„Sztuka cenniejsza niż złoto. Opowieść o sztuce europejskiej naszej ery” - J. Białostocki - recenzja

Nakładem Wydawnictwa Naukowego PWN w 2008 r. pojawiło się już siódme wydanie chyba najbardziej znanej na polskim rynku księgarskim pracy poświęconej historii sztuki. Jest niąSztuka cenniejsza niż złoto. Opowieść o sztuce europejskiej naszej ery, pióra jednego z najznamienitszych historyków sztuki, profesora Uniwersytetu Warszawskiego, Jana Białostockiego.

Sztuka jest nierozerwalnie związana z cywilizacja ludzką. Od zarania człowiek parał się nią, by przedstawić otaczający go świat, zjawiska, ludzi mu bliskich lub tych, którzy w większym bądź mniejszym stopniu przyczynili się do jego zmian. Sztuka odzwierciedlała i odzwierciedla stan emocjonalny człowieka. Zmienia się kiedy jej twórcy przeżywali wydarzenia wpływające na ich psychikę i ich postrzeganie. Za jej pomocą zapragnęli wyrazić swój stan i przedstawić go w różnych formach. Sztuka jest plastyczna, to znaczy ulega obowiązującym prądom filozoficznym i definicją otaczającego nas świata. Jest chłonna na wszelkie nowinki światopoglądowe. Czerpie z dorobku wielu dziedzin nauk. Jest skarbem ludzkości…

Książka Jana Białostockiego nawiązuje do dorobku artystycznego Starego Kontynentu. Skupia swoją uwagę na sztuce artystów z Europy począwszy od antyku, na XX wieku kończąc. Podzielona została na szesnaście rozdziałów, przy czym wstęp jest jednocześnie pierwszym z nich. Autor informuje nim jak będzie prowadził narrację swej publikacji, na jakie aspekty sztuki europejskiej zwróci szczególna uwagę, a myślą prowadzącą tej części pracy jest „Wielość i jedność sztuki”.

Jak zdążyłem parę zdań wcześniej napomknąć, książka Jana Białostockiego rozpoczyna się rozdziałem, w którym omówiona została sztuka starożytnej Europy oraz doby kształtującego się chrześcijaństwa. Trzeci rozdział dotyczy palącej kwestii sztuki na granicy Wschodu i Zachodu. Kolejne cztery rozdziały (do siódmego włącznie) omawiają sztukę doby wieków średnich. Następne dwa zarezerwowane zostały na sztukę renesansu. Pięć kolejnych traktują o oświeceniu, a następny – piętnasty sztuce dobry romantyzmu, realizmu i impresjonizmu. Ostatni, szesnasty rozdział dotyczy kształtowania się sztuki XX wieku. Całość zamykają przypisy, wybrana literatura do omawianych problemów, indeks osobowy, nazw geograficznych i pojęciowych w jednym, a także jak zawsze w tego typu publikacjach, spis ilustracji.

Sztuka cenniejsza niż złoto… jest klasyczną publikacją traktującą o historii sztuki. Książka ta mówi przede wszystkim o dziejach sztuki, zmieniających się trendach artystycznych, formach i ludziach, którzy za tym wszystkim stali. Praca została wzbogacona, rzecz jasna, o liczne reprodukcje dzieł artystycznych. Dodatki te są bardzo dobrej jakości i pozwalają na dokładne obejrzenie omawianego w tekście dzieła. Każda z ilustracji zaopatrzona jest o podstawowe informacje, czyli autora i tytuł. Przy końcu książki, w spisie ilustracji, trafiają się jeszcze dodatkowe dane zdradzające, gdzie obecnie znajduje się dzieło i z jakich lat pochodzi. Oprócz reprodukcji licznych obrazów i zdjęć przedstawiających rzeźby lub grafikę, na kartach recenzowanej tutaj pozycji znaleźć też można ryciny planów budowli, szkice fresków albo misternie zdobionej biżuterii. Książka posiada też miejscami mapy, co dodatkowo ją wzbogaca.

Styl Autora również nie rozczarowuje. Odkrywa przed mani wielką znajomość tematu, obycie z materiałem i świetną znajomość epok historycznych. Warto tutaj podkreślić, że Jan Białostocki (zm. w 1988 r.) specjalizował się w historii sztuki holenderskiej XVII w. (szczególnie twórczością Rembrandta) oraz w sztuce renesansu, baroku i romantyzmu. Dlatego też warto szczególnie zwrócić uwagę na rozdziały dotyczące tych epok (rozdz. VIII-XV), ponieważ należą do najciekawszych w całej pracy.

Czy można powiedzieć coś przeciwko recenzowanej tutaj publikacji? Owszem można, aczkolwiek są to jedynie pobożne życzenia czytelnika, który stara się chłonąć książki z maksymalną dokładnością. Są to też pragnienia czytelnika, który kiedy weźmie do ręki tak świetna książkę jak ta, będący pod wrażeniem jej treści oraz dobrego stylu wydania, szukał będzie niuansów, które dopełnią tylko tę idealność… Ale nie przesadzając: zabrakło mi zdecydowanie reprodukcji obrazów w formie składanki, którą można rozwinąć i w jeszcze bardziej komfortowy sposób podziwiać nawet najdrobniejsze szczegóły dzieła. I jeszcze jedna sprawa – przypisy na końcu książki. Zawsze takie rozwiązanie jest kłopotliwe, bo zmusza do uciążliwego wertowania. Na szczęście odnośników nie jest wiele, a biorąc też pod uwagę układ każdej ze stron, chyba jednak te przypisy pod tekstem nie wyglądałyby najlepiej. Idę więc na kompromis, ale jednocześnie nie mogę pozostawić bez echa tego szczegółu.

Na koniec, zanim przejdę do konkluzji, chciałbym wspomnieć, że wydanie recenzowanej pracy jest bardzo dobre; twarda i skromna, ale jednocześnie elegancka oprawa przedstawiająca Dziewczynę z perłą pędzla Jana Vermeera van Delfta prezentuje się znakomicie i jest cechą rozpoznawczą książki Jana Białostockiego. Kartki są solidnie szyte, a papier kredowy dopełnia całości. Tom liczy łącznie 736 stron.

Jestem przekonany, że książka Sztuka cenniejsza niż złoto autorstwa Jana Białostockiego powinna być przeczytana, a przynajmniej znana, każdemu humaniście. Nie jest to książka zarezerwowana tylko dla tych, którzy zajmują się, czy też interesują historią sztuki. Jest to publikacja dla każdego. Tak jak sztuka winna być dostępna wszystkim którzy chcą się nią delektować. Wracając do jednej z pierwszych myśli w niniejszej recenzji, że sztuka jest skarbem ludzkości: to prawda, wszak jest cenniejsza niż złoto…

Plus minus:
Na plus:
+ świetne wydanie
+ dobrej jakości ilustracje
+ wartość merytoryczna i poznawcza
+ dobry styl Autora
+ dobry wybór bibliograficzny
Na minus:
- brak ilustracji w formie składanek
- przypisy na końcu książki

Tytuł: Sztuka cenniejsza niż złoto. Opowieść o sztuce europejskiej naszej ery
Autor: Jan Białostocki
Wydawca: Wydawnictwo Naukowe PWN
Data wydania: 2008
ISBN: 978-83-14301-5
Oprawa: twarda
Cena: ok. 125-135 zł
Ocena recenzenta: 9.5/10