„Starożytny Rzym” - M. Jaczynowska, M. Pawlak - recenzja

Po dużym sukcesie wydawniczym w 2008 r., po tym jak ukazała się książka Starożytny Rzym autorstwa Marii Jaczynowskiej i Marcina Pawlaka, Wydawnictwo TRIO postanowiło wznowić tę pozycję. Tak oto w bieżącym roku pojawił się drugi raz podręcznik do historii starożytnej obejmujący dzieje Imperium Romanum. Czy autorzy sprostali wymaganiom czytelników, a Wydawnictwo podjęło dobrą decyzję o jego wznowieniu? Postaram się to wyjaśnić w niniejszym tekście.

Praca M. Jaczynowskiej i M. Pawlaka to klasyczny podręcznik tak pod względem układu, jak i treści. Książka podzielona została na siedem części, a te na rozdziały i podrozdziały. Całość rozpoczyna słowo wstępne, w sumie podzielone na dwa odrębne teksty. Pierwszy dotyczy kształtu syntezy, drugi zaś jest autobiografią naukową prof. Jaczynowska. Przy tej okazji ważną informacją do zasygnalizowania jest to, że Autorka niedożyta ukończenia pracy nad podręcznikiem, o czym informuje króciutki tekścik przy końcu wstępu autorstwa M. Pawlaka. Wstęp uznaję za jeden z najciekawszych tekstów w pracy.

Pierwsza część traktuje o okresie kiedy Rzym był królestwem. Część druga poświęcona została okresowi republikańskiemu do 133 r. p.n.e. Część trzecia powiada o późnej republice w przedziale czasowym od 133 do 30 r. p.n.e. Część czwarta zarezerwowana została na omówienie okresu wczesnego cesarstwa rzymskiego od 30 r. p.n.e. do 193 r. n.e. Piąta część traktuje o okresie pryncypatu lat 193 – 284 n.e. Część szósta omawia stricte późne cesarstwo rzymskie, a ostatnia siódma część zawiera rozdziały i podrozdziały omawiające sytuację ostatnich lat zjednoczonego Cesarstwa do jego podziału.

Po treści głównej umieszczone zostało zwięzłe zakończenie, a następnie zestawienie najważniejszych dat z zastosowaniem podziału na: Cesarstwo Rzymskie, Cesarstwo Zachodnie i Cesarstwo Wschodnie. Po tym wstawiony został słownik najważniejszych pojęć i terminów występujących w tekście podręcznika. Dalej wybrana bibliografia, a następnie indeksy osób, bogów i postaci mitologicznych, nazw geograficznych i etnicznych oraz spis map. Całość liczy łącznie 493 strony.

Recenzowany podręcznik ma jedną, bardzo charakterystyczną cechę. Mianowicie poprzez to, że ma dwóch Autorów, czytelnik będzie mógł zauważyć różne podejście do problemu. Prof. Jaczynowska reprezentowała tzw. starą szkołę starożytniczą, przejętą m.in. od wybitnego papirologa z Uniwersytetu Warszawskiego, prof. Jerzego Manteuffla. Widać po tekście duże wyczucie tematu i niebywałe wręcz doświadczenie podyktowane wieloma latami pracy naukowej, w tym i dydaktycznej, bo to nie pierwszy podręcznik Autorki. Dr Pawlak, uczeń Pani Profesor, reprezentuje nowsze pokolenie polskich starożytników legitymizujące się świeższym punktem widzenia, powoływaniem się na najnowszą literaturę oraz badaniami. Część książki, która przypadła do napisania M. Jaczynowskiej, to najpewniej okres republiki i wczesnego cesarstwa rzymskiego. M. Pawlak zaś, podjął się rozdziałów dotyczących późnego cesarstwa i upadku imperium targanego niepewnymi sytuacjami wewnętrznymi i zewnętrznymi. Mimo iż praca prezentuje dwa różne podejścia do problemu, w całości się wypełniają. Jej cechą są krótkie i zwięzłe, a zarazem treściwe teksty, noszące bogactwo informacji, skupiające się na zasadzie maksimum faktografii – minimum objętości. Tak winien być zbudowany podręcznik, którego zadaniem ma być zachęta do poznania epoki i chęci dalszego pogłębiania wiedzy w źródłach i opracowaniach. Uważam, że w tym miejscu należy odnotować fakt, że recenzentami syntezy M. Jaczynowskiej i M. Pawlaka byli prof. prof. Jerzy Kolendo i Leszek Mrozewicz.

