„Bersekir i Ulfhednar w historii, mitach i legendach” - Ł. Malinowski - recenzja

Berserkowie w znacznej mierze istnieją w dzisiejszej świadomości ludzkiej wykreowanej przez literaturę beletrystyczną, filmy czy gry komputerowe, które ukazują ich głównie jako atakujących w amoku, żądnych krwi i walki osobników.

Nie ma on jednak wiele wspólnego z rzeczywistością. Widać tutaj, że obraz ten został ukształtowany na podstawie spisanych w okresie szerzenia, a potem dominacji chrześcijaństwa w krajach skandynawskich sag. Próby ukazania ich w właściwym świetle z kilku różnych perspektyw podjął się Łukasz Malinowski1 w recenzowanej poniżej pracy.

Ł. Malinowski podzielił swoją pracę na trzy części, które są jednocześnie rozdziałami podzielonymi na podrozdziały, w których Autor przedstawił wizje berserkerów oraz ulfhednarów w historiografii, mitologii oraz sagach skandynawskich. Tu warto wspomnieć, że każdy podrozdział kończą Wnioski, pełniące funkcję ich podsumowania, co należy uznać za znaczący plus tej publikacji.

Na wstępie należą się Autorowi gratulacje za samo podjęcie się nie tylko samej tematyki „szalonych wojowników”, ale przede wszystkim za ukazanie jednego z charakterystycznych dla Skandynawii ery wikingów elementu kulturowego, który z czasem rozpowszechnił się na cały świat. Przechodząc zaś do meritum. Autor rozpoczyna narrację od krótkiego zapoznania czytelnika z wybranymi przykładami berserkerów i szału bojowego w innych kulturach, przede wszystkim europejskich i azjatyckich w dobie antyku i wczesnego średniowiecza. Po nim przechodzi do głównego obiektu swoich badań tj. berserkerów wikińskich.

Rozpoczyna je od przedstawienia ich historycznego wizerunku, a w zasadzie rekonstrukcji spowodowanych specyfiką źródeł, które były spisywane przez pisarzy chrześcijańskich, które jak zwraca uwagę na to Ł. Malinowski zniekształciły znacząco obraz berserkerów oraz ulfhednarów. Powracając jednak do głównego wątku. Czytelnik otrzymuje w tej części informacje na temat pochodzenia, roli, a także różne perspektywy widzenia tych „szaleńców” we wszystkich warstwach społecznych, zarówno przed jak i w trakcie chrystianizacji Skandynawów. Ukazując ich znaczącą rolę, jaką w niej odgrywali w praktycznie każdej dziedzinie życia, a także czynniki powodujące, że zniknęli oni z kart historii i stali się w zasadzie elementem folklorystycznym. W znacznej zaś mierze militarnej i religijnej2. Po tym ukazuje on różne czynniki, które mogły zadecydować o powstawaniu ich i samemu stanu szału berserków (berserksgagr), rozpatrując je zarówno pod względem psychiatrii czy środków odurzających.

W drugiej części pracy Ł. Malinowski skupił się na wątku mitycznym, który powinien być w zasadzie nazwany mityczno-religijnym. Ponieważ Autor prezentuje w nim oprócz ukazania ich w mitologii skandynawskiej (np. kwestia związków olbrzymów z berserk erami) również skupia się na aspektach religijnych ukazując proces ich inicjacji, czy podział na berserków, czy praktykowaniu przez nich kultu Odyna.

Ostatni zdaniem recenzenta najciekawszy rozdział przybliża ich legendarny wizerunek będący, z jednej strony wymieszaniem elementów dawnej kultury skandynawskiej w okresie chrystianizacji skandynawskiej. Z drugiej natomiast strony zmiany ich wizerunku pod jej wpływem. Przekazując w znacznej mierze stereotypowy ich obraz w postaci tępego, brzydkiego, zmieniającego kształt osiłka, któremu przypisywano posiadanie nieczystych mocy magicznych.

