„Bursztyn w kulturze mykeńskiej. Zarys problematyki badawczej” - J. Czebruszek - recenzja

Nakładem Wydawnictwa Poznańskiego nasz rynek wydawniczy wzbogaciła niezwykle interesująca monografia Janusza Czebreszuka. Jej autor, profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, tym razem swoją pracę postanowił poświęcić bursztynowi w kontekście kultury mykeńskiej.

Badania zawarte w niniejszej monografii z jednej strony podejmują problematykę stricte archeologiczną, z drugiej natomiast próbują nakreślić znaczenie bursztynu w sferze społecznej, politycznej czy chociażby religijnej. Geograficznie obejmują (głównie) tereny związane z kulturą mykeńską w czasie II tysiąclecia p.n.e., stanowiąc kontynuację prac ekspertów: Helen Hughes-Brock i Anthony’ego Hardinga.

Po słowie wstępnym, poświęconym między innymi etymologii nazwy bursztynu, zakresu geograficznemu i czasowemu pracy, jak i historii badań nad bursztynem w kulturze mykeńskiej, przechodzimy do rozdziału pierwszego zatytułowanego: „Bursztyn: geologia i początki znaczenia kulturowego”. Jakie znamy złoża bursztynu? Gdzie znajdowały się najstarsze centra jego wydobywania, a gdzie największe? Jakimi technikami żywica kopalniana mogła być obrabiana? Jak przedstawia się kwestia symboliki bursztynu w pradziejach? To kilka z pytań, na które ta część pracy próbuję nam odpowiedzieć. Znajdziemy w niej również informacje o bursztynie w kontekście kultury amfor kulistych, Pucharów Dzwonowatych, unietyckiej, mogiłowej czy Wessex. Treść rozdziału świetnie ilustrują mapki i ryciny, by wymienić tematycznie kilka z nich: wybory wytworów bursztynowych charakterystycznych dla centrum jutlandzkiego i sambijskiego. Wybory bursztynowe charakterystyczne dla stylistyki kultury amfor kulistych, złockiej, Pucharów Dzwonowatych.

Drugi rozdział zarezerwowany jest dla ogólnej charakterystyki kultury mykeńskiej. W jaki sposób naukowcy ustosunkowują się do czasu jej powstania? Jakie są ich stanowiska odnośnie genezy kultury mykeńskiej? Co charakteryzuje poszczególne jej okresy? Na te i nie tylko, pytania znajdziemy tu odpowiedź.

Po nim przychodzi kolej na czysto archeologiczną część pracy. W rozdziale zatytułowanym: „Analiza typologiczno-porównawcza i funkcjonalna” omówione zostają typy paciorków, rozdzielniki, zawieszki, dyski. Zapoznani zostaniemy z rodzajami bursztynu znanego Mykeńczykom. Znajdziemy w nim tabele z miejscami pochodzenia: paciorków kulistych, paciorków kulistych spłaszczonych, paciorków soczewkowatych, paciorków dwustożkowych, paciorków migdałowych, paciorków cylindrycznych, paciorków pierścieniowatych, paciorków beczułkowatych, paciorków typu Tiryns, rozdzielników i dysków. W tabelach zawarte są: numer kodowy, miejscowość, region, typ stanowiska, opis znaleziska, chronologia.

Analiza przestrzenna i chronologiczna, to tytuł rozdziału czwartego. Rozprzestrzenienie znalezisk z bursztynu, problematyka ich datacji, rekonstrukcja ilości bursztynu w obiegu, hipotezy odnośnie rozdzielników- tak przedstawia się zarys tematyczny tej części badań. Treść geograficzną ilustrują mapki: rozprzestrzenienia zabytków bursztynowych w sferze egejskiej, na Peloponezie, w Grecji Środkowej, na Wyspach Jońskich, na wyspach Morza Egejskiego, Grecji Północnej, Krecie. Natomiast ze względu na datację znajdziemy poszczególne mapki odnoszące się do: znaleziska bursztynu datowane na klasyczną i późną fazę kultury mykeńskiej. Poza tym załączono tabele z chronologią znalezisk wytworów bursztynowych w podziale na poszczególne obszary geograficzne dokonaną metodą poszerzającą jak i jednoznacznie datowanych na jeden okres kultury mykeńskiej.

Rozdział piąty omawia konteksty występowania znalezisk bursztynu w kulturze mykeńskiej jak i sposobów ich interpretacji. Sporo miejsca poświęcone zostało zjawisku reutylizacji czy problematyce lokalnej obróbki bursztynu. Tą część również ilustrują tabele uwzględniające: znaleziska grobowe z bursztynem związane z wczesną, klasyczną i późną kulturą mykeńską jak i znaleziska w kontekście osadowym i wotywnym. Geograficznie treść tabel oddają mapki.

Ostatni rozdział pracy zajmuję się między innymi przekazami źródłowym starożytnych Greków na temat bursztynu, hipotezami odnośnie dróg, którymi owa żywica mogła być dostarczana Mykeńczykom ( mapka).

Na monografie składa się także aneks zatytułowany: Bursztyn w kręgu grobów szybowych A. Porównanie wersji z głównych źródeł, katalog znalezisk bursztynu w kulturze mykeńskiej (kończy się na informacjach z 2008 roku) i obszerna bibliografia.

Książka została wydana bardzo ładnie. Świetny pomysł na okładkę, kredowy papier, przejrzysta czcionka i układ, podkreślenia, wytłuszczenia, tabele, czytelne mapki. Mimo swej naukowości styl Autora nie zawęża zbytnio kręgu jej odbiorców. Na minus, według mnie, należy uznać przypisy wplecione w tekst – poprzez nawias.

Po przeczytaniu książki Janusza Czebreszuka czuję ogromny niedosyt- chciałoby się, by była dłuższa. Mam nadzieje, iż „zarys problematyki badawczej” będzie pogłębiany… Polecam wszystkim zainteresowanym zawarte w niej te interdyscyplinarne studia.

Plus minus:
Na plus:
+ tematyka
+ wartość merytoryczna
+ tabele, mapy
+ katalog
+ bibliografia
+ styl
+ ładne wydanie
Na minus:
- przypisy wplecione w treść

Tytuł: Bursztyn w kulturze mykeńskiej. Zarys problematyki badawczej
Autor: Janusz Czebreszuk
Wydawca: Wydawnictwo Poznańskie
Data wydania: 2011
ISBN/EAN: 978-83-7177-740-0
Liczba stron: 280
Oprawa: twarda
Cena: 45
Ocena recenzenta: 9.5/10