„Ottonowie. Władza królewska bez państwa” - G. Althoff - recenzja

Seria Biblioteka Humanisty wydawana przez Uniwersytet Waeszawski i pojawiające się pod jej egidą tytuły, wpisują się w nurt jednych z najlepiej napisanych książek. Obdarzone one są mistrzowskim podejściem metodologicznym ich autorów oraz podejmują prawdziwie palące i rzadko pojawiające się w świecie nauki problemy. Tak też jest i tym razem.

Mowa tutaj o książce Ottonowie. Władza królewska bez państwa. Praca podzielona została na siedem rozdziałów, te zaś na podrozdziały. Całość rozpoczyna się od przedmowy Autora, w której wyjaśnia jaka tematyka będzie podejmowana na kartach Jego książki, do kogo powinna trafić, a także podziękowania dla tych osób, które przyczyniły się do jej ukończenia. Rozdział pierwszy wprowadza czytelnika w początki rodu Ludolfingów-Ottonów, którzy dochodzili do znaczenia w momencie słabnącej roli Karolingów w państwie. Rozdział trzeci poświęcony został osobie cesarza Ottona Wielkiego i jego okresowi rządów, który określić należy jako renesans dynastii Ottońskiej. Czwarty rozdział traktuje o jego synu, czyli Ottonie II, który przez cały okres swoich rządów, żył w cieniu wielkiego ojca. Rozdział piąty zarezerwowany został na kolejnego władcę dynastii, czyli Ottona III. Tutaj szczególnie ta część książki zainteresuje polskiego czytelnika, ponieważ wiąże się ściśle z najwcześniejszymi dziejami państwa polskiego doby Mieszka I i Bolesława Chrobrego/Mieszkowica. Rozdział ten omawia klarownie istotę Renovatio..., którą cesarz ten, chciał wdrożyć w swoim państwie. Rozdział szósty omawia czasy rządów Henryka II Kłótnika, który jako bezpośredni władca po Ottonie III, zmienił diametralnie politykę względem Słowian, w tym też państwa Bolesława. Rozdział siódmy, ostatni, jest formą rozliczenia dynastii Ottońskiej, ale też zwrócenia uwagi na poszczególne elementy, takie jak: Kościół, elity rządzące, porównanie do rządów poprzedników, czyli Karolingów, a także ogólne formy sprawowania władzy Ludolfingów-Ottonów. Całość kończy wykaz źródeł i literatury, uzupełnienie literatury do wydania drugiego, tablica genealogiczna Ottonów, a także wykaz nazw miejscowych i osobowych, które pojawiły się na kartach niniejszej książki.

Recenzowana praca nie należy do szczególnie łatwych. Powodów do takiego twierdzenia jest kilka, a pierwszym, który powinien być wymieniony to taki, że jest to literatura czysto naukowa. Nie tak dawno miałem okazję przeczytać i napisać recenzję najnowszej pozycji Gerda Althoffa pt. Potęga rytuału. Symbolika władzy w średniowieczu ((Recenzja z dnia 18 sierpnia 2011 r.: https://historia.org.pl/index.php/recenzje/recenzje/redniowiecze/2474-potga-rytuau-symbolika-wadzy-w-redniowieczu-g-althoff-recenzja.html)). Jako jeden z minusów jaki postawiłem wymienionej książce, był styl Autora. Miałem też obawy, czy to aby nie był wynik tłumaczenia. Teraz mam szersze zorientowanie, gdyż Ottoni… tłumaczeni są przez kogoś innego (Marta Tycner-Wolicka) i muszę stwierdzić, że to sam Autor książki ma swój indywidualny styl, który możemy określić jako wyjątkowo specyficzny. Specyfika tegoż pisania, według mojej subiektywnej opinii, nie należy do łatwo przyswajalnych w trakcie lektury. Narracja jest monotonna, a przez to nużąca. Ktoś pewnie w tym miejscu rozpocznie protest i stwierdzi, że jest to najpewniej język typowo naukowy (wyżej przecież wspomniałem, że pozycję powinno się wpisać w tego typu literaturę); naturalnie jest to fakt, lecz z własnego doświadczenia wiem, że czytałem „trochę” pozycji stricte naukowych i trafiały się też takie, które czytało się niczym najlepszą powieść! Niestety tego nie mogę powiedzieć o książce Gerda Althoffa. Mimo tego wszystkiego trzeba stwierdzić jasno i wyraźnie, że tematyka recenzowanej tutaj pozycji jest arcyciekawa. Dodatkowo, i to jest największy jej atut, książka naszpikowana jest rzetelną, mistrzowską wręcz pracą historyka mediewisty. Tak właśnie powinna wyglądać książka traktująca o średniowieczu, czy też problematyce ściśle związanej z tą epoką. Rewelacyjne wyczucie tematu, doskonała wręcz praca na źródłach oraz wyśmienity przegląd najlepszej literatur, powodują, że dostajemy do rąk wzorcową pracę naukową.