Największym plusem tej publikacji jest niewątpliwie materiał źródłowy, na którym oparł się Autor, w którego skład oprócz źródeł antycznych wykorzystanych przez niego do celów porównawczych weszły również sagi, z których wiele nie było dotąd tłumaczonych na język polski, a których liczne fragmenty zostały przez niego umieszczone w tekście. Tu należy się dla niego pochwała za formę ich tłumaczeń poprzez umieszczenie na przemian w tekście głównym bądź przypisów oryginału i przekładu. Sama praca zaś została napisana bardzo przyjemnych językiem, co przy wyjątkowej tematyce sprawia, że czyta się ją z wielką przyjemnością i zainteresowaniem.

W pracy poza kilkoma nic nieznaczącymi literówkami recenzent nie zauważył nic, co mogłoby popsuć lekturę opracowania.

Bibliografia monografii liczy szesnaście stron, z których aż sześć obejmują materiały źródłowe. Znajdują się w niej oprócz dzieł pisarzy antycznych, skandynawskie sagi, a także opracowania w języku polskim, angielskim, norweskim, niemieckim, duńskim i szwedzkim. Stanowiąca doskonały przewodnik po literaturze tematu dla tych, którzy by zechcieli dalej zgłębić tematykę „szalonych wojowników”.

Oprawa edytorska pracy prezentuje się skromnie, ale ładnie. Za jedyny jej mankament należy uznać tylko miękką klejoną oprawę. Część graficzną reprezentuje zbiór dziesięciu ilustracji reprezentującym głównie elementy sztuki skandynawskiej związanej z tematyką pracy.

Konkludując. Z czystym sumieniem mogę polecić tą książkę każdemu miłośnikowi średniowiecznej Skandynawii. Ponieważ w samej pracy oprócz przedstawienia tytułowego zagadnienia – tematyki berserków, zostały ukazane również aspekty religijne, społeczne i kulturowe, a także znaczna ilość skandynawskich sag w bardzo ciekawej i interesującej przez Autora formie. Sprawiając tym samym, że może do niej zajrzeć zdecydowanie większa ilość osób nie tylko specjalistów.

Plus minus:
Na plus:
+ styl autora
+ wartość merytoryczna
+ tematyka prezentująca jeden z mało znanych epizodów kultury skandynawskiej
+ ukazanie berserkerów z różnych perspektyw
+ bogata bibliografia
+ cytaty z materiałów źródłowych (gł. sagi skandynawskie)
+ forma umieszczenia tłumaczeń w tekście
+ ilustracje
+ indeks osobowy
+ struktura pracy
Na minus:
- poza miękką okładką i kilkoma drobnymi rzeczami to nic godnego wartego wzmianki

Tytuł: Bersekir i Ulfhednar w historii, mitach i legendach
Autor: Łukasz Malinowski
Wydawca: Zakład Wydawniczy Nomos
Data wydania: 2009
ISBN/EAN: 978-83-60490-84-6
Liczba stron: 223
Oprawa: miękka
Cena: ok. 30 zł
Ocena recenzenta: 10/10

1. Doktorant w Zakładzie Historii Powszechnej na Wydziale Historycznym UJ. Studiował Historię na Uniwersytecie Jagiellońskim i Uniwersytecie w Oslo, gdzie przeprowadzał badania do swojej książki. Zajmuje się historią, kulturą i religią średniowiecznej Skandynawii, szczególnie Norwegii i Islandii. W obręb jego zainteresowań wchodzi średniowieczna etyka północnej Europy, a zwłaszcza kulturowe zderzenie pogańskiego etosu z chrześcijańską moralnością. Informacja o autorze zaczerpnięta za notką umieszczoną na tylniej stronie okładki. [↩]
2. Ten element odegrał również znaczącą rolę w późniejszym wizerunku berserkerów, który został również przedstawiony przez Autora w jego pracy. [↩]