„Europa północna 1939 - 1945” – L. Gyllenhaal, J. F. Gebhardt - recenzja

Szwecja w czasie drugiej wojny światowej formalnie pozostała państwem neutralnym. Lars Gyllenhaal w Europie północnej poszerza obraz tworzony przez pojęcie neutralności pokazując jak dalece Szwedzi musieli ustąpić mocarstwom toczącym wojnę. Traktując sytuację Szwecji jako punkt wyjścia autor opisuje słabo znane wydarzenia jakie miały miejsce na dalekiej północy w latach 1939-45.

Druga wojna światowa na północnych krańcach Europy jest opisana słabo, a jeśli nawet pojawia się w szerszych opracowaniach to przede wszystkim w kontekście konwojów arktycznych przewożących aliancką pomoc dla ZSRR, walk o Narwik i operacji petsamo-kirkeneskiej. Rzadziej zauważane są walki fińsko-niemieckie pod koniec wojny, zaangażowanie Szwecji - na rzecz obu stron konfliktu i działania sił specjalnych za kręgiem polarnym. Opisaniem tych, najmniej znanych epizodów wojny na północy, zajął się Lars Gyllenhaal - zaczynając od osobistego dla niego wątku współpracy Szwedów z Niemcami.

Dla Pana Gyllenhaala historia szwedzkiego zaangażowania w wojny stała się głównym tematem badań, a Europa północna jest jego pierwszą książką historyczną (poprzedzoną publikacjami w magazynach historycznych). Wyraźnie widoczne jest dziennikarskie doświadczenie autora - poszczególne rozdziały przypominają bardzo dobrze napisane artykuły i mogły by z powodzeniem być publikowane oddzielnie. Złożone w książkę nadal zachowują autonomię i w kilku miejscach czytelnik może poczuć dziwny przeskok (czasu i miejsca) między dwoma rozdziałami. W obrębie rozdziałów (czy nawet w obrębie części książki - bo te, choć nie są zaznaczone, dają się łatwo wyznaczyć) czytelnik jest sprawnie prowadzony przez zawiłości historii i nie ma obawy żeby się pogubił (ciekawe, że debiutem autora był właśnie przewodnik). Pan Gyllenhaal skorzystał z książki Jamesa Gebhardta Operacja petsamsko-kirkeneska, którą wraz z jej autorem streścił w rozdziałach przedstawiających działania Związku Radzieckiego. Tym samym pan Gebhardt został współautorem Europy północnej jednak posługując się słowem „autor” na potrzeby tej recenzji będę miał na myśli jedynie Gyllenhaala, który jest autorem całości i, jak sam wspomniał we wstępie, to on bierze na siebie odpowiedzialność za ewentualne błędy.

Książkę można podzielić na trzy zasadnicze części. W pierwszej autor omawia obecność Niemców na terenie Szwecji, a w kolejnych walki Finów i Sowietów z Niemcami ostatnich dwóch latach wojny oraz działania sił specjalnych (radzieckich i zachodnich) pod koniec wojny. Autor oparł się pokusie rozpisania wszystkich wątków pobocznych, które się przy tak szerokiej tematyce pojawiają i konsekwentnie trzyma się geograficznego ograniczenia, które sobie narzucił opisując jedynie działania w skandynawskiej Arktyce. Ograniczenie to autor zawarł w oryginalnym tytule Slaget om Nordkalotten (Bitwa w Nordkalotten - Nordkalotten to region Skandynawii położony na granicy Szwecji, Finlandii i Norwegii).

W rozdziałach traktujących o ustępstwach Szwecji wobec Niemiec widać bardzo osobisty stosunek autora (Szweda) do takiej współpracy - specyficzny żal i wstyd z powodu tej współpracy i z powodu pomijana jej w szwedzkich opracowaniach. W tej części autor skupił się na szczegółach współpracy w północnej Szwecji - w porcie Lulea i na kolejach szwedzkich.

Zupełnie inaczej potraktowane są działania Sowietów. Wyraźnie widać autorstwo Gebhardta w tej części. Autorzy krótko omawiają wydarzenia od przejścia Finów na stronę aliantów po zatrzymanie ofensywy radzieckiej w Norwegii. Tutaj autorzy zmienili skalę - zamiast detali pojawia się perspektywa strategiczna, obszar poszerza się o północną Finlandię, Norwegię i Związek Radziecki.

Koniec książki, poświęcony działaniom wojsk specjalnych, znów jest pisany stylem, który autor zaprezentował na początku książki - dużo detali, wręcz anegdotyczne opowieści o akcjach prowadzonych przez radzieckich dywersantów, norweski ruch oporu i anglosaskich komandosów. W tej części charakterystyczna jest zmiana „beneficjenta” ustępstw szwedzkich - nastawienie do Niemców zmieniło się na mniej życzliwe - ich magazyny ustąpiły miejsca amerykańskiej bazie lotniczej i bazom wypadowym (w postaci domów przy granicy norweskiej) dla komandosów.

Zaletą Europy północnej jest przystępność. To nie jest książka dla specjalisty - znawcy historii (choć i ten znajdzie w niej wiele interesujących szczegółów). Dzięki dziennikarskiemu stylowi autora każdy zainteresowany historią Europy północnej znajdzie w niej ciekawe wątki. Podział na autonomiczne (moim zdaniem) rozdziały pozwala każdemu wybrać interesujące go wątki.

O ile z ogólnej oceny (7) wynika, że książka ta ma pewne wady to nie da się wskazać konkretnych niedociągnięć po stronie autora. Książka jest dobrym opracowaniem i jeśli czegoś jej brakuje to jedynie pewnego domknięcia całości i połączenia trzech części, które wyróżniają się.

Europę północną. 1939 - 1945 Bellona wydała rozpoczynając serię „Wojny i kampanie”. Na 176 strononach sklejanych w miękkiej okładce, zdjęcia na trzech wkładkach z papieru kredowego. Wrażenie robi dobór zdjęć - oryginalnych i mało znanych. W treści dodatkowe mapy - sporo - szczególnie jeśli wziąć pod uwagę treść książki, która nie wymagała by takiego opracowania na mapach. Niestety brakuje spisu map i zdjęć. Zastosowano przypisy (nieliczne) na końcach rozdziałów.

Korekta i tłumaczenie niestety zawiodły. Przydała by się nieco lepsza korekta techniczna i historyczna wykonana po tłumaczeniu lub tłumaczenie wykonane przez osobę lepiej orientującą się w terminach wojskowych.

Podsumowując - Europa północna jest ciekawym opisem działań wojennych w skandynawskiej Arktyce. Lars Gyllenhaal prezentuje ciekawe spojrzenie na historię drugiej wojny światowej w neutralnej Szwecji i prawie zupełnie nieznane szerszemu gronu wydarzenia z historii Związku Radzieckiego, Norwegii i Szwecji. Każdy kto weźmie tą książkę znajdzie w niej ciekawe informacje.

Plus minus:
Na plus:
+ciekawe opisy wydarzeń
+podjęcie nieznanej tematyki
+dobrze przygotowane mapy

Na minus:
-brak pełnej spójności całej książki
-jakość tłumaczenia i korekty

Tytuł: Europa północna. 1939 - 1945
Autorzy: Lars Gyllenhaal, James F. Gebhardt
Wydanie: 2011
Wydawca: Bellona
ISBN/EAN: 978-83-11-11975-8
Stron: 176 + wkładki ze zdjęciami
Oprawa: miękka
Cena: od około 23 zł do ok. 32 zł
Ocena recenzenta: 7/10