyka, Kraków 1995, idem, Baterie przeciwlotnicze niemieckiej marynarki 1937-1945, Archeologia Wojskowa, nr 2, 1993 oraz 1995, nr 6. [↩]