„Katarzyna II” - W.A. Serczyk - recenzja

Są takie książki, które mimo upływu lat nadal cieszą się popularnością czytelników. Nie tracą na aktualności mimo postępu badań historycznych i odkrywania nowych źródeł, pozostają wciąż klasyczną pozycją dla zainteresowanych danym tematem. Do takich książek niewątpliwie należy dzieło Władysława A. Serczyka Katarzyna II, wydane po raz pierwszy w 1975 roku. Książka doczekała się w sumie czterech wydań, recenzowany egzemplarz jest dodrukiem z 2010 roku. Lektura książki w pełni wyjaśnia, dlaczego książka wciąż jest tak popularna.

O autorze chyba nie trzeba dużo pisać. Władysław A. Serczyk jest wybitnym historykiem, znanym z pewnością nie tylko osobom zainteresowanym epoką nowożytną ale także i innymi okresami. Katarzyna II należy do jego sztandarowych dzieł, obok Na dalekiej Ukrainie, Na płonącej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny 1648-1651 i wielu innych, w tym także biografii innych postaci historycznych. Wszystkie one cieszą się niesłabnącą popularnością.

Katarzyna II to książka ukazująca niezwykle dokładnie życie bohaterki, osadzone w konkretnych realiach historycznych. Na pierwszych stronach książki krótko opisano sytuację polityczną w Europie w pierwszej połowie XVIII wieku, co pozwala zorientować się w sytuacji. Losy Katarzyny zaś widzimy niemal dzień po dniu, szczególnie od momentu przyjazdu do Rosji w 1744 roku. W początkowych rozdziałach wojna i polityka pozostają na drugim planie, na pierwszym autor ukazuje w sposób niezwykle obrazowy życie na dworze rosyjskim. Stopniowo jednak polityka zaczyna odgrywać coraz większe znaczenie, szczególnie od przewrotu 28 czerwca (9 lipca wg kalendarza gregoriańskiego), kiedy Katarzyna II obejmuje władzę. Wydarzenia z tym związane przedstawia autor w sposób iście sensacyjny. Warto dodać, że przenikanie się dwóch światów, polityki i dworu, opisano niezwykle umiejętnie.

Szczegółowość opisu umożliwiła bardzo dobra baza źródłowa, na której oparł się autor. Wykorzystane zostały przede wszystkim pamiętniki Katarzyny II, Stanisława Poniatowskiego, Fryderyka II i inne. Do tego dochodzą zbiory korespondencji m.in. Katarzyny z Fryderykiem. Dzięki wielu szczegółowym informacjom oraz niebywałej erudycji autora, można odnieść wrażenie, iż czyta się nie książkę historyczną, ale świetnie napisaną powieść (są nawet dialogi!). O tym, że opisywana historia jest prawdziwa, przypominają m.in. fragmenty listów czy pamiętników wplecione w tekst.

Autor postawił sobie za cel ukazanie losów Katarzyny II możliwie bezstronnie i bez uprzedzeń, co z perspektywy polskiej może wydawać się trudne. Cel ten udało się osiągnąć, na co niewątpliwie wpłynęło doświadczenie autora jako historyka.

Truizmem byłoby pisanie, iż książka biograficzna posiada układ chronologiczny. Podzielona jest na osiem rozdziałów, każdy z nich przedstawia konkretny etap na drodze do panowania i etap samego panowania Katarzyny.

Aparat krytyczny stoi na przyzwoitym poziomie, nie jest przesadnie rozbudowany. Niestety przypisy zostały umieszczone na końcu książki. Co do bibliografii, to jest ona krótko omówiona w posłowiu. Autor podaje tam głównie dzieła obcojęzyczne, w znacznej mierze rosyjskojęzyczne. Niestety są one w większości już przestarzałe, więc poszukujący wskazówek bibliograficznych powinni sięgnąć do nowszych opracowań i podręczników do dziejów nowożytnych. Książka zawiera także indeks osobowy. Dużą zaletą jest mapka przedstawiająca Rosję w latach 1762-1796 oraz tablica genealogiczna (uproszczona).

Książkę warto polecić osobom zainteresowanym epoką nowożytną, ale nie tylko. Na pewno spodoba się miłośnikom (szczególnie miłośniczkom) życia dworskiego. Jest to również jedna z podstawowych pozycji dla zainteresowanych epoką stanisławowską.

Brak jest w zasadzie większych zastrzeżeń do autora, można mieć jednak pewne zastrzeżenia do wydawcy. Wspomniane przypisy na końcu książki są tu chyba głównym zarzutem, do tego brak jest ilustracji. Zdarzają się również literówki.

Podsumowując, Katarzyna II Władysława A. Serczyka to książka wybitna, w której autor poprzez losy jednej osoby, w tym wypadku władczyni Rosji, pokazuje realia epoki i wydarzenia polityczne. Bogata i szczegółowa baza źródłowa oraz fenomenalny styl autora ukazują przedstawiony świat z niezwykłą dokładnością. Książka wciąga od samego początku i pozostaje w pamięci na długo. Za tego typu dzieła należy się autorowi ogromne uznanie.

Plus minus:
Na plus:
+ świetnie się czyta, naprawdę wciąga
+ aparat krytyczny na dobrym poziomie
+ mapka i tablica genealogiczna
+ cytaty z pamiętników i listów
+ styl i erudycja autora
+ twarda oprawa
Na minus:
- przypisy na końcu książki
- brak ilustracji
- pozycje bibliograficzne trochę przestarzałe
- literówki

Tytuł: Katarzyna II
Autor: Władysław A. Serczyk
Wydanie: IV z 2004, dodruk 2010
Wydawca: Zakład Narodowy im. Ossolińskich
ISBN/EAN: 978–83–04-04715-0
Stron: 338
Oprawa: twarda
Cena: ok. 35 zł
Ocena recenzenta: 9/10