Na szczególną uwagę zasługuje wykaz bibliograficzny. Rozpoczyna go krótki tekst, który informuje czytelnika, że zaproponowane do ewentualnego zapoznania się pozycje, są li tylko wyborem. Po wykazie skrótów następuje lista źródeł z dodatkowym podziałem, który okazuje się wielce pomocny. Następnie przychodzi czas na opracowania z podziałem na artykuły i opracowania ogólne, a później na opracowania z uwzględnionym podziałem według rozdziałów – przy czym te również uporządkowano według zagadnień w nich poruszanych. Zapoznając się z tą częścią pracy nie pozostaje nic więcej jak skwitować ten stan rzeczy najlepiej pasującym powiedzeniem: Ordnung muß sein! Owo powiedzenie nie ogranicza się li tylko do klarownego podziału, gdyż uwzględnić też trzeba jakość literatury przewijającej się w wykazie. Jest to przede wszystkim literatura w języku niemieckim, choć zdarza się też w języku angielskim i francuskim. Swojego czasu mój Przedmówca, który jako pierwszy miał okazję zapoznać się z recenzowaną tutaj książką i napisać na jej temat własną opinię, potraktował literaturę „całą […] po niemiecku”, jako jedne z minusów książki1. Ja się z tą opinią nie zgadzam, gdyż uważam, że tematyka, której podjął się badacz z Niemiec, Gerd Althoff, obligowała Go do tego, aby powoływać się jedynie na literaturę w tym języku. Poza tym, książka jako podręcznik akademicki, skierowana została w pierwszej kolejności do studentów niemieckojęzycznych. Następnie, Autor powołuje się również na polskich badaczy (przede wszystkim w momencie omawiania spraw związanych z państwem polskim i Ottońską polityką względem niego), a mianowicie na Aleksandra Gieysztora, Henryka Łowmiańskiego, Lecha Leciejewicza, a także Romana Michałowskiego. Mimo że ich teksty napisane zostały w językach obcych, polski czytelnik może sięgnąć po dowolne pozycje bibliograficzne wymienionych autorów i w całości zapoznać się z ich właściwym punktem widzenia. Odnotować należy również fakt, iż w części ze źródłami, Gerd Althoff powołuje się na Brunona z Kwerfurtu wydanego w Monumenta Poloniae Historica przez Jadwigę Karwasińską (1969 i 1973).

Niestety martwi wydanie książki. Miękka oprawa, na której po dłużnym korzystaniu z pewnością będzie widać oznaki zużycia. Strony są klejone. Na szczęście papier jest dobrej jakości, a czcionka czytelna. Całość liczy sobie 229 stron.

Na koniec krótko o metodzie jaką zastosował Gerd Althoff. Otóż oprócz ogólno pojętej wiedzy historycznej, przewijającej się w książce, a uzyskanej z dogłębnie przeanalizowanych źródeł pisanych, zauważyć możemy również studia nad rytuałem i symbolem władzy w państwie Ottonów. Autor recenzowanej pracy należy do ścisłego grona specjalistów w tej dziedzinie, czemu dał wyraz w notowanej przeze mnie wyżej książce2. Tym sposobem książka staje się bardzo oryginalna, kiedy źródłem do kreślenia dziejów dynastii Ottońskiej stają się gesty i najdrobniejsze symbole zastosowywane w trakcie sprawowania władzy w państwie.

Studium Gerda Althoffa wpisuje się w nurt książek, które na pewno znajdą (o ile już nie znalazło) czytelników. Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego sprawiło wielką niespodziankę, że zdecydowało się sygnować tę pozycję na polskim rynku księgarskim. Wielu polskich czytelników sięgnie po tę pozycję, gdyż czasy dynastii Ottońskiej ściśle wiążą się z ważnym okresem naszych dziejów (zarysowanie się państwa polskiego, chrzest w 966 r., rozwój za panowania Mieszka i Bolesława, na koronacji tego drugiego kończąc), a także z istotnym czasem dla dziejów wczesnośredniowiecznej Europy. Z tym przeświadczeniem namawiam wszystkich do jej lektury.

Plusy minusy:
Na plus:
+ wartość merytoryczna
+ tematyka
+ świetna praca na źródłach
+ erudycja Autora
+ przebogata literatura (choć to tylko wybór!)
+ klarowny układ pracy
+ dodatki (indeksy, tablica genealogiczna)
Na minus:
- styl Autora
- miękka oprawa i klejone kartki

Tytuł: Ottonowie. Władza królewska bez państwa
Autor: Gerd Althoff
Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego
Data wydania: 2009
ISBN: 978-83-235-0599-0
Liczba stron: 229
Oprawa: miękka
Cena: ok. 37 zł
Ocena recenzenta: 8.5/10

1. Recenzja z dnia 4 grudnia 2010 r.: https://www.historia.org.pl/index.php/redakcja/redakcja/dodaj-nas/1478-ottonowie-wadza-krolewska-bez-pastwa-g-althoff-recenzja.html [↩]
2. Zob. przyp. 1. [↩]