„Arcydzieła malarstwa rosyjskiego” - P.P. Gniedycz - recenzja

Po raz kolejny miałem okazję zapoznać się z albumem prezentujący arcydzieła. Po raz  kolejny nie zawiodłem się, ponieważ zabrał mnie w świat prawdziwej sztuki. Znowu jest to pozycja wydana nakładem Wydawnictwa Arkady i jeszcze raz, jestem bardzo zadowolony z tego powodu. Dlaczego? Pozwolę sobie to wyjaśnić w niniejszym tekście.

Słowa wstępne dotyczą książki Piotra P. Gniedycza zatytułowanej Arcydzieła malarstwa rosyjskiego, która swoją premierę na polskim rynku księgarskim miała dwa lata temu. Jest to monumentalny album prezentujący ponad 500 reprodukcji wspaniałej sztuki malarskiej artystów rosyjskich lub włączanych w ich poczet. Album zawiera twórczość naszych wschodnich krewnych językowych, począwszy od XII stulecia, kiedy to na Rusi Kijowskiej powstawały mistyczne w swym wyrazie ikony, kończąc na spektakularnych pod względem tematycznym obrazach doby XIX wieku. Całość opatrzona została dodatkowo o liczne komentarze, w tym biogramy wszystkich artystów, których prace prezentowane są w recenzowanej publikacji. Ponadto tekst wzbogacony został o indywidualne rozważania Autora książki, których celem jest zrozumienie arcydzieł przewijających się na jej kartach.

Album podzielony został w zasadzie na dwie części tematyczne: Ikony i Obrazy. Artyści w nim prezentowani ułożeni są w porządku alfabetycznym. Część pierwsza z ikonami (s. 4-18), oprócz kilkunastu dzieł anonimowych, jak np. Zbawiciel nie ręką uczyniony z XII w., Zaśnięcie Matki Boskiej z XIII w., czyŚwięty Jerzy walczy ze smokiem z XV stulecia, prezentuje twórczość sześciu znanych autorów w tym m.in. Dionizego, Greka Teofano, czy Andrieja Rublowa. W części drugiej dotyczącej obrazów (s. 19-553), P.P. Gniedycz przedstawia i opisuje twórczość ok. 140 rosyjskich malarzy, począwszy od XVI/XVII, na końcówce XIX wieku kończąc. Znaleźć tam możemy dzieła m.in. Fiodora Andriejwicza Bronnikowa, Pawła Pietrowa Czistiakowa, Iwana Pietrowicza Argunowa, Lwa Lwowicza Kamieniewa, Piotra Nikołajewicza Gruzinskiego, Nikołaja Nikołajewicza Gie, Pawła Andriejewicza Fiedowa, Julija Juliewicza Klewera, Iwana Szyszkina, Nikołaja Dmitriewicza Kuzniecowa, Aleksandra Dmitriewicza Litowczenki, a także Iwana Nikiticza Nikitina, Izaaka Ilijcza Lewitana, Walentina Aleksandrowicza Sierowa, Ilji Jefimowicza Riepina, czy Aleksjeja Gawriłowicza Wieniecjanowa, Aleksandra Antonowicza Rizzoni oraz Michaiła Aleksandrowicza Wrublowa.

Praca P.P. Gniedycza to wędrówka po stylach, kierunkach artystycznych i metodach malarskich. Autor dokonując przeglądu twórczości rosyjskich malarzy, „funduje” czytelnikowi prawdziwą podróż, począwszy od dziejów świata (również Rosji), poprzez postrzeganie człowieka na przestrzeni wieków lub w sztuce, kończąc na turystyce – choć brzmi to trywialnie – poznać możemy dzięki Niemu idealnie zaobserwowaną florę i faunę Rosji, a także innych miejsc, np. Półwyspu Apenińskiego oraz pozostałych krajów basenu Morza Śródziemnego, czy tereny pogórza alpejskiego. Dzięki recenzowanemu tutaj albumowi podziwiać możemy też piękno i głębię kultury Rosji, zarówno tej materialnej, jak i duchowej. Częstym tematem obrazów rosyjskich artystów było ukazanie misteriów liturgicznych praktykowanych w kościele prawosławnym. Stąd mnogość dzieł z licznymi scenkami rodzajowymi: procesji, mszy, świątecznych zwyczajów, czy też kontemplacji przy świętych obrazkach rosyjskiego społeczeństwa. Część z ikonami jest niejako przedsmakiem tej tematyki. Występują też obrazy o tematyce patriotycznej, narodowościowej, których przesłaniem było ukazanie ważnych momentów w dziejach Rosji. Cechą charakterystyczną rosyjskich twórców, sądząc po stosunkowo dużej liczbie dzieł w albumie P.P. Gniedycza, były scenki przedstawiające motywy mitologiczne (greco-rzymskie), biblijne, ale też z dziejów antycznych. Ogólnie rzecz ujmując, twórczość rosyjska bardzo często nawiązywała do ważnych wydarzeń Starego Kontynentu. Stwierdzić też trzeba, że w dużej mierze znaleźć w niej można sporą liczbę unikatowych przedstawień jakie przeciętny Europejczyk nie zobaczy w powszechnie znanych szkołach włoskiej, francuskiej, hiszpańskiej, czy niderlandzkiej. To zdecydowanie wyróżnia szkołę rosyjską.

