„Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej...” – A. Buko - recenzja

Książka, której recenzję podjąłem się napisać, już w pierwszym wydaniu z 2005 r. wyjątkowo przypadła mi do gustu. Wtedy to na polskim rynku księgarskim ukazała się pierwsza monografia, na której kartach zebrano wszystkie dotychczasowe wyniki badań archeologicznych. Dzisiaj, dzięki staraniom Wydawnictwa TRIO, a także Autora, prof. Andrzeja Buko, mamy do dyspozycji trzecie już wydanie, poszerzone i wzbogacone o dane faktograficzne, najnowsze badania oraz ilustracje z dziedziny nauki jaką jest archeologia wczesnośredniowieczna.

Książka prezentuje się należycie. Twarda, ładna wizualnie okładka z wstawionymi fotografiami stanowisk i obiektów archeologicznych, w wydaniu z bieżącego roku jest w kolorze zielonym. Wcześniejsze zaś (2005 i 2006) posiadały okładki w kolorze brązowym, które według mnie prezentowały się lepiej. Jest to jednak opinia subiektywna. Papier jest dobrej jakości, czcionka czytelna, a jako „rasowa” publikacja archeologiczna, naszpikowana jest dużą ilością ilustracji, rycin, map, planów, projektów i rekonstrukcji. Całość jest szyta. Co ciekawe, wkłada z rzeczonymi ilustracjami umieszczona w środku książki, według mnie, posiada gorszy rodzaj papieru, gdyż, np. I wydanie ma kredowy. Czytelnik zwracający uwagę na tego typu szczegóły, wydaje mi się, będzie miał pewien niedosyt, jeśli chodzi o jakość ów ilustracji. Słowem, w wydaniach wcześniejszych są one po prostu lepsze. Układ pracy w zasadzie nie zmienił się. Różnica, i to widoczna już gołym okiem, polega na tym, iż wydanie trzecie jest obszerniejsze i liczy sobie więcej stron (494 s. gdzie, np. wyd. I miało ich 446). Jest to wynik działania polegający na poszerzeniu wiadomości w recenzowanym wydaniu o nowsze fakty pochodzące z wyników badań, ale też dobór nowszej literatury oraz ilustracji.

Praca podzielona została na piętnaście rozdziałów, które to dzielą się jeszcze na odrębne podrozdziały. Całość poprzedza króciutki tekścik od Autora oraz słowo wstępne, a kończy bibliografia, dosyć obszerne streszczenie w języku angielskim1, oraz indeks nazw geograficznych i miejscowych.

Przechodząc do opisu tzw. zawartości książki, inaczej niż zwykle, oddam głos samemu Autorowi, który zrobił to we Wstępie:

„Na zakończenie kilka słów o konstrukcji książki. Początkowe dwa rozdziały odnoszą się do wybranych aspektów historii badań archeologicznych nad polskim wczesnym średniowieczem (rozdział 1) oraz do kwestii warsztatowych (rozdział 2). Układ dalszych części podporządkowano dwóm kryteriom: chronologicznemu i rzeczowemu. Do rozdziałów uporządkowanych według chronologii należą: 3 – o początkach Słowian, 4 – dotyczący okresu przedpaństwowego oraz 9 – o początkach państwa polskiego. Każdy z rozdziałów wiodących wzbogacono o teksty dodatkowe. Zamieszczono w nich wybór najciekawszych odkryć lub zagadnienia odnoszące się do omawianego okresu szczególnie warte prezentacji. O ile w odniesieniu do rozdziału 3 zamysł ten, ze względu na skromną bazę źródłową, był trudny do realizacji, o tyle w pozostałych przypadkach możliwości było niepomiernie więcej. Do okresu przedpaństwowego odnoszą się zatem, poza rozdziałem 4, również rozdziały 5-8, a do archeologii okresu wczesnopaństwowego rozdziały 9-15” (s. 13)

Praca została napisana wyjątkowo przystępnym językiem, i mimo że często dotyka kwestii strictenaukowych, to w dalszym ciągu jej treść nie sprawia kłopotu. Rzekłbym, że kiedy się człowiek wczyta, książka prawdziwie wciąga. Co ciekawe, pozbawiona jest słynnych „archeologicznych” odnośników wstawianych w środek tekstu, tak więc można się skupić tylko na tekście. Owszem, gdzieniegdzie występują przypisy, ale na dole strony i są to przypisy informacyjne, zwykle dotyczące literatury lub np. informacji o przeprowadzonych typach i rodzajach badań na danym obiekcie, tudzież artefakcie. Jako że jest to praca typowo archeologiczna, spodziewać się możemy wielu opisów stanowisk, przeprowadzonych badań, interpretacji znalezisk oraz stawianych, czasem bardzo śmiałych hipotezach, na ich przykładzie. Archeologia to dziedzina nauki, która aby dobrze funkcjonować i przynosić korzystne rezultaty, wykorzystuje całą masę innych dziedzin nauki, począwszy od tych typowo ścisłych, poprzez te związane z przyrodą i człowiekiem, na historii kończąc. Szczęściem prof. Buko bardzo często odwołuje się do źródeł historycznych, zwłaszcza w rozdziałach poświęconych kształtującej się i funkcjonującej już na dobre państwowości polskiej. Stąd też recenzowana tutaj monografia winna być prawdziwą gratką dla historyków zajmujących się najwcześniejszymi dziejami państwa polskiego. Jest czystym frazesem, mając świadomość jak działa archeologia, by pozycję tę uznać za interdyscyplinarną. Interdyscyplinarna jest, i to pod każdym względem, a to tylko działa na jej korzyść!

