„Stanisław Patek. Raporty i korespondencja z Moskwy (1927-1932)” - M. Gmurczyk-Wrońska - recenzja

Stosunki polsko-sowieckie w okresie międzywojennym należały do kategorii trudnych. Złożyło się na to wiele czynników sięgających jeszcze XVIII w. Jednakże cezurę XX w. stanowi z pewnością wojna 1920 r. oraz kończący ją traktat ryski. Pomimo tego wzajemna niechęć i podejrzliwość wciąż pozostawała. Stąd też, by unormować stosunki między oboma krajami potrzeba było niezwykłych umiejętności. Przed takim wyzwaniem stanął Stanisław Patek, który pełnił w ZSRR stanowisko posła nadzwyczajnego II RP w latach 1927-1932.

Opracowania raportów i korespondencji Patka z tego okresu podjęła się Małgorzata Gmurczyk-Wrońska. Należy wspomnieć również o tym, iż książka prawdopodobnie by nie powstała gdyby nie badania przeprowadzone w ramach projektu finansowanego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego noszącego tytuł:Stanisław Patek i jego czasy – biografia Stanisława Patka (1866-1944), adwokata i dyplomaty. Przejdźmy zatem do jej zawartości.

Wprowadzenie stanowi quasi biografię posła oraz zarysowanie tła politycznego tamtego okresu. Rzeczą oczywistą jest, że najdogłębniej zostają omówione: protokół Litwinowa oraz pakt o nieagresji, przy których Patek odgrywał niebagatelną rolę. Jego nominacja do Moskwy budziła różnorakie opinie, które autorka obficie przytacza. W polskiej historiografii jego osoba również nie jest jednoznacznie oceniana. Musimy jednakże pamiętać o tym, iż nie jest on postrzegany jedynie przez pryzmat jego działalności z lat 1927-1932. Wcześniej brał on udział w konferencji paryskiej, a w latach 1919-1920 pełnił funkcję ministra spraw zagranicznych. Z kolei jeszcze w czasach zaboru rosyjskiego był inicjatorem powołania Koła Obrońców Politycznych i w 1905 r. występował w roli obrońcy na sali sądowej Stanisława Okrzei. Natomiast najmniej wiadomo o jego życiu prywatnym z racji ubogiej liczby źródeł dotyczących tego tematu.

Z całą pewnością wprowadzenie w tej książce spełnia swoją funkcję przygotowując czytelnika do lektury źródeł w sposób wyśmienity. Ogromnym plusem jest to, iż przywołane oceny osoby Stanisława Patka, jak i jego wcześniejsza działalność oraz doświadczenia będzie można skontrastować z jego pracą lat 1927-1932, wypracowując sobie tym samym własną opinię na ten temat.

W drugiej części zapoznajemy się z 225 dokumentami spisanymi nie tylko przez samego posła, ale także jego współpracowników takich jak Alfred Poniński czy Henryk Zaniewski. Wraz z kolejnymi latami liczba powstających raportów maleje, gdyż wiele z nich zaginęło. Sama ich treść to analiza nie tylko sytuacji politycznej, ale także społecznej. Określenie, iż Patek z chirurgiczną precyzją opisuje cały system sowiecki nie będzie chyba przesadą. Od kuchni możemy poznać sztukę dyplomacji, ale także to w jaki sposób przygotowuje się umowy międzynarodowe. Czas w którym powstawał projekt paktu o nieagresji to 5 niezwykle trudnych lat we bilateralnych relacjach: zabójstwo Piotra Wojkowa w Warszawie, represjonowanie katolików w ZSRR, pobyt „białych” na terenie II RP, pomówienia prasowe, czy też konflikt na linii Stalin-Trocki. Polska placówka w Moskwie pełniła także rolę wywiadowczą i przygotowywała tzw. Karty Informacyjne Poselstwa, w których zawarte są analizy ważnych osobistości w ZSRR poczynając od cech charakteru i pochodzenia, poprzez przyzwyczajenia, kończąc na stanie zdrowia. Umieszczenie tym samym KIP w przypisach należy uznać za ogromną zaletę.

Od strony technicznej dokumenty zostały opracowane na najwyższym poziomie, zarówno w kwestii oznaczeń redakcyjnych, wykazów skrótów oraz przypisów, które w tego typu pozycjach są najważniejszym czynnikiem. Zamieszczenie indeksu osób i nazw geograficznych w dużym stopniu ułatwia czytanie, a przede wszystkim odnajdywanie informacji.

Zatem czy książce posiada jakieś wady? W moim odczuciu zabrakło fotografii samego Stanisława Patka, ale także chociażby kilku zdjęć samej korespondencji i raportów. Nie zmienia to jednak faktu, iż ta publikacja powinna stanowić wzór dla innych i z całą pewnością zasługuje na wysoką ocenę.

Plus minus:
Na plus:
+ opracowanie dokumentów
+ zamieszczenie fragmentów z Kart Informacyjnych Poselstwa w przypisach
+ quasi biografia Stanisława Patka
+ publikacja dokumentów, które nigdzie do tej pory się nie ukazały
Na minus:
- brak fotografii Stanisława Patka oraz dokumentów

Tytuł: Stanisław Patek. Raporty i korespondencja z Moskwy (1927-1932)
Autor: Małgorzata Gmurczyk-Wrońska (wstęp, wybór i opracowanie dokumentów)
Wydawca: Wydawnictwo Neriton, Instytut Historii PAN
Data wydania: 2010
ISBN/EAN: 978-83-7543-130-8
Liczba stron: 498
Oprawa: twarda
Cena: 60 zł
Ocena recenzenta: 9,5/10