„Historyk przed sądem. Kilka uwag o historii, prawie i moralności” - J. Chrobaczyński - recenzja

Tematem książki jest proces, jaki został wytoczony autorowi, prof. historii, za stwierdzenie, że burmistrz Limanowej, pełniący obowiązki od 1941 do 1945 r. był volksdeutschem, zawartej w książce pt. Limanowa. Dzieje miasta, tom I: 1565-1945, pod red. Feliksa Kiryka, Kraków 1999 r. wydawnictwo Secesja. Sprawę prowadził Sąd Okręgowy w Krakowie.

Po pięciu latach od wydania książki powód uznał, że doszło do naruszenia „kultu pamięci osoby zmarłej„ jego ojca, a co za tym idzie i jego dóbr osobistych. Zażądał m. in. zadośćuczynienia w wysokości 50 tys. złotych, wycofania z dystrybucji wszystkich egzemplarzy publikacji zawierającej to stwierdzenie i przeprosin w prasie. Cała ta afera oscylowała wokół jednego zdania: „W samym mieście powołano też okupacyjny urząd miejski, w którym obowiązki burmistrza powierzono Peigertowi, volksdeutschowi, do wybuchu wojny burmistrzowi w Drohobyczu„. Proces trwał z przerwami cztery lata, od wiosny 2004 do połowy 2007 roku. Był komentowany w prasie. Jako świadkowie zeznawali znani krakowscy historycy: prof. Andrzej Chwalba i prof. Andrzej Terlecki. Prof. Andrzej Chwalba podczas zeznań, jako odpowiedź na jedno z pytań powoda i adwokata stwierdził: ”Panów wiedza historyczna jest oparta na serialu o kpt. Klosie”. Syn burmistrza wytoczył proces także gminie Limanowa, która sfinansowała wydanie książki i Agorze z powodu artykułu zamieszczonego w Gazecie Wyborczej, który dotyczył procesu z historykiem. Sąd uznał, że nie było bezpośredniego dowodu potwierdzającego, jakoby ojciec powoda był volksdeutschem i nakazał Jackowi Chrobaczyńskiemu przeprosiny w prasie. Nie zasądzono natomiast zapłaty zadośćuczynienia i wycofania z dystrybucji książki.

We wstępie autor pisze:

„Nie jest to książka wyłącznie naukowa, choć historyczny, typowy wykład uniwersytecki, jako pochodna badań, ma w niej swoje miejsce i to niemałe. Nie jest to też typowa książka popularno-naukowa. Nie jest to także, wyłącznie, praca z dziedziny metodologii historii, choć sporo w niej o źródle i jego typologii, także o tzw. źródle wywołanym, analizie procesu historycznego, warsztacie historyka, historycznej narracji i historiografii czy erudycji. I nie jest to także wyłącznie książka o moralności, choć o moralnych aspektach postaw i zachowań jest również w niej niemało. Nie jest to też pamiętnik czy wspomnienie z trudnego dla mnie, naukowca-historyka, ale i obywatela, okresu w życiu. I nie jest to również reportaż sądowy czy pitawal. Nawet nie jest to typowa publicystyka. Zamiarem moim było, aby wszystkie, wymienione i niewymienione gatunki twórczości, przede wszystkim jednak historycznej, bo nade wszystko jestem historykiem, znalazły w niej uprawnione miejsce. Ale książka ta, w autorskim zamyśle, jest też próbą zdemaskowania ignorancji i pewności siebie amatorów historii czy tzw. badań nad historią, którzy sądzą, że posiedli dostateczną wiedzę, by ośmieszyć ludzi nauki”.

Książka składa się z siedmiu rozdziałów, epilogu i aneksu. Publikacja zaopatrzona jest w przypisy. Autor cytuje w niej wszystkie dokumenty dotyczące sprawy: m. in. pozew, wyrok, treść przeprosin, pisma sądowe itp. Zamieszcza także własne opinie dotyczące procesu, które obok opisu zdarzeń stanowią większą część książki. Historyk stosuje pogrubienia i podkreślenia tekstu. Ze względu na przyjętą przez autora strukturę książki, pojawiają się w niej powtórzenia dokumentów, czy opinii, przez co jej lektura może być miejscami nużąca dla czytelnika. Jest to jednak działanie świadome, jak zaznacza sam autor, zastosował taki, a nie inny układ książki ze względów metodologicznych.

Prof. dr hab. Jacek Chrobaczyński, autor książki, jak i jej bohater, jest kierownikiem Katedry Najnowszej Historii Polski w Instytucie Historii krakowskiego Uniwersytetu Pedagogicznego i współpracownikiem Instytutu Pamięci Narodowej jak i Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau. Prowadzi badania naukowe dotyczące najnowszej historii Polski ze szczególnym uwzględnieniem okresu drugiej wojny światowej. Zajmuje się historią regionalną i lokalną, historią XX-wiecznego Krakowa, dziejami wojennego i konspiracyjnego szkolnictwa, stosunkami polsko-żydowskimi i holocaustem i innymi. Jest autorem m. in.: Praca oświatowa w Krakowie 1939-1945, Kraków 1986; Nauczyciele w okupowanym Krakowie: 1939-1945, Kraków 1989; Postawy, zachowania, nastroje: społeczeństwo Krakowa wobec wojny i okupacji 1939-1945, Kraków 1993; Wielka Historia Polski, t. X 1939-1945, Kraków 2000; „Nie okrył się niesławą naród polski”. Społeczne aspekty września 1939 roku, Kraków 2002; Holokaust. Lekcja historii. Zagłada Żydów w edukacji szkolnej, pod red. Jacka Chrobaczyńskiego i Piotra Trojańskiego, Kraków 2004;Nauczyciele małopolscy. Portret zbiorowy 1939-1945, Kraków 2004 i inne.

Historyk przed sądem to pierwsza tego typu pozycja na polskim rynku wydawniczym. Być może powodem jest brak do ostatnich kilku lat doświadczeń sądowych w kręgu historyków. Jacek Chrobaczyński i Jan Tomasz Gross otwierają panteon oskarżonych przed sądem historyków. Książka może stanowić przestrogę właśnie dla historyków, szczególnie zajmujących się dziejami najnowszymi, ale także dla dziennikarzy, czy innych ludzi pióra. Napisane przez nich słowa, pomimo, że opierają się na gruntownych badaniach, nawet po latach od wydania książki mogą stać się „bohaterami„ procesu sądowego. Dlatego zawsze warto wziąć pod uwagę, czy nie lepiej napisać „prawdopodobnie był, niż był„, choć mamy na to dowody i jesteśmy w 100 proc. przekonani, że ktoś rzeczywiście ”był”.  Pozycja daje również wiele innych powodów do refleksji odnośnie: moralności, sprawiedliwości, patriotyzmu, pracy historyka, polskiego wymiaru sprawiedliwości i innych. Polecam ją wszystkim, bez wyjątku na wykształcenie, czy zainteresowania.

Plus minus:
Na plus:
+ ciekawa tematyka
+ pouczająca treść
+ rzetelność w opracowaniu tematu
Na minus:
- nużąca forma

Tytuł: Historyk przed sądem. Kilka uwag o historii, prawie i moralności
Autor: Jacek Chrobaczyński
Wydawnictwo: Wydawnictwo Adam Marszałek
Rok wydania: 2011
Oprawa: Miękka 
Ilość stron: 297
ISBN: 978-83-7611-865-9
Cena: 40 zł
Ocena recenzenta: 9/10