W oddzielnym akapicie chciałbym zwrócić uwagę na bibliografię zawartą w Archeologii Polski wczesnośredniowiecznej. Otóż raz kolejny nawiązując do tego, iż jest to literatura archeologiczna, i w tym przypadku nie może być wyjątku. Spis bibliograficzny jest niesamowicie bogaty. Autor wyszedł ze słusznego założenia, że lepiej ją podzielić według rozdziałów. Zdecydowanie ułatwia to rozeznanie czytającego w wykorzystanych publikacjach, których ogólna liczba do tematyki archeologii naszych ziem w dobie wczesnych wieków średnich, jest prawdziwie imponująca. Nie trzeba przypominać, że w wykazie tym znaleźć można pozycje najwybitniejszych polskich badaczy, a także te tytuły, które na stałe wpisały się w kanon polskich lektur archeologicznych jako wyjątkowo interesujące poprzez swą tematykę i treść. Spis bibliograficzny poprzedzają, w pierwszej kolejności, źródła, w drugiej zaś wykaz skrótów – tak często spotykany w tego typu literaturze. Śmiem twierdzić, że na podstawie materiału bibliograficznego zgromadzonego przez Andrzeja Buko, można robić całkiem solidną kwerendę biblioteczną.

I jeszcze miejsce na drobne uchybienia. Szkoda, że w książce nie znalazło się miejsce na spis ilustracji. Martwi też wspomniane wyżej szycie. Obawiam się, że może ono nie wytrzymać próby czasu – obym się mylił. Strona 18 kryje drobny lapsus w postaci błędnej daty klęski powstania listopadowego. Jest 1830 r., a winien być 18312.

Na koniec odrobina refleksji. Minęło „tylko„ sześć lat, a książka Andrzeja Buko doczekała się już trzeciego wydania. Widome jest to, że jej treść bazuje na wynikach badań archeologicznych. Zrozumiałe jest również to, że w przeciągu krótkiego odstępu czasu, punkt widzenia archeologów na pewne zjawiska, które badają, zmienia się jak w kalejdoskopie. Stawiane są liczne hipotezy, przypuszczenia, wymyślane są koncepcje, które mają nas doprowadzić do prawdy. Dzisiaj Polska jest w budowie – abstrahując od hasła, które żywe jest dzisiaj w polskiej polityce – ale na to składają się przygotowania, ot choćby na osławione Euro 2012, gdzie jednym z punktów tego wielkiego projektu są liczne budowy dróg i autostrad. Dzisiaj zanim powstanie droga szybkiego ruchu, na jakiś czas teren przejmują archeolodzy, których celem jest jego dokładne przebadanie. Przykład Podkarpacia, na którym również od kilku sezonów prowadzono takie badania, przyniósł wiele zaskakujących odkryć. Ale to nie tylko tego typu działalność archeologiczna. Przecież ”kopie” się w Lubelskiem na miejscu domniemanych Grodów Czerwieńskich, skąd przychodzą do nas coraz to ciekawsze wieści. Kolejnym przykładem są bowiem projekty badawcze w historycznych miastach, które pamiętają rok 1000… Niedługo też trzeba będzie i o nich napisać. Czy to zatem koniec wydań Archeologii Polski wczesnośredniowiecznej? Czas pokaże. Na chwilę obecną serdecznie zachęcam do zapoznania się z jej trzecim wydaniem.

Plus minus:
Na plus:
+ duże nagromadzenie faktograficzne
+ wartość merytoryczna i poznawcza
+ interdyscyplinarne podejście do wielu problemów
+ świetna bibliografia
+ duża ilość ilustracji różnego typu
+ układ i konstrukcja książki
+ dobry styl Autora
Na minus:
- brak spisu ilustracji
- niepokojące szycie
- drobne lapsusy
- gorsze ilustracje w wkładce niż w I wydaniu

Tytuł: Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej. Odkrycia – hipotezy - interpretacje
Autor: Andrzej Buko
Wydawca: Wydawnictwo TRIO
Data wydania: 2011
ISBN/EAN: 978-83-7436-215-3
Strony: 494
Okładka: twarda
Cena: 59 zł
Ocena recenzenta: 7.5/10

1. Przy te okazji wypada odnotować fakt, że recenzowana książka prof. Buko doczekała się w 2008 r. anglojęzycznej wersji językowej pt. The Archeology of Early Medieval Poland. Discoveries-hyptheses-interpretations. Nie trzeba przypominać, że decyzja o wydaniu pozycji takiego formatu w obcym języku, była jak najbardziej słuszna. [↩]
2. Zob. A. Chwalba, Historia Polski 1795-1918, Warszawa 2001, s. 215-220. [↩]