„Totalitaryzmy XX wieku, Idee, instytucje, interpretacje”- praca zbiorowa - recenzja

Czy dziś w zalewie setek publikacji, da się jeszcze coś napisać o totalitaryzmach, które tak straszliwie doświadczyły miniony wiek? Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego wydając zbiorową pracę, będącą podsumowaniem konferencji naukowej na ten właśnie temat, pokazuje że nadal możemy i powinniśmy na nowo interpretować to zjawisko. Nasza praca zaś nad zrozumieniem ich istoty, ciągle daleka jest od doskonałości.

Prezentowana książka to podsumowanie naukowej konferencji „U źródeł totalitaryzmów XX w.” zorganizowanej przez Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego, przy współudziale Instytutu Hannah Arendt z Drezna w Krakowie 6-8.11.2007 r. Książka jest zbiorem prac naukowych o istocie faszyzmu, bolszewizmu czy nazizmu, a Autorzy międzynarodowi. Mamy zatem rozdziały napisane nie tylko po Polsku, ale i po rosyjsku i angielsku.

Prezentowana praca jest zatem swoistym przeglądem stanu badań nad różnymi aspektami totalitaryzmów, krąży jednak wokół legendarnej wręcz dla tej tematyki publikacji Hanny Arendt „Korzenie totalitaryzmów„. Prezentowane rozdziały, przygotowane były przez bardzo różnych badaczy, patrzących na zadany temat z przeróżnych perspektyw, co istotnie wzbogaca przekaz książki. Od razu jednak trzeba zaznaczyć że książka nie ma na celu być streszczeniem stanu badań nad totalitaryzmami. Jest raczej stosunkowo swobodnym (jak na naukowe standardy) zapisem różnego rodzaju ścieżek interpretacyjnych dotyczących opisywanego zjawiska. Jeśli zatem ktoś chce otrzymać krótkie podsumowanie „czym są totalitaryzmy„ raczej go nie znajdzie. Odnajdzie za to przeróżne punkty widzenia na dane zagadnienie, od bardzo wąskiego rozumienia (dwa totalitaryzmy, bolszewicki za Stalina oraz nazistowski za Hitlera w latach 1938-1945), po bardzo szerokie włączające w ten nurt takich przywódców jak Pol Pot, Kadar, czy Jaruzelski z Gierkiem. Ponadto artykuły poruszają naprawdę szereg różnorodnych tematów, od ”osobowości totalitarnego wodza” po interpretacje faszyzmów przez Polskie środowiska naukowe okresu międzywojennego.

Czytelnik odczuwa pewien niedosyt, na przykład po stosunkowo ubogiej części dotyczącej Włoskiego faszyzmu (szkoda że tylko dwa artykuły, z tego jeden bardzo niszowy i wąski), aczkolwiek rekompensuje mu to znakomita część ogólna książki (kapitalny rozdział „pośmiertny chichot nowomowy” napisany przez profesora komunikacji, co tylko pokazuje jak interdyscyplinarnie można podejść do zagadnienia totalitaryzmu).

Podobnie mam wrażenie, że badacze narodowego socjalizmu byli reprezentowani w zbyt małym stopniu,a prezentowane artykuły są ponownie niezwykle hermetyczne (Co nie oznacza ‚że nieciekawe czy nieważne! Wręcz przeciwnie). Zabrakło mi trochę artykułu pokazującego jak różnorodne podejścia do interpretacji wytworzyła nauka (A podejście Hannah Arendt jest tu tylko jednym z co najmniej kilku). Niemniej jak już pisałem wyżej, trudno traktować to jako wadę, w książce która nie pretenduje do bycia pełnym przekrojem przez stan badań.

Za to znakomicie opracowane są rozdziały dotyczące bolszewizmu. Myślę, że tezy bądź zagadnienia tu omawiane, na rynku popularnonaukowym nie są zbytnio rozpowszechnione i w istotny sposób mogą wzbogacić naszą wiedzę o tym obliczu totalitaryzmu. Ponadto trzeba zauważyć, że badanie bolszewizmu przez pryzmat teorii totalitaryzmu, ciągle nie nadąża za wysypem literatury poświęconej faszyzmem. Zauważam tutaj oczywiście, że książki dotyczące bolszewizmu jako takiego funkcjonują, bolszewizm jednak mimo wszystko analizowany jest często odrębnie. Zresztą zjawisko to jest przedmiotem dyskusji w tej książce. To jest czy istnieje jeden totalitaryzm o wielu obliczach, czy są to jednak różne zjawiska?

Czy warto ją mieć? Oczywiście, że tak, od razu jednak trzeba zauważyć że książka ma charakter jednak bardziej naukowy, nie jest chyba mimo wszystko dla kogoś kto dopiero zapoznaje się z tematyką totalitaryzmów. Dla takiej osoby może wręcz wprowadzić chaos mnogością wprowadzanych wątków. Jeśli jednak orientujemy się trochę w tematyce, warto ją przeczytać.

Na koniec, jak zwykle kilka słów o wydaniu. Książka naukowa, zatem na zdjęcia nie ma co liczyć (ja nie liczyłem), ale dobrze wydana, klejona - ale nie rozsypuje się. Czytelny układ prac (5 głównych rozdziałów grupujących poszczególne artykuły), ułatwia poruszanie się po całości. Na końcu krótkie informacje na temat poszczególnych Autorów, co dla mnie było bardzo przydatne.

Plus minus:
Na plus:
+ szeroki zakres tematyczny, oraz różnorodni Autorzy
+ interdyscyplinarność w podejściu do tematyki
+ pomimo że praca ma charakter naukowy, napisana przystępnym językiem, zwykły Czytelnik nie będzie miał problemu z poruszaniem się po książce
+ świetny rozdział o bolszewizmie
Na minus:
- stosunkowo słaba część o włoskim faszyzmie
- książka jednak dla obeznanych z tematem

Tytuł: Totalitaryzmy XX wieku, Idee, instytucje, interpretacje
Autor: Praca zbiorowa
Wydanie: 2011
Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
ISBN/EAN: 978-83-233-3018-9
Stron: 386
Oprawa: miękka
Ocena recenzenta: 9/10