Równie jak strona wizualna albumu, na szczególna uwagę zasługuje tekst. Jest to klasyczna narracja jak w tego typu publikacjach, naostrzona typowymi komentarzami historyka sztuki, interpretacją form i szczegółów w prezentowanych arcydziełach. Autor w treści stawia również na przedstawienie dziejów, zwłaszcza Rosji. Przy tej okazji czytelnik będzie się mógł dowiedzieć w jakich czasach i atmosferze politycznej tworzył dany artysta. Zwieńczeniem tekstu P.P. Gniedycza są zawsze biogramy autorów tych prac, których zdecydował się przedstawić w swej publikacji. Są to podstawowe informacje zawierając w swej treści przykładowo narodowość, ukończone szkoły, style jakimi posługiwał się dany twórca oraz gdzie tworzył, i gdzie wystawiane są dzisiaj jego dzieła. Przy tej okazji warto odnotować, że jak zwykle w albumie traktującym o sztuce, i tutaj przy każdym dziele znajdują się najważniejsze informacje: autor, tytuł, rok ukończenia pracy, materiał, wymiary i na końcu zawsze miejsce aktualnej ekspozycji.

Niestety przy tej też okazji zauważyć można pewne nieudogodnienia. Mianowicie, ze względu na techniczne ułożenie reprodukcji dzieł w publikacji (niekiedy wynikające z dużego formatu), opisy umieszczane są na innych stronach, co powoduje nieco kłopotu w czasie rozszyfrowywania danej ilustracji. Również sam tekst poprzedzielany jest reprodukcjami, co w praktyce powoduje sytuację, że zagłębiając się w jego lekturę, nagle zmuszeni jesteśmy przerwać ją by przewertować strony (bardzo często kilka) do jego kontynuacji. Niekiedy gubi się wątek, a główna przyczyną tego są same reprodukcje, które cechuje doskonała jakość, a co najważniejsze, takiż sam wybór! W tym jednak przypadku projektant składu graficznego mógł rozplanować to trochę inaczej.  Będąc przy okazji wymieniania punktów działających na minus recenzowanej tutaj publikacji, muszę zwrócić uwagę na jej układ. Otóż, nieco rozczarowuje. Już na samym początku w ogóle brak jest słowa wstępnego lub wprowadzenia w tematykę. Na pierwszych stronach spodziewać się możemy od razu dużego formatu dzieła w postaci ikon i właściwy tekst przewijający się w całości pracy. Spis treści wstawiony został na sam koniec, a w nim to możemy zapoznać się, dzięki klarownemu podziałowi, jakie dzieła zostały wstawione do albumu. Na koniec opinia w sprawie okładki. Otóż jest ona twarda i dodatkowo posiada obwolutę. Osobiście nie przepadam za tego typu rozwiązaniem, ponieważ podczas lektury obwolutę odkładam na bok, gdyż mi po prostu przeszkadza. Prawdę powiedziawszy, i jest to tylko i wyłącznie subiektywna opinia, projektant okładki mógł wybrać bardziej… efektowny, tudzież może bardziej nadający się do tego obraz, by swoją formą dobrze reprezentował malarstwo rosyjskie w szerszym tego pojęcia znaczeniu. Oczywiście, Amazonka pędzla Karła Briułłowa z 1832 r., to piękne dzieło, lecz podziwiając dokładnie album P.P. Gniedycza, mam parę własnych typów.

Konkludując, Arcydzieła malarstwa rosyjskiego prezentują się znakomicie. Ich Autor dokonał rewelacyjnego przeglądu i wyboru najlepszych oraz najbardziej reprezentatywnych dzieł szkoły rosyjskiej. Do lektury tego albumy zachęca w zasadzie wszystkich, bez wyjątku na wykształcenie, a przede wszystkim zainteresowanie. Uważam, że każdy znajdzie tu coś dla siebie. Polecam.

Plus minus:
Na plus:
+ ponad 500 reprodukcji dzieł
+ teksty napisane w dobrym stylu
+ świetna jakość ilustracji
+ niezwykle udany wybór arcydzieł
Na minus:
- układ
- okładka z obwolutą
- poprzecinane teksty

Tytuł: Arcydzieła malarstwa rosyjskiego
Autor: Piotr P. Gniedycz
Wydawca: Wydawnictwo Arkady
Data wydania: 2009
ISBN: 978-83-213-4489-8
Liczba stron: 560
Cena: 99 zł
Ocena recenzenta: 8.5/10