Bardzo dobrym pomysłem było wstawienie słowniczka, który kryje w sobie wyjaśnienie najważniejszych pojęć, jakie padły na kartach Starożytnego Rzymu. Co prawda nie jest on aż tak bardzo rozbudowany, ale sama jego obecność, nota bene nie często spotykana w tego typu publikacjach, winna zachęcić do zapoznania się z nim. Uważam, że część ta znacznie ułatwi użytkowanie książki. Bardzo dobrze prezentują się bogate indeksy. Podręcznik posiada również wykaz literatury, ale rozczarowuje ona skromnością proponowanych przez Autorów pozycji. Głównie są to tytuły polskie lub tłumaczenia najważniejszych prac zagranicznych autorów1. Istnieje tutaj też podział na odrębną część ze źródłami, i tutaj też zaprezentowane zostały tylko polskie tłumaczenia tychże, ewentualnie parę zagranicznych edycji, które nie zostały jak dotąd przetłumaczone, a które winny być znane czytelnikowi sięgającego po recenzowany tutaj podręcznik. Rozczarowuje również liczba ośmiu map rozmieszczonych po całej publikacji (na końcu wstawiony został spis tychże). Nie ma natomiast spisu ilustracji, mimo iż te występują w całym podręczniku. Niestety dało się też zauważyć literówki. Dobrym pomysłem zaś było wstawienie tabeli z najważniejszymi datami z historii starożytnego Rzymu. To również ułatwi korzystanie z podręcznika.

Na sam koniec słów kilka na temat kwestii wizualnej prezentowanej tutaj książki. Otóż nie można jej niczego zarzucić2. Twarda, wyjątkowo przypadająca mi do gustu oprawa, dobrej jakości papier, czytelna czcionka, a całość szyta i wywołująca wrażenie solidnie wydanej książki.

Pracę M. Jaczynowskiej i M. Pawlaka pt. Starożytny Rzym zaproponowałbym studentom historii, zwłaszcza tym, którzy swoją przyszłość widzieć będą na seminariach starożytnych. Do książki sięgnąć mogą również studenci prawa, archeologii, filologii (koniecznie klasycznej!), a także, socjologii i kulturoznawstwa. Recenzowana publikacja dobra będzie również dla nauczycieli szkół średnich, którzy w szerszy sposób, niż pozwala na to program, będą chcieli zainteresować swych uczniów dziejami antycznego Rzymu. Recenzowana synteza winna też być użytkowana przez wszystkich pasjonatów historii, w szczególności – rzecz jasna – przez hobbystów starożytności.

Plus minus:
Na plus:
+ wartość merytoryczna
+ ciekawy Wstęp
+ styl Autorów
+ przyjaźnie ułożone i napisane teksty
+ słowniczek terminów
+ tabela z datami
+ układ podręcznika
+ wydanie
Na minus:
- skromna ilość map
- nie ma spisu ilustracji
- skromny wykaz bibliograficzny
- czasem literówki

Tytuł: Starożytny Rzym
Autorzy: Maria Jaczynowska, Marcin Pawlak
Wydawca: Wydawnictwo TRIO
Data wydania: 2011 (wyd. II)
ISBN: 978-83-7436-264-1
Oprawa: twarda
Liczba stron: 493
Cena: 49 zł
Ocena recenzenta: 8/10

1. wie pozycje bibliograficzne, a mianowicie Colin Wells, Cesarstwo rzymskie oraz Averil Cameron,Późne cesarstwo rzymskie nie posiadają dat polskiego wydania. Rzeczywiście, nie uświadczy ich w obu książkach z w sumie tylko oficynie wydawniczej Prószczyński i S-ka znanych powodów… Jednak na stronie internetowej Wydawnictwa czytamy w nocie, iż obie prace pojawiły się w języku polskim w 2005 r.: http://www.proszynski.pl/Cesarstwo_rzymskie-p-4122 .html  (Wells) http://www.proszynski.pl/Pozne_cesarstwo_rzymskie-p-4716-.html (Cameron). [↩]
2. Otrzymałem jednak z Wydawnictwa egzemplarz, który pobrudzony został klejem. Rzecz tą uznałbym za błahostkę, bo takie sytuacje mogą się zdarzyć podczas drukowania, tudzież zaraz po, ale w trakcie usuwania ów defektu, nieznacznie rozdarłem kartkę u góry. Może to wynik mojej niezdarności, ale nie często spotykam się z tego typu sytuacją, zważywszy na fakt, iż książka była nowa. [↩]